Liệu nghiện ngập có phải là vấn đề của riêng người nghiện thuốc, nghiện rượu hay nghiện ma túy ? Chẳng phải từ “nghiện” cũng được dùng để nói về hành động mua sắm không kiểm soát hay thói quen ăn uống vô tội vạ của một số người. Một đặc điểm chung của những thứ gây nghiện: chúng đều tạo ra một thứ cảm giác mà sâu thẳm mỗi người luôn mong muốn. Đáng nói là bằng một cách nào đó những thứ bạn trót "nghiện" trở thành thứ duy nhất bạn có thể nghĩ tới khi niềm khao khát trỗi dậy mãnh liệt.
Nếu bắt đầu tìm hiểu về chứng nghiện, một mô tả chung sẽ rất cần thiết.
Bắt đầu từ những chất gây nghiện, ví dụ như heroin, cocaine,... đây là những chất hóa học, khi vào cơ thể chúng có xu hướng tác động theo hai kiểu sau:
• Bắt chước những chất dẫn truyền thần kinh có sẵn trong cơ thể.
Ví dụ Morphine có thể gắn vào thụ thể của endorphine - một chất giảm đau tự nhiên của cơ thể vì thế Morphine kích thích tế bào thần kinh hoạt động tương tự Endorphine nên bạn có thể thấy Morphine được sử dụng như thuốc giảm đau tại các bệnh viện.
• Tăng hoạt động của hệ thống thưởng phạt ở não.
Ví dụ Cocaine hoặc Methamphetamine, chúng tác động lên các tế bào thần kinh làm tăng giải phóng Dopamine - một chất dẫn truyền tự nhiên, tương tự như khi bạn ăn một cái bánh ngọt thật ngon(mấy cái đồ làm bạn sướng - đại loại vậy), Dopamin sẽ được tiết ra và não bộ sẽ ghi nhận cảm giác này sau đó khi bạn thèm đồ ngọt thì chỉ ít nhất cái bánh kia mới có thể thỏa mãn bạn.
Thí nghiệm về sự nghiện
Các nhà khoa học đã tiến hành một thí nghiệm trên loài chuột. Những con chuột được giam tách biệt trong lồng có chứa sẵn chất gây nghiện cùng với nước và thức ăn. Theo quan sát cho thấy, đa số chuột thí nghiệm có xu hướng lựa chọn chất gây nghiện hơn nước và thức ăn. Kết quả là chúng tự kết liễu đời mình trong nghiện ngập. Từ đây dẫn đến một kết luận: chất gây nghiện là nguồn cơn của sự nghiện ngập. Vậy nếu chúng ta tạo ra một xã hội không thuốc phiện, mọi chuyện sẽ khá hơn chứ ?
Và thực tế đã phủ nhận kết luận trên, qua sự thất bại của chiến dịch War On Drugs năm 1971 của Mĩ.
Thiên đường chuột
Trong thời gian chiến dịch War On Drugs đang diễn ra, một nhà khoa học tên Bruce Alexander nhận thấy một thứ không hợp lý của thí nghiệm trên. Ông tự hỏi nếu bản thân mình bị tách biệt và giam giữ trong một cái lồng cùng với thuốc phiện thì liệu ông có làm khác những con chuột kia hay không ? Sau đó nhà khoa học tiến hành một thí nghiệm khác. Ông tạo một không gian lớn hơn hẳn những cái lồng, thả chuột vào đó cùng với đồ chơi, thức ăn, nước uống, để những con chuột chơi đùa, tương tác với nhau như một “thiên đường”, đồng thời đặt vào đó cả thuốc phiện. Bên cạnh đó, ông cũng lặp lại thí nghiệm những con chuột tách biệt, giam chúng trong lồng cùng với thuốc phiện và nước uống. Kết quả cho thấy, những con chuột ở “thiên đường” có xu hướng chọn thuốc phiện với liều lượng ít hơn những con chuột giam trong lồng. Sau đó, Alexander tiến hành thêm một bước, ông bắt những con chuột từ cả hai thí nghiệm và đặt chúng vào một chế độ được thiết kế để tạo ra những con chuột bị nghiện, sau đó thả chúng về chỗ ở cũ. Ông cho chúng trải qua những ngày tự do lựa chọn giữa thuốc phiện và những thứ khác. Kết quả ngạc nhiên là trong khi những con chuột bị cô lập trong chuồng tiếp tục lựa chọn thuốc phiện vô tội vạ, những con chuột ở “thiên đường” dù đã trở nên nghiện nhưng lại có xu hướng giảm lựa chọn thuốc phiện do ảnh hưởng của thuốc phiện gây khó khăn cho quá trình tương tác xã hội của chúng.
Câu hỏi đặt ra...
Liệu chúng ta có đang bị giam giữ trong cái lồng của chính mình ?
Mặc dù các thí nghiệm trên chuột cho những kết quả rõ ràng, nhưng chúng ta không thể chắc chắn rằng xã hội chuột giống với xã hội của con người. Thực tế phức tạp hơn như thế, chúng ta chưa thể tạo ra “thiên đường trần gian” cho chúng ta như đã làm với loài chuột. Những đau khổ, bệnh dịch, thiên tai... vẫn xảy ra. Tệ hơn có gì đó không ổn với sự tương tác giữa chúng ta - loài người với nhau, dẫn đến sự tách biệt, cô đơn của từng cá thể. Chúng ta tạo ra một thế giới của sự kết nối, chế tạo ra những phương tiện cho sự liên lạc, lưu thông, nhưng mỗi người lại đang xây cho mình những bức tường. Sự cô lập đang len lỏi trực chờ nuốt gọn những ai vô tình tìm thấy nó.
Thí nghiệm “ Thiên đường chuột” tuy không được đưa ra như một giải pháp cho vấn đề của chúng ta nhưng nó bắt chúng ta nhìn về sự nghiện ngập theo một cách đa chiều hơn không chỉ là do tác động hóa học của thuốc phiện, mà còn có sự ảnh hưởng của môi trường, sinh học và xã hội.
Thuyết gắn bó ( Attachment theory )
Sử dụng thuốc phiện trong một thời gian dài sẽ làm thay đổi cấu trúc của não bộ, dẫn đến sự phụ thuộc vào thuốc. Bên cạnh đó, còn có những nguyên nhân sâu xa bên trong mỗi con người.
Tại sao lại có những dễ rơi vào tình trạng nghiện hơn người khác ?
Tại sao một số người đã cai nghiện nhưng rồi lại tái nghiện và không thể thoát khỏi vòng lặp đó ?
John Bowlby - người nghiên cứu thuyết gắn bó và các nghiên cứu sau này đã khẳng định rằng các trải nghiệm về sự tin tưởng và kết nối trong thời thơ ấu có thể ảnh hưởng đến giai đoạn trưởng thành sau này. Những đứa trẻ được gắn bó an toàn sau này sẽ có thể dễ dàng tin tưởng và kết nối theo cách lành mạnh. Ngược lại, những đứa trẻ gắn bó không an toàn trong thời thơ ấu sau này thường gặp vấn đề về niềm tin và sự hòa nhập với xã hội hay kết nối với người khác. Và từ những mối liên kết mỏng manh với xã hội, những con người này sẽ dễ cảm nhận được sự cô lập hơn những người khác, nói cách khác, họ tự đi vào một cái lồng, khép cửa, khóa lại rồi mắc kẹt với thuốc phiện tương tự như những con chuột trong thí nghiệm trên.
Có lối thoát nào không ?
May mắn rằng hiện nay đã có một số phương pháp hiệu quả để giúp những nạn nhân của chứng nghiện ngập như chữa trị bằng liệu pháp tâm lý, những chương trình tái lập thói quen hay điều trị bằng thuốc,... Bên cạnh đó nhận thức của người nghiện cũng hết sức quan trọng. Nếu một người không muốn thay đổi, thì sự thúc ép lại thành ra đẩy sự việc đến chỗ tệ hơn.
Nếu bạn phát hiện bản thân đang “nghiện” một thứ nào đó, thì đã đến lúc nghiêm túc tìm hiểu về nó, biết đâu đó lại là câu trả lời cho những vấn đề hiện tại của bạn trong cuộc sống.
" So we keep saying :" What's wrong with you ?"
Instead of asking:" What happened to you ?""- Dr Gabor Mate.
Theo mình tìm hiểu thì hút thuốc lá thực ra là một thói quen xấu ( bạn có thể tìm hiểu thêm về vòng lặp thói quen để tìm cách phá vòng lặp thói quen hút thuốc của bạn) như kiểu thức khuya, lười vận động,... kiểu là một cái hành động lặp lại mà nó có tác động xấu đến cơ thể, mà hành động thì có thể thay đổi được. Như tập đi ngủ sớm thì mình sẽ quan sát những việc thừa mình làm buổi tối dẫn đến việc mình ngủ trễ như kiểu bấm điện thoại,... rồi điều chỉnh từ từ á. Mỗi ngày thay đổi một chút, mình đọc từ cuốn sách Atomic Habits --> https://tiki.vn/atomic-habits-p49885282.html?spid=49885283
cho mình xin lỗi nếu comment này của mình gây ra sự khó chịu hoặc là vô tình làm lệch hướng bài viết của bạn
mình thấy như thế này, ví dụ như việc tạo ra thiên đường chuột là để chuyển từ việc nghiện thuốc phiện sang việc nghiện một cái thứ mới là cái thiên đường đó đó, vậy có lẽ chỉ là chuyển từ nghiện cái A sang nghiện cái B thôi hay là thật sự sẽ một lối thoát???( tất nhiên là không chơi chiêu thoát = 1 cái chết nha, như vậy là ăn gian á), vui vẻ và xin chúc sức khỏe :3
Ý kiến này có tính mở rộng và chính xác. Trước hết khái niệm tóm tắt "nghiện" thì được hiểu là độ phụ thuộc quá mức vào một sự vật/ hành vi nào đó đem lại sự thoải mái cho bản thân. Quá mức ở đây làm rõ là khi nó( thứ gây nghiện) chiếm nhiều thời gian suy nghĩ và tưởng tượng về nó, thôi thúc hành động để được sở hữu nó, nó từ đó làm mất cân bằng cuộc sống.
Quay trở lại câu trả lời , nếu chuột chỉ nghiện 01 thứ A, hoặc B, hoặc C và phù hợp với khái niệm ở trên thì đúng là nó k hề hết "nghiện", nó chỉ chuyển đổi đối tượng phù hợp để được "nghiện" tiếp mà thôi. Tuy nhiên, trong giả thiết nếu chú chuột bắt đầu nhận ra chúng có điều kiện sống đầy đủ và nhiều lựa chọn, từ đó bắt đầu hình thành tư duy về việc sắp xếp các hoạt động sống một cách tối ưu hơn, thì tức là chuột đã phụ thuộc ít hoặc không phụ thuộc vào một thứ A/ B/ C nào đó nữa hay nói cách khác là sẽ thoát "nghiện". Đó là một lối thoát tương đối!
Cảm ơn ý kiến của bạn, quá hay! Có một ý trong bài viết mà có thể là do mình chưa trình bày rõ ràng. Qua ví dụ Thiên Đường chuột, mình muốn nhấn mạnh về Sự Kết Nối giữa cá nhân và cộng đồng, những con chuột bị nghiện khi thả về Thiên Đường của chúng sẽ có xu hướng sử dụng thuốc phiện ít đi bởi vì điều đó làm giảm khả năng tương tác xã hội của chúng với những con chuột khác. Và nếu theo lập luận của bạn, có thể những con chuột này chuyển từ cái A( drugs) sang B( kết nối hoặc những thú vui khác), điều này mình không phủ nhận. Về một lối thoát thật sự mà bạn nhắc tới, là một mức độ sâu hơn của vấn đề. Mình sẽ trình bày ngay đây. "Nghiện" xét về khía cạnh nguyên nhân và kết quả thì nó là một vòng lặp. Cái lõi có vai trò khởi động và thúc đẩy vòng lặp đó là: cảm giác. Cảm giác này mỗi người đều trải nghiệm, trong mọi hành động. Ví dụ có một con sóc đang đói lượm được một quả hạch và vui vẻ ăn quả hạch. Lúc này con sóc sẽ tạm thời không thấy đói nữa, nhưng một lúc lâu sau khi ăn, nó sẽ lại đói, đó là cơ chế báo hiệu của cơ thể để con sóc đi kiếm ăn và nạp năng lượng cho hoạt động sống. Một con sóc không thể vui vẻ cả đời sau khi ăn một quả hạch duy nhất( nó sẽ chết vì đói mà đồng thời lại vẫn vui vẻ :D) - cái này mình đọc từ Homo Sapiens của Yuval Noah Harari nhé.
Một cảm giác có thể được thỏa mãn bằng nhiều hành động khác nhau. Cảm giác mà người nghiện thuốc trải nghiệm, hẳn nhiên có thể được thay thế bởi một thứ khác. Từ đây, có một cái hay là mình sẽ thay thế thuốc bằng những thứ khác ( sự kết nối chẳng hạn nếu cảm giác sâu thẳm của người xài thuốc là sự mất kết nối từ khi còn nhỏ) và đồng thời sẽ không có những tác dụng phụ gây hại của thuốc như sự phụ thuộc vào thuốc, giảm chất lượng cuộc sống.
Vậy nếu có thể đổi từ A sang B và B lại là những lựa chọn tích cực hơn A thì tại sao lại không chứ?
Và mình tin rằng: Maybe there are perfect ideas but human is not an idea.
yup, nếu ai cũng may mắn đc nghiện một thứ gì đó tích cực thì cuộc sống này sẽ đẹp lắm áh :3, ví dụ như chuyển từ nghiện "hút thuốc lá" qua nghiện "không hút thuốc lá" chẳng hạn, ^^. nhưng buồn một nỗi là cuộc sống này dù chúng tar không hề muốn chấp nhận thì những thứ tiêu cực vẫn tồn tại song song với những thứ tích cực, hì hì, cay thậc ~^^~, chúc vui vẻ
