Tại sao phương tây vượt trội? P2: Địa lý

Ở phần trước mình đã nói sơ qua về một số tác nhân trực tiếp giúp Lục địa Á-Âu vượt trội so với những vùng đất khác trên thế giới. Vậy điều gì đã dẫn đến những tác nhân đó? Phần này mình sẽ đào sâu khía cạnh địa lý, cũng là tác nhân tối hậu dẫn đến các tác nhân khác.

Mỗi dân tộc trên thế giới đạt tới sản xuất lương thực vào những thời điểm khác nhau vào thời tiền sử. Sự sớm muộn về thời gian này dẫn dẫn đến rất nhiều tác nhân đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của lục địa Á-Âu so với các vùng khác trên thế giới.

Mình muống giới thiệu với các bạn khái niệm này trước để từ đó phát triển các ý về động vật và thực vật. Hãy nhìn vào hình sau, sự phân bổ khí hậu thông thường sẽ diễn ra theo vĩ độ (chiều ngang).

Là lục địa hưởng lợi nhiều nhất xét theo khía cạnh khí hậu. Diện tích lớn, mỗi một đới khí hậu đều trải dài theo chiều Bắc Nam - cũng là trục của lục địa này. Dẫn đến diện tích của mỗi đới khí hậu lớn. Hay London và Bắc Kinh nằm trong cùng đới khí hậu (dù cách nhau hơn 8.000km). Có những dòng sông nuôi dưỡng sự sống và thích hợp cho việc vận chuyển như Hoàng Hà, Trường Giang, Lưỡng Hà, Sông Hằng, Sông Danube, v.v...

Ngoại trừ kiểu khí hậu "Desert" ra thì các đới khí hậu khác đều rất "mỏng" gây khó khăn cho sự phân bố của cả động vật và thực vật. Ngoài ra lục địa này còn một vấn đề rất nghiêm trọng: Khác với các lục địa nơi mà những con sông luôn là khởi nguồn của sự sống, đa số sông tại châu Phi bắt đầu từ vùng cao nguyên, chảy ra biển và có nhiều ghềnh, thác nước khiến cho việc vận chuyển bằng sông là vô cùng khó khăn.

Mỗi đới khí hậu mặc dù không quá "mỏng" như ở Châu Phi, tuy nhiên Châu lục này có những hạn chế khác như sự kém đa dạng về động vật - thực vật bản địa do tuyệt chủng đại quy mô cuối kỷ Pleitoxen (xem bảng tóm tắt)

Loài người đã cố gắng thuần hóa thực vật và động vật để phục vụ cho cuộc sống định canh định cư, thay thế cho cuộc sống hái lượm và du canh du cư.

Việc thuần hóa thực vật được diễn ra đồng thời ở nhiều vùng trên thế giới. Nhưng sớm nhất là ở Vùng Lưỡng Hà hay Tây Nam Á.

Việc thuần hóa thực vật phải dựa trên tiền đề là sự đa dạng sinh học ban đầu của nơi đó, ngoài ra khí hậu và điều kiện tự nhiên cũng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc thuần hóa thực vật.

Việc thuần hóa động vật ngoài việc chịu ảnh hưởng từ sự đa dạng sinh học ban đầu của nơi đó ra thì mỗi loài "ứng cử viên" phải có thêm các tiêu chí sau đây: - Ăn thực vật hoặc ăn tạp và ăn thực vật là chính. Tại sao? Thử chọn giữa loài X ăn 10.000 kg cỏ để cho ra 1.000 kg thịt với loài Y ăn 10.000 kg thịt để cho ra 1.000 kg thịt đi. Rõ ràng nuôi bằng cỏ đỡ tốn kém hơn chứ. - Tốc độ tăng trưởng: là vòng đời của loài đó. Nghĩa là loài đó phải lớn nhanh, ví dụ như người ta thà nuôi bò chứ không nuôi con voi vì bò nuôi khoảng 2 năm là cho thịt, còn voi thì tận 15 năm dù thịt nhiều hơn. - Sinh sản được trong điều kiện nuôi nhốt: rất nhiều loài tiềm năng không thể và cũng không bao giờ chịu sinh sản trong môi trường nuôi nhốt. - Tính khí ngoan ngoãn: ngược lại của ví dụ ngoan ngoãn là gấu, mặc dù thỏa mãn được các tiêu chí trước đó nhưng việc giữ một con gấu trong nhà là quá nguy hiểm.

Lục địa Á-Âu: Với sự đa dạng sinh học, rộng lớn. Các đới khí hậu đa dạng và từng đới khí hậu lại có diện tích rất lớn. Lục địa Á-Âu nghiễm nhiên giữ vị trí số một. Số lượng loài thực vật/động vật ban đầu: nhiều Số loài "ứng cử viên": nhiều Số loài đã được thuần hóa: > 14 Lương thực - thực phẩm: Mạnh

Châu Phi: Sự đa dạng sinh học ở đây rất lớn dẫn đến một số loài thực vật. Tuy nhiên động vật ở đây không thỏa mãn được các tiêu chí thuần hóa cho nên không một loài động vật hoang dã nào được thuần hóa tại đây dẫn đến việc thiếu sức kéo trong nông nghiệp. Số lượng loài thực vật/động vật ban đầu: nhiều Số loài "ứng cử viên": rất ít Số loài đã được thuần hóa: 1 ~ 2 Lương thực - thực phẩm: Yếu

Châu Mỹ: Sự đa dạng sinh học ở châu Mỹ là thấp nhất khi so với Châu Phi và Lục địa Á-Âu. Tại đây chỉ có rất ít loài động vật có thể thuần hóa là Chó (Bắc Mỹ) và lạc đà Llama (Nam Mỹ). Dẫn đến việc thiếu sức kéo trầm trọng trong nông nghiệp. Số lượng loài thực vật/động vật ban đầu: ít (do tuyệt chủng đại quy mô cuối kỷ Pleitoxen) Số loài "ứng cử viên": rất ít Số loài đã được thuần hóa: 2 ~ 3 Lương thực - thực phẩm: Yếu

Tóm lại Địa lý thì tác động đến khí hậu và động/thực vật bản địa, làm đa dạng hoặc ít đa dạng các loài thực vật và động vật, dẫn đến Lục Địa Á-Âu có nhiều lợi thế hơn về mặt "Lương thực - Thực Phẩm" so với các châu lục khác. Ngoài ra việc có nhiều động vật thuần hóa cũng làm gia tăng số lượng vi trùng và bệnh ở lục địa Á-Âu.