Tôi nằm vùng trong khá nhiều hội nhóm thuộc nhiều chủ đề khác nhau, lịch sự, chính trị có, nam-nữ, xã hội, GenZ, du học/học bổng cũng đầy đủ luôn. Tôi là đứa sẽ lặng lẽ vào từng topic tranh luận để ngồi đọc luận điểm các bên, xem mỗi người nhìn từ góc nhìn nào và biện hộ cho quan điểm hoặc ý tưởng của họ ra sao. Thực ra thì, nhìn thấy mọi người tranh luận nhau vui phết chứ, đi kèm với những bằng chứng hoặc dẫn chứng rõ ràng vừa cho tôi thấy họ là người có hiểu biết và logic, vừa giúp tôi mở mang thêm kiến thức và góc nhìn cho bản thân. Thỉnh thoảng tôi cũng sẽ tham gia vào tranh luận cùng nhưng khá hạn chế, do tôi thường thấy tôi chưa đủ kiến thức hoặc tầm nhìn để lên tiếng, trừ khi tôi đã master hoặc nhiều trải nghiệm đủ để lên tiếng và bảo vệ chắc chắn ý kiến của mình.

Nhưng tôi nhận ra, mỗi topic tranh luận thường không dẫn về đâu cả. Mọi người mải tranh luận thế nào là "đúng" - thế nào là "sai". Tôi đúng - anh sai rồi, mà chả dẫn tới một đầu ra nào cho chủ đề mà chúng ta tranh luận. Vậy tại sao chúng ta cứ hay tranh luận "đúng - sai"? Vì chúng ta rảnh? Chúng ta muốn bảo vệ cái tôi của bản thân? Tôi nghĩ là có nguồn gốc sâu xa hơn thế.

Hãy cùng tôi đi qua một vài khái niệm lý thuyết cơ bản sau đây:

Nếu coi bộ não con người là một vi xử lý CPU của máy tính, với máy tính chính là cỗ máy sinh học - cơ thể người, thì tâm trí chính là hệ điều hành của cỗ máy sinh học đó.

Cơ chế hoạt động của bộ máy này được biểu hiện qua dòng điện sinh học chạy trong các dây thần kinh và não bộ. Khi có tác động từ môi trường tới các cơ quan thụ cảm, cơ thể sẽ tạo ra dòng điện sinh học chạy dọc các dây thần kinh rồi truyền đến cho não bộ xử lý.

Điều thú vị là, cả máy tính và con người đều có cùng nguyên lý hoạt động: Cơ chế Nhị Nguyên (Binary Thinking) 0-1, bật-tắt của dòng điện, vì vậy, hoạt động của tâm trí con người cũng máy móc tương tự các phần mềm máy tính.

Nếu ví Vô Thức như một hệ điều hành để tiếp nhận các thông tin, trải nghiệm để hình thành bản năng con người và ký ức, thì Ý Thức sẽ như một bộ lọc để xử lý thông tin, được hoạt động dựa trên cơ chế Nhị Nguyên để hình thành suy nghĩ con người.

Chắn hẳn các bạn đã từng viết các hàm excel cơ bản, với đuôi là số absolute 1 (tương ứng với True) và 0 (tương ứng với False).

Tâm trí con người cũng vậy, chúng hoạt động dựa trên cơ chế 1-0 để nhận thức và xử lý các thông tin hoặc trải nghiệm trong quá trình sống. Chúng xử lý bằng cách nhận xét, đánh giá, tổng hợp và phân loại "đúng-sai", "tốt-xấu", hay theo tôi, là một sự máy móc trong cách tâm trí định nghĩa mọi thứ chúng gặp phải trong cuộc sống.

Vậy dựa vào đâu để tâm trí con người phân loại, sàng lọc "đúng-sai", "tốt-xấu"? Nó dựa vào "Hệ thống niềm tin" trong mỗi con người.

Con người từ nhỏ đã được truyền đạt các kiến thức, giá trị liên quan tới văn hóa, tôn giáo, giáo dục, dân tộc, giá trị đạo đức, quan điểm sống... Và dần dần hình thành nên các hệ thống chuỗi giá trị niềm tin khác nhau, rất khó thay đổi định kiến của một người về một sự vật, sự việc cụ thể nào đó nếu nó đi ngược với hệ thống niềm tin hoặc những gì họ đã được dạy bảo bấy lâu nay.

Nếu những gì một người được tiếp nhận đúng với hệ thống niềm tin trong họ, nó sẽ củng cố họ trở nên tự tin, mạnh mẽ cùng những cảm xúc tích cực như vui vẻ, hưng phấn, thỏa mãn. Nếu nó đi ngược lại, sẽ tạo ra sự mâu thuẫn, đi kèm với sự phán xét và cảm xúc tiêu cực.

Chính sự máy móc này đã tạo nên cách con người vận hành cuộc sống như một cái máy, từ đó tranh cãi, giành giật nhau và từ đó tạo ra xung đột, đau khổ, bạo lực.

1. Ăn chay - Ăn thịt

2. LGBT - Kỳ thị đồng tính

3. Người miền Bắc - Người miền Nam

4. Thành công vật chất (có nhà, có xe) - Thành công tinh thần (miễn làm với đam mê là được)

5. Tôn giáo

Và có rất nhiều chủ đề khác, nghe thì nhạy cảm mà, nhưng suy cho cùng vẫn xoay quanh việc con người có hệ thống niềm tin và không cởi mở nhìn từ hướng bên kia vấn đề.

Hay gọi một cách đơn giản thì, không có cái gì là sai, hay đúng, chỉ là bạn chọn nhìn góc nhìn nào mà thôi.

Vậy, để giải quyết vấn đề loại bỏ sử dụng tư duy nhị nguyên hoặc các hệ thống niềm tin trong cuộc sống, phải làm như thế nào đây?

Loại bỏ các khái niệm niềm tin trong cuộc sống nhiều nhất có thể, thử đặt mình vào vị trí người khác hoặc góc nhìn khác để đánh giá tổng quan một vấn đề. Từ đó, dễ dàng đón nhận các thông tin, kiến thức mới, cũng như dễ dàng đưa ra sự lựa chọn và dám chịu trách nhiệm với lựa chọn của bản thân trên mỗi sự kiện trong cuộc sống.

Một ví dụ hơi mang tính cá nhân là: phụ huynh tôi ở Hà Nội rất có định kiến với việc trong Sài Gòn nguy hiểm, nạn cướp giật kiểu giết người, chặt tay,... và ban đầu không cho tôi vào Sài Gòn sống riêng. Sau đó, bằng việc khảo sát với các bạn người Sài Gòn tôi chơi lâu năm và quyết tâm lựa chọn sống tự lập, tôi vẫn xách thân và vali vào, và về cơ bản tôi thấy Sài Gòn đã an toàn hơn những gì tôi được nghe tả rất nhiều, chỉ là cứ cẩn thận cho chắc thui :v Và trải nghiệm sống và phát triển sự nghiệp ở Sài Gòn mở ra cho tôi cơ hội lớn hơn những gì tôi từng tưởng tượng mình sẽ đạt được!

Chắc hẳn các bạn đã nghe tới khái niệm "tẩy não", "chia để trị", "gaslighting"... đều là những hình thức thao túng tâm lý, bằng cách xây dựng hệ thống niềm tin trong bạn và dự đoán bản năng phản ứng cảm xúc và hành động của bạn để làm thỏa mãn giá trị vật chất hoặc tinh thần nào đó. Túm lại, vẫn là tỉnh táo trước mọi thứ, chọn lọc và đoán ý định của đối phương và luôn đưa ra quyết định để bảo vệ bản thân. Ngoài ra, có một câu phụ huynh từng nói cũng đúng là luôn chừa cho mình đường lui trước mọi tình huống, cũng là một cách bảo vệ bản thân khỏi tiêu cực về sự kiện lẫn cảm xúc.

Có thể từ nhỏ bạn đã sống trong một thế giới, văn hóa được xây dựng chặt chẽ bởi các định kiến, niềm tin, giáo điều? Và việc bước ra ngoài thế giới, va chạm với những điều đi ngược với những chuẩn mực bạn luôn có trong đầu khiến bạn bị sốc tâm lý và phản ứng gay gắt?

Không sao cả, hãy hít thở trước! Để bản thân bình tĩnh! Khi bình tĩnh thì chúng ta sẽ suy xét mọi thứ cẩn thận, sâu sắc hơn, chấp nhận và đón nhận những điều mới mẻ một cách dễ dàng và tận hưởng những niềm vui mới trong cuộc sống!

Dù sao thì, mọi giá trị trong cuộc sống đều do góc nhìn của mỗi người, quyết định thứ tự ưu tiên và sự hợp-không phù hợp với những trải nghiệm của bản thân. Chúng ta vẫn đang học mỗi ngày để trở thành phiên bản tốt hơn của bản thân và lan tỏa sự tích cực tới những người xung quanh, phải không nào?

Tell me what you think of this, I would be very thankful to hear and discuss!

Jolie

--

Bài viết được lấy cảm hứng và thông tin kiến thức từ quyển sách "Luật Tâm Thức" của tác giả Ngô Sa Thạch và một vài cảm hứng cóp nhặt từ các podcast có chủ đề liên quan.