The Chosen - Khi người tội lỗi trở thành vị thánh

Bộ phim truyền hình dài tập Những người được chọn (The Chosen) được sáng tạo bởi nhà làm phim người Mỹ Dallas Jenkins, công chiếu vào tháng 12 năm 2017. Đây là loạt phim kể về cuộc đời Đức Giê-su Ki-tô, được sản xuất bằng gọi vốn cộng đồng (crowd-funding) phục vụ việc phát hành miễn phí trên nền tảng di động khắp thế giới, và đến nay sau khi đi trọn 2 mùa với 15 tập, The Chosen đã trở thành dự án phim truyền hình gọi vốn cộng đồng lớn nhất mọi thời đại. 

Mặc dù đây là một tác phẩm tôn giáo chủ yếu nhắm đến đối tượng khán giả là Ki-tô hữu, The Chosen vẫn được khen ngợi bởi nghệ thuật kể chuyện và tính nổi bật về văn hóa (văn hóa đương đại) với một phong cách làm phim độc đáo, đặc biệt ở cách thể hiện các nhân vật. 

Trong số tất cả các nhân vật của The Chosen, ngoài hình tượng trung tâm là Đức Giê-su Ki-tô được thể hiện một cách gần gũi qua góc nhìn thứ ba của những người gặp Ngài, chúng ta còn được đồng hành cùng một số nhân vật nổi bật khác là các Tông đồ - những người có thật trong lịch sử đã gặp gỡ và đi theo Đức Giê-su trên đường rao giảng. Nhưng có lẽ trong số các Tông đồ, người được đạo diễn Dallas Jenkins đặt ở vị trí đặc biệt là Thánh Mát-thêu (Saint Matthew) với những nét tính cách hoàn toàn vượt khỏi mong đợi của khán giả, nhưng lại khá thành công trong việc làm sáng tỏ câu chuyện Kinh Thánh dưới góc nhìn của đạo diễn và làm nổi bật nghệ thuật kể chuyện của phim. 

Chúng ta biết những gì về Thánh Matthew qua những bản văn được để lại? Điều thú vị là chính Matthew là tác giả của một trong bốn sách Tin Mừng quy điển, nên những gì ta biết ngày nay, cho dù hạn chế vì ngài chỉ nhắc về bản thân ở ngôi thứ ba trong một đoạn ngắn ngủi dưới đây, cũng cho ta thấy đôi nét về hoàn cảnh sống và nghề nghiệp của ngài, cũng như hoàn cảnh mà ngài gặp Đức Giê-su:

(Về việc Thánh Matthew được gọi là Levi, khá chắc Levi là tên "cúng cơm" của ngài trong tiếng Hebrew, còn Matthew là tên Hy Lạp hay tên "quốc tế" để dùng khi làm việc cho người La Mã.)

Dựa trên những thông tin trực tiếp trên đây và cuốn Tin Mừng mà ngài để lại, nhà làm phim đã lựa chọn sáng tạo nhân vật Matthew với đặc điểm nổi bật là một người mang hội chứng Aspergers. 

Hội chứng Aspergers là một dạng rối loạn phổ tự kỷ (ASD), có triệu chứng ít nghiêm trọng hơn so với các rối loạn phổ tự kỷ khác. Người mắc hội chứng cũng thông minh như những người khác nhưng lại gặp nhiều khó khăn với các kỹ năng xã hội, có vẻ lúng túng trong các tình huống xã hội và có thể không có các hành vi hay giao tiếp xã hội rõ ràng. Ngoài ra họ cũng có xu hướng ám ảnh chỉ tập trung vào một chủ đề hoặc chỉ thực hiện các hành vi giống nhau lặp lại rất nhiều lần. 

Đối với nhân vật Matthew, khi gặp Đức Giê-su ngài đang làm công việc thu thuế cho người La Mã. Đó là một nghề bị cả xã hội Do Thái lên án vì đang tiếp tay cho người La Mã bóc lột trên chính quê hương mình. Những người thu thuế bị đánh đồng với "quân tội lỗi", gạt ra ngoài lề xã hội. Người làm nghề thu thuế có cuộc sống thoải mái hơn về vật chất ("Ông Lê-vi làm tiệc lớn đãi người tại nhà ông") nhưng có lẽ tiền bạc không phải ưu tiên của Matthew, vì khi được Đức Giê-su gọi tên lúc đang ngồi ở trạm thu thuế, tức là giữa giờ làm việc, ngài đã "bỏ tất cả, đứng dậy đi theo Người". Tại sao có một người sẵn sàng bị tẩy chay để làm việc cho chính quyền đô hộ mà không tìm địa vị hay sự giàu có, lại có thể lập tức từ bỏ công việc đó khi được gọi? Giả thuyết của The Chosen đưa ra đó là Matthew chắc hẳn đã luôn phải chịu sự cô lập và gạt bỏ từ xã hội do chứng bệnh của mình gây nên. Nếu  chọn công việc thu thuế thì Matthew có thể dùng đến khả năng của mình để kiếm sống - và đằng nào anh cũng đã bị chế nhạo, ghét bỏ rồi. Diễn viên Paras Patel trong vai Matthew của The Chosen chia sẻ: "Tôi nghĩ Matthew (trong phim) là một người vô cùng bị hiểu nhầm. Ai cũng ghét anh vì anh là người thu thuế, quân phản bội v.v. Nhưng qua bộ phim truyền hình này chúng ta khám phá được những cảm xúc trong lòng Matthew, về những hoàn cảnh và môi trường đã hình thành nên con người ấy. Và chúng ta học được cách dừng lại trước khi nhanh tay phán xét hoặc kỳ thị ai đó chỉ vì vẻ bề ngoài. 

Matthew lúc nào cũng như đang nghĩ ngợi, phân tích... Anh ta dường như không hiểu cho lắm các sự kiện xảy ra xung quanh. Cảm xúc của Matthew có thể vô cùng giận dữ hoặc vô cùng buồn bã, và những cảm xúc đó rất khó kìm nén. Vậy nên tôi chọn cách thể hiện bằng ánh mắt và bàn tay mỗi khi không biết phải nói gì."Tất nhiên những chi tiết trên chỉ là một giả thuyết làm phong phú cho câu chuyện Thánh Kinh và là ý đồ của đạo diễn. Việc đưa vào bộ phim một nhân vật chính mắc hội chứng Aspergers để giải thích việc người đó làm một công việc "không bình thường" trong xã hội giúp khán giả đặt mình vào trải nghiệm đau đớn của việc bị gạt bỏ, bị kỳ thị vì những khác biệt. Nhưng đặc biệt hơn nữa, chính sự khác biệt nhiều khi gây xấu hổ đó là điều kiện tốt để hiểu sâu hơn về đức tin, như nhiều người Ki-tô hữu đã cảm nhận được. Tại sao? Vì nếu một người không khỏe mạnh bình thường, lại bị cả xã hội lên án mà còn được Thiên Chúa gọi, được ở bên cạnh Đức Giê-su trong Nhóm Mười hai và sau này trở thành vị Thánh sử nổi tiếng, thì những thiếu sót, bệnh tật, đau khổ v.v. của chính chúng ta cũng không thể ngăn cản chúng ta được Thiên Chúa gọi tên và cứu rỗi. 

Một bộ phim về Chúa Giê-su qua góc nhìn của những người đã gặp Ngài, vì thế từng nhân vật của The Chosen đều có câu chuyện riêng rất thú vị. Nếu bạn là người Ki-tô giáo (Công giáo, Tin lành...) thế hệ Y, Z, mình khuyến khích các bạn tìm và tải ứng dụng điện thoại để xem miễn phí với phụ đề tiếng Việt. Nếu bạn không phải là người Ki-tô giáo nhưng đã đọc Tin Mừng thì cũng rất nên xem để có hình dung rõ nét hơn về bối cảnh xã hội, tôn giáo Do Thái thời Chúa Giê-su và hành trình rao giảng của Ngài. Còn nếu bạn chưa đọc Tin Mừng thì rất tiếc là nhiều chi tiết phim sẽ bị lẫn lộn và khó hiểu đôi chút, nhất là về backstory của các nhân vật và các dẫn chiếu liên quan đến Do Thái giáo trong phim. 

Cảm ơn các bạn đã đọc bài viết của mình!

Credit: Bảo Ân.