Tham quan mỏ Hoàng Cương

Khu liên hợp khai thác Huanggang đang nhanh chóng trở nên nổi tiếng trong giới sưu tập khoáng vật trên toàn thế giới. Nhiều nhà buôn đã đặt biệt danh cho nơi này là “Dalnegorsk Mới” bởi sự phong phú đáng kinh ngạc về chủng loại khoáng vật, cũng như sự tương đồng của chúng với các mẫu vật từng xuất xứ từ Nga vào thập niên 1980–1990.

Lời cảm ơn đặc biệt gửi đến The Mineralogical Record đã cho phép chúng tôi đăng lại bài viết này và chia sẻ đến độc giả trực tuyến.

Mỏ Huanggang, nằm tại huyện Kèshíkèténg Qi gần thành phố Chifeng (thành phố lớn gần nhất) thuộc Nội Mông, Trung Quốc, thực chất là một tổ hợp gồm bảy mỏ lớn có mức độ liên kết nhất định. Mục đích của chúng tôi trong bài viết ngắn này là cung cấp bối cảnh tổng quan về hoạt động khai thác mẫu vật tại địa điểm quan trọng này.

Xét về quy mô và mức độ đa dạng khoáng vật học, chúng tôi tin rằng đây là “kho tàng khoáng vật” mới hấp dẫn nhất ở Trung Quốc kể từ khi các mẫu vật từ mỏ Yaogangxian (The Mineralogical Record, 2011, vol. 42 (6), tr. 557–603) và mỏ Ping Wu (The Mineralogical Record, 2005, vol. 36 (1), tr. 45–57) lần đầu xuất hiện trên thị trường phương Tây vào giữa thập niên 1990.

Từ Thượng Hải, nơi một trong chúng tôi sinh sống, quãng đường đến các mỏ Huanggang dài khoảng 1.400 dặm (~2.250 km). Chuyến bay từ Thượng Hải đến thành phố Chifeng mất khoảng 4 giờ, đôi khi kèm theo điểm dừng khá lâu tại thành phố Thiên Tân.

Sau đó, đi xe buýt từ thành phố Chifeng đến Kèshíkèténg Qi mất thêm khoảng 4 giờ trên những con đường nhìn chung khá dễ chịu. Khu vực Kèshíkèténg là địa điểm nghỉ dưỡng nổi tiếng đối với người dân địa phương, với bầu không khí trong lành và cảnh quan rộng mở. Trong trải nghiệm của chúng tôi, con người ở đây rất thân thiện.

Một vấn đề khá hiếm gặp đối với một điểm đến khai thác mỏ là khu vực Huanggang vào mùa hè lại quá dễ chịu, đến mứclượng du khách đổ về quá đông khiến việc tìm phòng khách sạn vào phút chót trở nên khó khăn.

Ngoài lề một chút, người dân địa phương thường ăn nhiều thịt hơn và uống rượu mạnh hơn so với phần lớn người Trung Quốc điều mà chúng tôi đã trải nghiệm khi cố gắng “đuổi kịp” nhịp uống của một nhóm thương nhân người Mông Cổ mà chúng tôi tiếp đãi tại Thượng Hải!

Vào mùa đông, thời tiết ở Huanggang vô cùng khắc nghiệt, và việc di chuyển đến mỏ bằng phương tiện thông thường đôi khi gần như bất khả thi. Tuy nhiên, hoạt động buôn bán khoáng vật vẫn phải tiếp diễn, và các thương nhân buộc phải đến để xem hàng, bất chấp thời tiết.

Vào mùa đông ban đêm nhiệt độ có thể xuống rất thấp, và việc lái xe trên những con đường phủ đầy tuyết bên ngoài trung tâm thị trấn (ví dụ như khi ghé thăm nhà thợ mỏ) trở nên vô cùng khó khăn.

Thậm chí nguy hiểm hơn đối với các nhà sưu tầm hoặc thương nhân khoáng vật là nguy cơ sốc nhiệt làm hỏng các mẫu tinh thể quý. Nếu không cẩn thận khi xử lý, khoáng vật có thể nứt hoặc vỡ do sự thay đổi nhiệt độ khi di chuyển từ môi trường lạnh của hầm mỏ vào một căn nhà ấm. Ngay cả việc cầm fluorite trong suốt bằng tay trần ngay khi vừa đưa ra khỏi mỏ cũng có thể khiến chúng bị nứt. Nhiều viên fluorite hồng đầu tiên đã bị hư hỏng khi những người thợ mỏ phấn khích mang tinh thể băng giá vào nhà và rửa ngay bằng nước ấm, thay vì để chúng thích nghi dần với nhiệt độ.

Các mẫu vật từ khu phức hợp mỏ Huanggang bắt đầu xuất hiện nhỏ giọt từ cuối năm 2009 cho đến triển lãm Tucson 2010, mặc dù phần lớn được ghi nhãn “Quận Bautou” — nằm cách Huanggang khoảng 700 km về phía đông nam nhằm che giấu vị trí thật của mỏ bởi những thương nhân đầu tiên (một chiêu khá phổ biến, không chỉ riêng ở Trung Quốc).

Chúng tôi đã phải nỗ lực rất nhiều để thâm nhập vào mạng lưới cung ứng quanh các mỏ đang hoạt động ở Nội Mông.

Cuối năm 2010, những viên fluorite hồng trong suốt dạng bát diện và những mẫu arsenopyrite tuyệt đẹp đầu tiên bắt đầu xuất hiện trên thị trường ở Quế Lâm, thông qua mạng lưới thương nhân địa phương. Thật không may, phần lớn tinh thể fluorite hồng đẹp nhất đã bị cố ý tách khỏi nền đá trước khi thợ mỏ nhận ra rằng mẫu còn trên nền đá có giá trị cao hơn. Chúng tôi đã từng thấy những viên fluorite hồng chất lượng ngọc, trong suốt hoàn toàn, kích thước tới 13 cm, bị chẻ đôi để tách nhanh ra khỏi nền đá ngay trong mỏ.

Mặc dù đến nay fluorite hồng vẫn được khai thác, màu đậm hơn và thường có bề mặt mờ, nhưng không thể so sánh với những viên tinh thể lớn, trong suốt đầu tiên.

Khi tầm quan trọng của mỏ mới này được nhận ra, nhiều khoáng vật khác nhanh chóng xuất hiện. Trong giai đoạn đầu, calcite và thạch anh bị thợ mỏ coi là vô giá trị và bỏ đi; nhưng hiện nay chúng đã được thu hồi và xuất hiện phổ biến trên thị trường cả ở Trung Quốc lẫn quốc tế. Từ cuối năm 2010, các mẫu khoáng đẹp được khai thác ngày càng nhiều, khi các thương nhân phương Tây và thương nhân lớn của Trung Quốc trực tiếp tới nguồn, ở lại mỏ để chờ hàng mới.

Một trong chúng tôi lần đầu đến mỏ Huanggang vào giữa tháng 6/2011, mở đầu cho nhiều chuyến đi mùa hè và mùa đông hàng tháng tới địa điểm xa xôi này. Chúng tôi đã thu mua nhiều loại khoáng vật khác nhau, đồng thời khuyến khích thợ mỏ và thương nhân bảo tồn mẫu nguyên vẹn, giữ tinh thể trên nền đá và tránh gây hư hại.

Khoảng tháng 6/2010, những tinh thể ilvaite thú vị đầu tiên được phát hiện tại mỏ Huanggang không chỉ đạt đẳng cấp thế giới cho loài khoáng này, mà còn có kích thước khổng lồ. Kể từ đó, ilvaite với nhiều dạng tinh thể khác nhau liên tục được khai thác, đôi khi đi kèm các khoáng vật khác trên cùng mẫu đẹp; một hốc chứa những tinh thể “floater” thanh nhã cũng được tìm thấy vào giữa năm 2011.

Nhìn chung, chúng tôi nhận thấy một mô hình sản xuất mẫu khoáng rõ rệt, dù vẫn có ngoại lệ (và cả sự cố tình gây nhầm lẫn từ một số thương nhân); một số mẫu có thể bị bán dưới tên mỏ khác vì lý do chính trị hoặc bảo vệ nguồn cung.

Dù vậy, ba mỏ chính trong khu phức hợp Huanggang được cho là nguồn chủ yếu:

* Mỏ số 1: hedenbergite (màu đậm), garnet, thạch anh, ilvaite, fluorite, helvite

* Mỏ số 3: arsenopyrite (một số được xác định là löllingite), hedenbergite, ilvaite đẹp nhất

* Mỏ số 5: calcite hồng (manganoan) đẹp nhất, fluorite tím, thạch anh, scheelite, sphalerite

Gần đây, một số phát hiện đầy bất ngờ đã xuất hiện. Vào cuối năm 2011, chúng tôi bắt gặp vài chục tinh thể apophyllite màu hồng đậm, trong suốt như ngọc, kích thước đến 2 cm từ một vài hốc nhỏ, vượt trội so với những mẫu nhạt màu từng xuất hiện vào đầu năm 2011. Và, với một loài khoáng “gây ngạc nhiên nhất,” những tinh thể borcarite đạt đẳng cấp thế giới (một loại borat hiếm và đẹp, màu xanh lam) đã được tìm thấy và suýt nữa bị vứt bỏ như một loại “zeolit vô giá trị” trước khi các phân tích do một trong chúng tôi (RL) thực hiện đã xác nhận danh tính của chúng. Paul Pohwat, quản lý bộ sưu tập tại Viện Smithsonian, sau đó nhận thấy sự hiện diện của các tinh thể trắng hình tháp sắc nét, kích thước tới 2 mm, cộng sinh với borcarite, và kết quả xác định đó là cahnite chỉ là lần phát hiện lớn thứ hai của loài này trong vòng 100 năm.

Các tinh thể sphalerite ấn tượng, có màu từ cam đến vàng chanh, trong suốt như đá quý, kích thước lên đến 2,5 cm, được tìm thấy vào đầu năm 2012. Hiện vẫn còn quá sớm để đánh giá số lượng đã được khai thác và liệu trong tương lai có thể tìm thấy thêm hay không.

Những người thợ mỏ ở Huanggang những người trực tiếp khai thác toàn bộ các mẫu vật thường thích bán riêng tư, giống như phần lớn thợ mỏ ở khắp nơi trên thế giới. Mỗi tổ thợ đều có một khu vực làm việc riêng dưới hầm, nơi họ vừa khai thác quặng vừa thu thập mẫu khoáng. Họ thường khá kín tiếng, không muốn các thợ làm ca khác biết được vị trí nơi họ tìm thấy các mẫu đẹp. Sau ca làm, thợ mỏ có thể liên lạc với một thương nhân đang ghé thăm qua điện thoại và mời về nhà để xem những gì họ vừa tìm được. Nếu trong đêm có sáu nhóm thợ làm việc, thì mỗi nhóm sẽ có sản phẩm riêng để trưng bày, hoàn toàn độc lập với nhóm khác. Nói chung, đa phần các ngôi nhà của thợ mỏ đều mang đặc trưng là mùi thức ăn nấu nướng xen lẫn không khí nghỉ ngơi, và thường rất ít sự riêng tư.

Chỉ sau một năm rưỡi kể từ khi những mẫu vật đầu tiên được đưa ra thị trường, gần như mọi thợ mỏ đều biết rằng những “tảng đá” này có thể bán được với giá cao, và giá tại mỏ đã tăng vọt. Một số thợ mỏ có con mắt tinh tường trong việc nhận diện mẫu đẹp, tuy nhiên nhìn chung, kỹ thuật khai thác của họ vẫn cần được cải thiện nếu muốn lấy được những mẫu lớn mà không bị hư hại nhiều.

Chúng tôi nghe thấy quan điểm phổ biến rằng vào “thời kỳ đầu” năm 2010, họ đã không đòi đủ giá cho những mẫu đẹp nhất, vì vậy giờ đây họ thường đưa ra mức giá cao cho mọi thứ như một điểm khởi đầu để thương lượng. Dù còn mới mẻ trong lĩnh vực sưu tầm khoáng vật, những người thợ này rất nhanh nhạy và thích nghi tốt với thị trường. Chúng tôi hy vọng rằng với sự hiểu biết ngày càng tăng về giá trị và chất lượng, họ sẽ khai thác được nhiều mẫu hơn, đẹp hơn, đồng thời thận trọng hơn trong việc đưa chúng ra thị trường mà không bị hư hại.

Tốc độ xuất khẩu cũng đã được đẩy nhanh, với những mẫu vật đẹp đôi khi xuất hiện tại các chợ khoáng sản ở Quế Lâm hoặc văn phòng mua hàng của chúng tôi ở Thượng Hải chỉ trong vòng 3–4 ngày sau khi được khai thác, dù mỏ nằm cách hơn 1.600 km. Chúng tôi may mắn khi hiện đã có những người bạn và nhà cung ứng đáng tin cậy tại đây. Để tiếp cận được những mẫu tốt nhất trước tiên, nhiều thương nhân địa phương (là bạn của thợ mỏ) cũng làm việc rất chăm chỉ. Chúng tôi biết có vài người thức trắng đêm cùng với ca thợ mỏ muộn, chờ tin báo về các phát hiện mới khi họ trở về vào buổi sáng. Sự hình thành mạng lưới thương nhân địa phương ngay từ đầu đã đẩy nhanh quá trình đưa các mẫu vật ra thị trường nhanh chóng và hiệu quả hơn nhiều so với dự đoán.

Cuối cùng, chúng tôi muốn lưu ý độc giả về một số vấn đề gần đây xuất hiện cùng với sự gia tăng giá trị của mẫu vật. Chúng tôi đã thấy nhiều lô fluorite đẹp nhưng có dấu hiệu bị đánh bóng hoặc mài mặt. Ngoài ra, những mẫu đầu tiên bị phục hồi đã xuất hiện từ đầu năm 2010, và thỉnh thoảng chúng tôi vẫn phát hiện một vài trường hợp lẫn trong hàng. Không có gì ngạc nhiên khi giá trị của các mẫu khoáng vật đẹp là rất cao so với nền kinh tế và chi phí sinh hoạt địa phương. Do đó, tồn tại động lực lớn để áp dụng các thủ thuật khéo léo nhằm làm cho mẫu vật trông bắt mắt và dễ bán hơn. Trước đây, những kỹ thuật này thường mất nhiều năm mới xuất hiện tại các mỏ mới hoặc nguồn khai thác mới.

Bởi Tiến sĩ Robert Lavinsky và Chen Xiaojun

Được xuất bản lần đầu trên Tạp chí Khoáng vật học tập 43. Tháng 9-tháng 10 năm 2013.

Lược dịch Kira Trần