Tâm sinh tướng là một khái niệm xuất phát từ quan niệm phương Đông, đặc biệt trong triết lý nhân sinh và phong thủy. Nó có thể được hiểu là tâm hồn, suy nghĩ và trạng thái tinh thần của một người sẽ phản ánh lên khuôn mặt, vẻ ngoài hoặc thậm chí cả phong thái của họ. Đây cũng là một diễn ngôn mang tính định hướng trong cách con người nhìn nhận mối quan hệ giữa tâm hồn (nội tâm) và ngoại hình (tướng mạo). Tâm sinh tướng không chỉ là một quan niệm cá nhân mà đã trở thành một hệ tư tưởng được lưu truyền trong văn hóa, đặc biệt trong các nền văn hóa Á Đông.

Theo kinh nghiệm và tư tưởng của nhiều người, khi tâm hồn đẹp, lòng thiện lương, và suy nghĩ tích cực sẽ được phản ánh qua vẻ mặt hiền hòa, nụ cười rạng rỡ và ánh mắt sáng. Ngược lại, khi tâm trạng tiêu cực, thường xuyên giận dữ, ghen ghét hoặc lo âu, những cảm xúc đó cũng có thể để lại dấu ấn trên khuôn mặt như nét cau có, ánh mắt mệt mỏi, hoặc làn da không tươi tắn.

Trong cuộc sống, câu nói này khuyến khích con người sống với tâm hồn thanh tịnh, thiện lương, hướng tới những điều tốt đẹp, bởi tâm hồn tích cực không chỉ mang lại sự an yên cho chính mình mà còn giúp cải thiện các mối quan hệ xã hội. Trong phong thủy và nhân tướng học, người ta cũng tin rằng việc tu tâm dưỡng tính có thể thay đổi số mệnh và cải thiện vận khí của một người. Hay nói theo cách khác là "đức năng thắng số".

Thuyết nhận thức xã hội (Social Cognitive Theory) do Albert Bandura phát triển là một trong những lý thuyết tâm lý học nổi bật. Nó tập trung vào cách con người học hỏi và hành động trong xã hội. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của sự quan sát, mô hình hóa (modeling), và các yếu tố nhận thức trong việc hình thành hành vi của con người.

Thuyết nhận thức xã hội được xây dựng dựa trên 3 yếu tố chính, được gọi là mô hình nhân quả tam giác (Triadic Reciprocal Causation):

- Yếu tố cá nhân (Personal Factors):Bao gồm nhận thức, niềm tin, động lực, và cảm xúc của một người. Ví dụ: Niềm tin rằng "tôi có thể làm được" sẽ ảnh hưởng đến hành động của cá nhân.

- Yếu tố môi trường (Environmental Factors):Là các yếu tố bên ngoài như văn hóa, xã hội, gia đình, bạn bè hoặc bối cảnh mà cá nhân đang sống. Ví dụ: Một người có môi trường hỗ trợ học tập tốt sẽ dễ dàng học hỏi hơn.

- Yếu tố hành vi (Behavior):Là các hành động thực tế của cá nhân, chịu ảnh hưởng từ cả yếu tố cá nhân và môi trường. Ví dụ: Một người học tốt nhờ tự tin vào khả năng của mình và có môi trường học tập tích cực.

Nhìn chung, Thuyết nhận thức xã hội là một lý thuyết quan trọng trong tâm lý học, nó giúp định nghĩa cách con người học hỏi, hành động và tự phát triển trong xã hội. Bằng cách kết hợp nhận thức, môi trường, và hành vi, lý thuyết này có thể mở ra nhiều góc nhìn mới về mối liên hệ giữa cá nhân và bối cảnh xung quanh.

Dĩ nhiên, một vấn đề luôn sẽ được nhìn nhận ở nhiều góc độ khác nhau để lý giải xem nó có thực sự phù hợp hay không cũng như bổ sung thêm một khía cạnh của vấn đề đó. Tâm sinh tướng cũng vậy, đây là khái niệm có thể được tái định nghĩa bằng nhiều góc nhìn khác nhau nhưng cái cốt lõi vẫn là hướng chúng ta đến những điều tốt đẹp, không sa đà vào việc chỉ nhìn hiện tượng rồi đoán bản chất một cách mơ hồ. Từ thuyết nhận thức xã hội (Social Cognitive Theory) của Albert Bandura, quan niệm tâm sinh tướng có thể được giải thích qua mối quan hệ tương hỗ giữa nhận thức, hành vi, và môi trường. Thuyết này tập trung vào cách con người học hỏi và hành động dựa trên sự quan sát, niềm tin, và cách họ tự nhận thức về bản thân trong xã hội.

- Nhận thức về bản thân: Nếu một người có tư duy tích cực, họ sẽ cảm thấy tự tin và hành động theo hướng tích cực. Sự tự tin này biểu hiện qua cử chỉ, nét mặt và cách họ tương tác với mọi thứ xung quanh. Vô hình chung điều này làm tăng vẻ đẹp của họ trong mắt người khác.

- Hành vi lặp lại và hình thành thói quen: Những suy nghĩ tiêu cực kéo dài, chẳng hạn như sự tự ti hoặc ghen tị, có thể dẫn đến các hành vi như cúi đầu, cau có hoặc né tránh ánh mắt người khác, lâu dần trở thành một phần của tướng mạo hoặc một sự định hình của bản thân trong mắt những người khác.

Thuyết nhận thức xã hội nhấn mạnh rằng con người không sống trong sự cô lập mà luôn tương tác với môi trường xung quanh. Nếu bản thân con người tự tách mình ra khỏi xã hội, cũng đồng nghĩa với việc họ đang hạn chế cơ hội để giá trị của họ tiếp xúc với những giá trị xung quanh. Mối tương tác giữa tâm tướng với xã hội này bao gồm hai chiều sau:

- Tác động của tâm lý lên môi trường: Một người với tâm trạng vui vẻ, tích cực sẽ tạo ra năng lượng tích cực và thu hút phản ứng tốt từ môi trường. Họ thường nhận được sự ủng hộ, giúp đỡ hoặc thiện cảm từ người khác, từ đó càng củng cố thêm sự tự tin và phong thái rạng rỡ.

- Phản ứng của xã hội ảnh hưởng ngược lại tâm lý: Ngược lại, nếu một người có tâm lý tiêu cực, họ dễ nhận được phản hồi không tốt từ xã hội, khiến họ cảm thấy áp lực, lo lắng, hoặc bất mãn hơn. Vòng lặp này có thể làm xấu đi cả tâm trạng và ngoại hình. Ngoài ra, nếu liên tiếp chịu những tác động tiêu cực từ thế giới xung quanh, chủ thể rất dễ bị những cơn chấn thương ở cả bên trong lẫn bên ngoài con người. Đương nhiên lâu dần, tướng mạo của người đó không thể nào tươi tắn, hài hòa được nữa. Khi nhìn nhận tâm sinh tướng với phản ứng của xã hội đến tâm lý con người, chúng ta sẽ hiểu rõ lý do vì sao tướng mạo của một người lại tệ đi một cách có tư duy hơn. Có nghĩa là chúng ta không đánh đồng vì "tâm họ xấu" mà "tướng xấu", "tướng khổ" mà đôi khi tướng mạo của họ còn phụ thuộc vào số phận của họ nữa. Có những người chúng ta cần thấy đáng thương và đồng cảm hơn là chê bai, hiểu theo hướng tiêu cực về cái tâm của họ.

Hiệu quả bản thân (Self-Efficacy) là niềm tin của một người vào khả năng của mình để tổ chức và thực hiện các hành động cần thiết nhằm đạt được mục tiêu hoặc giải quyết một vấn đề cụ thể. Thuật ngữ này được phát triển bởi nhà tâm lý học Albert Bandura trong thuyết nhận thức xã hội.

Khi hiệu quả bản thân cao, nghĩa là niềm tin vào khả năng của chính mình để giải quyết vấn đề hoặc đạt được mục tiêu đạt ở mức độ cao. Người có hiệu quả bản thân cao thường có phong thái tự tin, sáng suốt, và cởi mở, điều này phản ánh lên "tướng" bên ngoài qua cách nói chuyện, biểu cảm và thần thái.

Ngược lại, nếu hiệu quả bản thân thấp, tức nếu một người luôn nghi ngờ năng lực của mình, họ sẽ có xu hướng tránh né thử thách, thiếu tự tin, và điều này dễ dàng bộc lộ qua nét mặt căng thẳng hoặc dáng điệu khép kín.

Theo thuyết nhận thức xã hội, con người học hỏi rất nhiều từ việc quan sát người khác. Chính vì vậy, có rất nhiều người tin rằng với kinh nghiệm quan sát và học tập của mình, họ có thể phán đoán được đâu là đối tượng mang kết quả của quá trình tâm sinh tướng.

Nếu bạn tiếp xúc với những người lạc quan, tích cực, bạn sẽ dễ học hỏi các thói quen và phong thái tích cực, điều này giúp cải thiện cả tâm lý và ngoại hình. Ngược lại, sống trong môi trường tiêu cực có thể ảnh hưởng đến tâm lý và làm xấu đi hình ảnh của chính bạn.

Dĩ nhiên cũng cần phải hiểu ra, để nhận ra bản chất của một người là cả một quá trình. Xã hội hiện nay rất phức tạp, không ai chỉ có nguyên vẹn một gương mặt, một phẩm cách cả mà họ sẽ ứng xử khác nhau với từng trường hợp khác nhau. Vì vậy, để nhận xét hay bình luận về vấn đề tâm sinh tướng ở cá nhân nào, chúng ta cũng cần phải thật tư duy cũng như tình cảm để không bị rơi vào cách đánh giá chủ quan, mang tính phán xét. Ví dụ như những thành phần nhìn qua vài tấm hình rồi đánh giá cả một con người, với câu cửa miệng "Nhìn là biết".

Cuối cùng, nên tìm một môi trường hỗ trợ tích cực để có thể giúp việc thay đổi tướng mạo dễ hơn. Ví dụ như kết nối với những người tích cực, lành mạnh giúp củng cố nhận thức tốt đẹp về bản thân, từ đó làm “tâm” sáng hơn và “tướng” rạng rỡ hơn.