Thú tội của một Research Writer: Từ "kỳ thị" AI đến khi biến nó thành "Bộ não thứ hai"

Học tập truyền thống và tận dụng công nghệ

3 năm trước, tôi nghĩ ChatGPT sẽ biến con người thành "robot ăn sẵn".

Và đây là câu chuyện về cách tôi đã sai, và cách tôi học được gì từ việc "sai đẹp" đó.

PHẦN 1: QUÁ KHỨ ANTI-CHATGPT 🚫

Tôi nhớ 5 năm trước, tôi từng là một sinh viên có thái độ hoài nghi sâu sắc với ChatGPT.

Thời điểm đó, suy nghĩ của tôi là: ChatGPT khiến con người quên đi vai trò của bộ não. Khi còn ngồi trên ghế nhà trường tôi đã chứng kiến nhiều câu chuyện xoay quanh việc học sinh lạm dụng ChatGPT để làm bài.

Tôi nhớ rất rõ chi tiết khi một cậu học sinh đứng dậy trả lời bài với một câu trả lời quá thuần thục, mang tính học thuật cao (rất "professor"). Lúc đó, bạn tôi nói rất chắc chắn rằng đó là câu trả lời của AI.

Với một người hay suy nghĩ về cái đúng - cái sai như tôi, quan điểm lúc đó của tôi cực kỳ bảo thủ và phê phán mạnh mẽ công cụ này. Rằng ChatGPT làm cho học sinh trở nên trì trệ, cướp đi sức mạnh suy nghĩ của bộ não.

Tôi chắc chắn rằng, thời điểm ChatGPT mới ra mắt thị trường, ngoài kia cũng có rất nhiều người có cùng quan điểm như tôi.

PHẦN 2: KHOẢNH KHẮC BỪNG TỈNH VỀ SỨC MẠNH AI ✨

Để thay đổi hoàn toàn quan điểm và góc nhìn đó, tôi đã mất từ 2 đến 3 năm để nhận diện lợi ích thực sự của ChatGPT nói riêng và AI Tools nói chung. Phải nói rằng, khi ấy tôi khá là lạc hậu.

Tôi vẫn nhớ như in cái ngày tôi có nhận thức rõ ràng hơn về AI Tools.

Đó là ngày tôi đang chờ chuyến bay về quê - Hạ Long - ở sân bay. Tôi cầm trên tay cuốn "Memoirs of a Geisha" (Hồi ức của một Geisha) phiên bản tiếng Anh.

Tôi đã chật vật với từng trang sách vì việc đọc hiểu một cuốn văn học nước ngoài bằng tiếng Anh là quá khó với tôi. Nó đòi hỏi ngữ pháp nâng cao, phức tạp cũng như vốn từ vựng phong phú.

Tôi chợt nảy ra một ý tưởng: thử nghiệm ChatGPT.

Đó chính là khoảnh khắc thế giới quan của tôi về AI Tools đã thay đổi vĩnh viễn.

Lúc đó, tôi chỉ thử dùng ChatGPT bản web. Tôi trích dẫn một câu dài và yêu cầu ChatGPT phân tích ngữ pháp đoạn đó. Và đúng như mong đợi, đoạn giải thích của ChatGPT đã khai sáng cho tôi rất nhiều.

Kể từ đó, ChatGPT đã thay thế cho dictionary app và Google Dịch, trở thành công cụ học ngôn ngữ yêu thích của tôi.

PHẦN 3: ỨNG DỤNG ĐA CHIỀU TRONG CUỘC SỐNG HÀNG NGÀY 🚀

Cách học mới trong thời đại mới

Từ một phương tiện dịch thuật đơn thuần, ChatGPT đã mở ra cho tôi một cánh cửa hoàn toàn mới để ứng dụng AI trong nhiều khía cạnh khác.

Ví dụ, ngoài việc dịch thuật, tôi dùng AI để:

Đọc bản đồ cấu trúc của 1 tòa nhà (phục vụ trong công việc trước đây của tôi).

Giải thích các kiến thức hoặc khái niệm khó hiểu trong một cuốn sách (Ví dụ: khái niệm "virus định hướng" trong cuốn "Hỏa Ngục" của Dan Brown và hàng ngàn khái niệm khác trong "Chiến tranh tiền tệ" )

ChatGPT giải thích từ ngữ học thuật chuyên ngành tài chính

Phân tích ngữ nghĩa của một câu nói phức tạp

Trên đây chỉ là những ví dụ nhỏ về việc tôi đã sử dụng ChatGPT như thế nào. Nhưng nếu biết cách khai thác các câu lệnh (prompt), tôi cho rằng chúng ta còn có thể tối đa hóa hơn nữa tiềm năng của chúng.

Dưới đây là cách tôi "khai thác" các AI tools trong các lĩnh vực đời sống:

💊 Khía cạnh Sức khỏe

Trước kia, việc mua thuốc của tôi diễn ra theo trình tự thụ động: Bị bệnh → Ra nhà thuốc liệt kê dấu hiệu → Dược sĩ kê đơn → Dùng thuốc.

Quá trình thăm vấn và mua thuốc của tôi hiện tại đã được nâng cấp nhờ AI:

Bị bệnh → Dùng AI Tools để tìm hiểu và so sánh các triệu chứng bệnh → AI đề xuất các nhóm thuốc tiềm năng hoặc các giải pháp thay thế → Tôi tra cứu thông tin chi tiết về từng loại thuốc và kiểm tra tương tác thuốc có thể xảy ra khi kết hợp →Sau quá trình tự nghiên cứu cẩn trọng, tôi mới quyết định mua thuốc → Nếu dược sĩ đề xuất thuốc khác: Tôi tiếp tục nghiên cứu thuốc bằng AI Tools ngay tại chỗ →Uống thuốc và theo dõi.

Tôi cho rằng không chỉ khi bị ốm đau mà chúng ta còn có thể dùng AI Tools cho rất nhiều khía cạnh khác của sức khỏe như: tìm hiểu sản phẩm chăm sóc da mặt phù hợp, cách kết hợp các sản phẩm hiệu quả...

📚 Khía cạnh Học tập

Với một người theo đuổi việc học tập suốt đời, tôi nhận ra phần lớn thời gian được dành cho tự học. Vấn đề quan trọng và cốt lõi không phải là lượng thời gian mà ta dành cho việc học, mà là phương pháp học tập thông minh.

Ngày nay, tôi định nghĩa học tập thông minh là: biến ChatGPT và Grok, và các AI Tools khác thành một cố vấn học tập cá nhân (Personalized Study Consultant).

Đây là cách tôi dùng AI Tools như một cố vấn trong việc tự học tiếng Anh và AI:

Với việc học ngôn ngữ (IELTS):

Tôi đưa ra mục tiêu (tham gia lại kỳ thi IELTS sau 6 tháng) và phương pháp hiện tại (từ vựng, ngữ pháp...) để yêu cầu AI xây dựng một lộ trình học tập cá nhân hóa

Sau đó, tôi biến ChatGPT thành một giáo viên để giải thích những chủ điểm ngữ pháp phức tạp, yêu cầu liệt kê bài tập để luyện tập

Tôi cũng tham khảo AI để đánh giá tính phù hợp của từ vựng trong ngữ cảnh tiếng Anh hiện đại (khác với tiếng Anh cổ).

Với việc học AI:

Tôi dùng phương thức tương tự. Hỏi Grok về một lộ trình học kiến thức về AI trong vài ba tháng, cũng như các khóa học tiềm năng để thúc đẩy việc tiếp thu.

Tôi cũng tham khảo ý kiến AI về công cụ nào là hợp lý với mục tiêu công việc của tôi.

Qua câu chuyện tự học này, tôi muốn nhấn mạnh rằng: Nếu biết tận dụng AI Tools như một người cố vấn học tập hiệu quả, chúng ta có thể tiết kiệm rất nhiều thời gian, công sức cũng như tài nguyên.

💼 Khía cạnh Công việc (Quản lý và Sáng tạo)

Công việc là khoảng thời gian tôi thực hành, khám phá AI Tools, giúp trí óc tôi hoạt động tích cực và tập trung.

AI Tools với tôi như một công cụ thần kỳ giúp tôi làm những việc mà chỉ vài năm trước, tôi còn cho rằng mình không có năng lực, điển hình là thiết kế ảnh và poster.

Tôi tự nhận bản thân là người không có kinh nghiệm về đồ họa hay hội họa. Thế nhưng, nhờ có AI Tools, tôi đang dần trở thành một chuyên gia đa nhiệm - không chỉ viết lách mà còn quay video và thiết kế hình ảnh.

Ứng dụng AI để thiết kế (Gemini + Canva):

Tôi gửi chủ đề cho Gemini và tham khảo cách thiết kế một tấm ảnh phù hợp

Sau đó, tôi viết ra câu lệnh chi tiết (prompt) để tạo hình ảnh, bao gồm: lĩnh vực, bố cục, tiêu đề, màu chữ, phông chữ, biểu tượng và phân bổ màu sắc hài hòa

Tôi dùng kết quả này để thực hiện trên Canva. Dù tôi chỉ mới bắt đầu tiếp cận Canva gần đây và đôi khi phải mất khá nhiều thời gian để hoàn thành một thiết kế, nhưng cảm giác mày mò và khám phá ra tính năng mới của loại AI tool này như khiến tôi mở mang ra một vùng đất mới

Quản lý thời gian và Phân bổ ý tưởng (NotebookLM + Gemini):

Tôi thường có nhiều ý tưởng rời rạc trong ngày làm việc. Cuối tuần, tôi dùng NotebookLM để phân tích các tài liệu ghi chú, tự động nhóm các ý tưởng theo chủ đề/lĩnh vực, và phân loại mức độ ưu tiên. Việc này giúp tôi tiết kiệm thời gian rà soát thủ công

Sau khi có file ý tưởng theo logic nhất định, tôi nhờ Gemini phân bổ ý tưởng và đầu mục quan trọng theo thời gian làm việc mỗi ngày. Nếu việc phân bổ của Gemini là ổn định và đáp ứng mục tiêu, tôi chỉ cần tập trung vào công việc cụ thể theo lịch trình đã được sắp xếp.

Nếu việc phân bổ thời gian không hợp lý, tôi sẽ ra thêm câu lệnh (prompt) và yêu cầu trợ lý AI chỉnh sửa cho đến khi kết quả đầu ra đáp ứng được yêu cầu của tôi nhất.

PHẦN 4: CÁCH DÙNG AI THÔNG MINH VÀ CÓ TRÁCH NHIỆM ✅

Qua tiến trình thay đổi và cách ứng dụng AI Tools của tôi vào mọi mặt cuộc sống, dường như AI Tools thật quyền năng. Tuy nhiên, AI là máy móc, là một trí thông minh giống con người, nhưng chúng không phải con người. Các dữ kiện, thông tin, phân tích đôi khi sẽ có sai sót.
Hãy biến AI thành trợ lý, đừng biến AI thành "ông chủ"

Vì thế, tôi quyết định kể thêm về cách dùng AI Tools không chỉ "hiệu quả" mà còn phải có trách nhiệm.

Sau một thời gian dài sử dụng ChatGPT và Grok, tôi nhận ra một hạn chế chung: AI đôi khi không thể đưa ra kết quả mong muốn dù câu lệnh đã rất chi tiết và rõ ràng. Khi ấy, thay vì nhận định AI "ngu ngốc", tôi nhận ra cách tiếp cận của tôi đối với AI Tools có phần thiếu sót. Đó là lúc tôi kiên nhẫn "thử và sai":

Nếu kết quả đầu ra có sự hiểu lầm về thông tin dẫn đến câu trả lời bị sai lệch, tôi sẽ gửi đi một câu lệnh mới theo hướng đúng đắn về thông tin đầu vào hơn (tức là sửa lỗi Input)

Nếu kết quả đầu ra không đầy đủ, tôi sẽ mở rộng câu lệnh và yêu cầu ChatGPT bổ sung thêm kết quả đầu ra

Điều khiến tôi nâng cao kỹ năng Prompt và nhận ra tôi phải sử dụng AI Tools có trách nhiệm là sau khi hoàn thành khóa học GOOGLE AI ESSENTIALS của Coursera.

Dùng AI Tools có trách nhiệm trong trường hợp của tôi đó là: Dù ChatGPT hay Gemini là thần kỳ trong hầu hết các lĩnh vực nhưng chúng sẽ phát sinh sai sót. Vì vậy vai trò của con người - cụ thể là của tôi - là cực kỳ quan trọng. Tôi cần theo dõi kết quả trong tất cả các quá trình: từ việc xây dựng câu lệnh đầu vào đến đánh giá và hiệu chỉnh kết quả đầu ra theo ý chí và kinh nghiệm chủ quan của người dùng.

🔑 Bài học cốt lõi:

Không bao giờ dùng AI Tools mà không có sự giám sát của người dùng.

PHẦN 5: NHỮNG BÀI HỌC RÚT RA TỪ 3 NĂM ĐỒNG HÀNH CÙNG AI 💡

Nhìn lại hành trình 3 năm từ một "anti-AI" đến một "AI power user", tôi rút ra được những insight sau:

1. Công nghệ không tốt hay xấu - cách dùng mới là điều quan trọng

ChatGPT không làm con người "ăn sẵn" nếu ta biết dùng nó như một công cụ hỗ trợ tư duy, chứ không phải thay thế tư duy.

2. Học cách dùng AI đúng cách là một kỹ năng cần thiết trong thời đại mới

Prompt engineering không chỉ là "gõ câu hỏi" - nó là nghệ thuật giao tiếp với AI.

Biết khi nào nên tin AI, khi nào cần verify thông tin.

3. AI làm ta trở nên "lazier" hay "smarter" phụ thuộc vào mindset

Nếu dùng AI để tránh suy nghĩ → lazier

Nếu dùng AI để tăng tốc học hỏi và sáng tạo → smarter

4. Đừng sợ thay đổi quan điểm khi có thông tin mới

Việc tôi "sai" về ChatGPT không đáng xấu hổ - việc cố chấp mới đáng lo ngại

Sẵn sàng thử nghiệm và điều chỉnh là chìa khóa để phát triển

KẾT LUẬN: AI LÀ NGƯỜI BẠN ĐỒNG HÀNH, KHÔNG PHẢI KẺ THÙ 🤝

Hôm nay, khi nhìn lại, tôi thấy may mắn vì đã cho mình cơ hội thử nghiệm và thay đổi. Nếu cứ giữ quan điểm "anti-AI", tôi đã bỏ lỡ biết bao cơ hội học hỏi, sáng tạo và phát triển.

AI không thay thế con người - nó khuếch đại khả năng của con người. Và trong thế giới ngày càng phát triển nhanh chóng này, người biết kết hợp sức mạnh của con người và AI sẽ vượt qua cả những người chỉ dựa vào một trong hai.

💬 CHIA SẺ CỦA BẠN

Tôi rất muốn nghe câu chuyện của bạn:

📌 Bạn đã từng hoài nghi về một công nghệ nào, rồi sau đó thay đổi hoàn toàn quan điểm không?

📌 Bạn đang dùng AI tools như thế nào trong công việc và cuộc sống hàng ngày?

📌 Điều gì khiến bạn còn do dự khi sử dụng AI?

Hãy chia sẻ ngay ở phần bình luận! Tôi luôn sẵn sàng trao đổi và học hỏi từ cộng đồng.

P/S: Những câu chuyện và trải nghiệm trong bài là của chính Ellie, còn AI giúp mình sắp xếp lại ý tứ cho mạch lạc và dễ đọc hơn. Hy vọng cách làm việc kết hợp này sẽ mang lại cảm hứng cho bạn!

Về Tác Giả: Chào bạn, mình là Ellie Vũ. Hiện mình đang làm việc như một Research-based Writer & Ghostwriter chuyên sâu về Ebook và Whitepaper. Mình có niềm đam mê lớn với việc kết hợp tư duy con người và công nghệ AI để tối ưu hiệu suất. Rất vui được kết nối và trao đổi thêm với các bạn cùng quan tâm!

📌 Kết nối với mình:

LinkedIn: https://www.linkedin.com/in/ellievu/

Email: [email protected]