Thể loại âm nhạc là cái gì zãy?

Lịch sử của âm nhạc đại chúng vốn dĩ không phải là một lĩnh vực khoa học tự nhiên. Nó mang tính chất hồi cứu (retrospective analysis), một nỗ lực phân tích quá khứ để tìm ra những động lực hay đặc điểm chung trong vô số các bản thu âm được sản xuất, đồng thời lược bỏ đi những sắc thái và biến thể nhỏ nhằm tạo ra một cấu trúc dễ hiểu hơn. Lý do là vì âm nhạc (đặc biệt là âm nhạc đại chúng) vốn không phải hiện tượng tĩnh: nó là một thực thể khổng lồ, luôn thay đổi, chuyển hóa và tiến hóa. Gần như không có thể loại âm nhạc nào xuất hiện như một cuộc cách mạng đột ngột mà không có dấu vết của sự chuẩn bị hay tiền thân. Tất cả đều hình thành một cách tự nhiên, biến đổi, lai ghép, hợp nhất hoặc (trên lý thuyết) tuyệt chủng. Chỉ quá khứ của mạng lưới tự nhiên và hữu cơ này là có thể khảo sát được.

Trong mạng lưới âm nhạc, có những điểm giao, nơi các nghệ sĩ có chung nhiều đặc điểm và từ đó hình thành nên một thể loại âm nhạc. Nói chính xác hơn, đó là các album hoặc tuyển tập bài hát của nhiều nghệ sĩ khác nhau, bởi phần lớn nghệ sĩ không dễ bị đóng khung vào một thể loại duy nhất. Không ít nghệ sĩ nỗ lực tạo nên dấu ấn âm nhạc độc đáo và khác biệt, vượt qua ranh giới của những thể loại gần gũi lẫn xa lạ, đồng thời liên tục tiến hóa âm thanh của mình qua từng album. Vì vậy, trong các tài liệu chuyên ngành, một nghệ sĩ có thể được nêu ra như ví dụ cho nhiều thể loại khác nhau; điều này cho thấy rằng họ thường nằm tại điểm giao giữa hai (hoặc nhiều) thể loại, thay vì ngay chính giữa một thể loại cụ thể.

Những đặc điểm định hình một thể loại không chỉ giới hạn ở âm thanh tương đồng hay các yếu tố kỹ thuật mà còn có thể bao gồm subculture, thời trang, địa lý, tâm lý/ý thức hệ và thời kỳ lịch sử, tất cả đều có thể là dấu hiệu nhận diện của một thể loại khi được nhìn lại trong tương lai. Nói cách khác, thể loại âm nhạc có thể được xem như một “điểm tụ” trong mạng lưới âm nhạc, là mẫu số chung của một nhóm đủ lớn các tác phẩm âm nhạc (không nhất thiết là nghệ sĩ) có liên kết về nhạc cụ, kỹ thuật, hệ tư tưởng, âm thanh, không gian và/hoặc thời gian. Khi chỉ xét đến các điểm tụ quan trọng nhất, ta có thể xây dựng một cây phả hệ hai chiều dễ hiểu về các thể loại. Các định nghĩa thể loại cần được xem xét một cách độc lập với ngôn ngữ được sử dụng trong lời nhạc. Việc thay đổi ngôn ngữ không tạo ra một thể loại mới (đó là lý do, chẳng hạn, Rap tiếng Pháp không được liệt kê như một thể loại riêng), mặc dù yếu tố địa lý có thể ảnh hưởng đến các giới hạn của thể loại.

Nhiều đến mức chóng mặt, hơn 600 thể loại các kiểu. Tuy nhiên, nhiều thể loại có thể được xem là nhánh con (subgenre) của một thể loại lớn hơn, hoặc gần giống với một thể loại khác (sibling genres). Không tồn tại một phương pháp khách quan để xác định số lượng thể loại thực sự. Số lượng và lựa chọn cho các thể loại được xác định dựa trên mức độ quan trọng, tính độc đáo qua quá trình nghiên cứu học thuật (tham khảo dự án musicmap). Các thể loại được lựa chọn cẩn thận thông qua việc so sánh nhiều cây phả hệ âm nhạc khác nhau, cũng như khảo sát bối cảnh và vai trò của chúng trong tài liệu chuyên ngành. Không có một ngưỡng định lượng nào (ví dụ: số lượng nghệ sĩ hoạt động) để xác lập một thể loại, bởi cách tiếp cận đó vốn đã không phù hợp vì các lý do đã nêu ở trên. Một số thể loại có thể cực kỳ nhỏ (ví dụ: Old Skool Rap, Gothic Rock, Grunge, Musique Concrète) nhưng lại đóng vai trò kết nối quan trọng và là nguồn cảm hứng cho các thể loại khác. Trong khi đó, một số thể loại rất lớn nhưng các nhánh con hoặc biến thể của chúng lại không đủ khác biệt để được công nhận là thể loại riêng biệt (ví dụ: Disco, Singer/Songwriter, Death Metal, Psytrance).

Tên gọi của một thể loại thường do các nhà báo chuyên mục âm nhạc đặt ra nhằm tóm lược các xu hướng của các sự kiện đã qua, đôi khi nhiều năm sau khi thể loại đó hình thành và các đặc điểm chung đã trở nên rõ ràng. Nỗ lực rút gọn thông tin phức tạp vào một danh từ (tên thể loại) có thể dẫn đến kết quả không như ý: một thể loại được gọi là “mới” hoặc “tiến bộ” vào những năm 1980 khó lòng giữ được ý nghĩa đó ở thời điểm hiện tại. Trong một số trường hợp khác, chính các nghệ sĩ là người đặt tên cho phong cách của mình, thường bằng cách so sánh với các thể loại đã có. Một khả năng khác là thể loại mới ra đời từ việc pha trộn hai thể loại có sẵn thông qua việc mix liên tiếp hoặc đồng thời hai bản thu khác nhau. Khi khán giả chấp nhận sự kết hợp này, những bản ghi mới sẽ được sản xuất theo hướng tương tự, và một thể loại mới hình thành. Phần lớn các tên gọi thể loại thường không phản ánh chính xác bản chất âm nhạc của chúng, và thường được đặt một cách thiếu cân nhắc. Tuy vậy, một khi đã được công nhận, tên thể loại ấy sẽ tồn tại lâu dài.

Dự án Musicmap không ghi nhận thời điểm kết thúc của các thể loại, mà chỉ nêu (ước lượng) thời điểm hình thành. Một thể loại âm nhạc, suy cho cùng, không thể chết. Không bao giờ là không thể tái tạo một thể loại cụ thể, dù bối cảnh xã hội đã thay đổi. Đôi khi, một thể loại âm nhạc trong quá khứ quay trở lại với quy mô lớn hơn, thiết bị hiện đại hơn, âm thanh được cập nhật và những điều chỉnh nhỏ, hiện tượng này được gọi là sự hồi sinh (revival). Những hồi sinh này đánh dấu khả năng đạt ngưỡng bão hòa về phong cách, và cũng là điểm khởi đầu lý tưởng cho việc tổng hợp các thể loại âm nhạc đại chúng cho đến hiện tại.

Điều quan trọng cần phải nhắc 3 lần:

Giống như mọi ngôn ngữ đều bất toàn trong việc truyền tải cảm xúc, các thể loại cũng là công cụ không hoàn hảo để phân loại âm nhạc. Nhưng dẫu sao, có còn hơn không. Nếu bạn hiểu cách sử dụng nó, thể loại sẽ là chiếc la bàn tuyệt vời giúp bạn định hướng trong khu rừng âm nhạc bao la này.

Nguồn: Musicmap

Dịch & hiệu đính: Mỷ Ngọc