Telemere - Một góc nhìn khoa học về cuộc sống khỏe mạnh

Lão hóa, hay quá trình dần dần dẫn đến cái chết, vẫn luôn là một chủ đề hấp dẫn với loài người. Quá trình lão hóa vừa làm con người sợ hãi vì không thể tránh khỏi, lại vừa hấp dẫn vì những bí ẩn của nó. Tại sao có những loài vật không bao giờ lão hóa? Hay vì đâu một số cá thể lão hóa nhanh hơn các cá thể còn lại? Từ xưa đến nay đã có rất nhiều nghiên cứ nỗ lực để lí giải quá trình phức tạp này. Và một trong những nghiên cứu đột phá gần đây đã hé mở nhân tố chủ chốt trong quá trình lão hóa – Telomere.

Chủ đề về Telomere quan trọng đến nỗi người đã phát hiện ra Telemerase và vai trò của Telomere trong quá trình lão hóa đã đã được giải Nobel năm 2009 Cho công trình nghiên cứu này. Để tổng hợp các nghiên cứu của bản thân cũng như cách vận dụng các kiến thức về Telermere nhằm cải thiện chất lượng sống, tiến sĩ Elizabeth Blackburn đã phối hợp cùng tiến sĩ Elissa Epel-nhà tâm lý học sức khỏe để viết nên cuốn sách Hiệu ứng Telomere. Cuốn sách là một cẩm nang tổng hợp các nghiên cứu hiện đại về Telomere đồng thời chứa đựng lời khuyên thực tế cho các thói quen tốt dựa trên các kiến thức đó.

Năm 1961, nhà sinh học Leonard Hayflick đã phát hiện các tế bào thông thường chỉ có thể phân chia một số lần nhất định trước khi chết đi. Tuy nhiên đâu là lí do cho giới hạn đó? Câu hỏi này vẫn mãi là một bí ẩn trước khi Telomere được phát hiện.

Vậy trước hết, Telomere là gì? Telomere là một bộ phận cấu thành ADN, nằm ở phần đầu mút của AND khi được xoắn gọn. Cấu trúc của Telomere rất đơn giản, chỉ gồm các đoạn mã TTAGGGG được lập đi lập lại. Ấy thể nhưng cấu trúc này lại đóng vai trò hết sức quan trọng trong quá trình tết bào phân chia và lão hóa. Sở dĩ như vậy là vì sau mỗi lần phân chia, ADN sẽ ngắn đi một chút, và phần ngắn đi ấy chính là ở Telomere. Khi Telomere đạt đến độ ngắn tối thiểu, tế bào sẽ ngừng phân chia và mất dần chức năng, hay còn gọi là lão hóa. Chiều dài của Telomere và mức độ lão hóa của cơ thể con người đã được xác định là có tương quan đến nhau.

Vậy phải chăng mỗi người chúng ta đều có số telemere nhất định? Và tuổi thọ của mỗi tế bào đều không thể thay đổi? Chúng ta không thể làm gì để kéo dài thời gian khỏe mạnh của tế bào hay sao? Đáng mừng thay, câu trả lời là không. Vào năm 1984, bằng các nghiên cứu trên sinh vật đơn bào Tetrahymena, tiến sẽ Blackburn đã phát hiện ra Telomerase – một loại enzim có chức năng khôi phục chiều dài của Telomerase. Việc phát hiện Telomerase là một cột mốt quan trọng không chỉ trong khoa học mà còn trong cuộc sống thường nhật. Nó cho chúng ta biết rằng, có một cơ sở khoa học để hạn chế, thậm chí đảo ngược quá trình lão hóa.

Dựa trên các nghiên cứu của mình, 2 tác giả đã đề xuất một loạt các phương án để cải thiện sức khỏe một cách lâu dài. Các phương pháp này đã ít nhiều được chứng minh góp phần cải thiện chiều dài của Telomere, hay nói cách khác, kéo dài thiện của bạn. Chúng ta cùng khám phá nhé.

Sau giai đoạn phát hiện Telomerase, chúng ta vẫn chỉ hiểu rằng Telomerase và Telomere là các nhân tố định được định đoạt sẵn, không thể thay đổi được. Tuy nhiên, một cách rất tình cờ, chính tiến sĩ Blackburn đã được gợi ý về khả năng cải thiện Telomere một cách chủ động. Trong một lần nghiên cứu về mức độ căng thẳng của các bà mẹ có con mắc bệnh mãn tính, bà đã được gợi ý nghiên cứu về tác động của căng thẳng và Telomere. Và kết quả thật bất ngờ, sau khi loại bỏ các yếu tố gây nhiễu, quả thực có mối quan hệ nhân quả giữa căng thẳng và Telomere. Chính nghiên cứu này đã gợi ý về các khả năng cải thiện Telomere của mỗi người.

Trước hết, tác giả đã nghiên cứu sâu thêm về tác động của tâm lý đến chiều dài Telemere, và cũng đem đến các kết quả mới. Hóa ra Telomere không hề mong manh, chúng có thể hấp thụ căng thẳng ở mức nhẹ nhành khá dễ dàng. Tuy nhiên Telomere lại rất nhạy với các căng thẳng dai dẳng. Quan trọng hơn, telomere không bị ảnh hưởng trực tiếp bởi căng thẳng, mà bởi cách chúng ta xử lí căng thẳng đó. Trong nhóm các bà mẹ có con bị bệnh mạn tính, có một số bà mẹ Telomere dài hơn hẳn các bà mẹ còn lại, dù mức độ stress tương đồng với nhau. Hóa ra, cách tiếp cận của các bà mẹ này với căng thẳng có phần tích cực hơn, họ có niềm tin vào tương lai và không để nỗi lo ám ảnh mình mọi lúc.

Trong cuộc sống chúng ta khó lòng tránh được căng thẳng, nhưng chúng ta có thể rèn luyện tâm trí để đối phó với chúng một cách tích cực hơn. Với mỗi vấn đề khó khăn, bạn hãy xem đó là một cơ hội để phát triển hơn là thử thách. Đồng thời việc xác định mục đích sống và giữ tinh thân lạc quan cũng rất quan trọng. Ngoài ra, việc rèn luyện chú tâm, hay thiền định, cũng góp phần tạo nên một đời sống tinh thân khỏe mạnh.

Một trong những phương pháp giảm căng thẳng được tác giả gọi ý là Mindfullness-based Cognitive Therapy – một liệu pháp thiền đã được chứng mình là hiệu quả cho việc chống trầm cảm. Bạn có thể tham khảo thêm ở video dưới đây.

Hẳn ai cũng biết tập thể dục là một điều kiện tiên quyết để có sức khỏe tốt. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, tập thể dục tạo ra các căng thẳng ngắn cho tế bào, nhưng đồng thời cũng kích hoạt phản ứng phục hồi càng mạnh mẽ hơn. Tập thể dục còn đẩy nhanh quá trình thực bào, giúp làm sạch các tế bào chết và gây viêm. Cùng với các nghiên cứu trên, không ngạc nhiên khi các nhà khoa học cũng xác định được mối tương quan đáng kể giữa độ dài của Telomere và vận động khi nghiên cứ trên 12.000 cặp sinh đôi. Vậy nên tập luyện với các bài tập nào? Các nghiên cứu về Telomere đã chỉ ra rằng, các bài tập tăng cường sức bền tim mạch là có ảnh hưởng nhất. Các bạn có thể tham khảo các bài tập Cardio, chạy bộ, hoặc bộ hoạt động HIIT như trong sách đề xuất.

Một câu hỏi khác là tập thể dục bao nhiêu là đủ? Theo các nghiên cứu mới nhất, câu trả lời thật đáng ngạc nhiên: Sức khỏe không hoàn toàn tỉ lệ thuận với việc tập thể dục, đặc biệt tập thể dục quá mức còn gây hại cho sức khỏe. Khi các vận động viên bền bỉ được so sáng với những người ít vận động, có một sự chênh lệch đáng kể về chiều dài Telomere. Tuy nhiên khi so sáng giữa vận động viên chuyên nghiệp và người thường xuyên vận động (mỗi tuần chạy khoảng 16km) thì sự chênh lệch này lại không đáng kể. Như vậy, bạn hoàn toàn có thể cải thiện sức khỏe của mình mà không cần phải luyện tập vất vả như một vận động viên chuyên nghiệp.

Giấc ngủ có mối liên hệ chặt chẽ với sức khỏe. Một giấc ngủ tốt không chỉ giúp đầu óc minh mẫn, mà còn giúp kiểm soát sự thèm ăn và ổn định cảm xúc. Vậy ngủ bao nhiêu giờ là đủ? Một nghiên cứu về Telomere chỉ ra rằng, ngủ ít nhất 7 tiếng đồng hồ mỗi đêm có liên quan đến Telomere dài hơn, điều này đặc biệt đúng với người già. Tuy nhiên con số đó chỉ là tương đối, chất lượng giấc ngủ mới thực sự là một yếu tố trọng yếu. Để cải thiện giấc ngủ của mình, các bạn có thể dành ra một khoảng thời gian tĩnh lặng trước khi ngủ, tránh xa màn hình xanh, nghe nhạc êm dịu, uống trà và một số bài tập đơn giản trước khi lên giường.

Hẳn ai trong chúng ta cũng từng băn khoăn về cân nặng của mình. Đôi khi đó là những câu hỏi về ngoại hình, hoặc cũng có thể là về sức khỏe. Khi đó chỉ số sinh khối BMI thường được lấy để làm chuẩn mực. Tuy nhiên, chỉ số BMI lại thiếu đi các yếu tố quan trọng: tỉ lệ mỡ trên cơ thể và sự phân bố của mỡ. Nếu mỡ chỉ tập trung dưới da ở tay chân, đó không phải là việc xấu. Nhưng nếu mỡ ở quanh vùng bụng quá nhiều – hay nói cách khác là béo bụng – là một dấu hiệu rõ ràng của việt trao đổi chất kém. Tuy nhiên chúng ta không dễ để thay đổi điều này, vì cơ thể chúng ta luôn cố gắng để bảo vệ khối lượng của nó.

Dưới đây là bài viết tổng hợp chi tiết về Telomere cùng các phương pháp bảo vệ và cải thiện chiều dài của chúng. Những kiến thức khoa học này không chỉ mang tính lý thuyết mà còn rất thực tiễn, mang lại động lực để bạn áp dụng vào cuộc sống hàng ngày nhằm nâng cao sức khỏe và kéo dài tuổi thọ. Hy vọng bạn sẽ tìm thấy nhiều thông tin hữu ích. Nếu có điều kiện, hãy mua sách để tham khảo thêm nhé!