Tác động của thỏa thuận thuế quan mới giữa Hoa Kỳ và Việt Nam

Đêm mùng 2/7 qua, những người quan tâm tới kinh tế tại Việt Nam lại có dịp “mất ngủ” khi một thông tin rất đáng quan tâm vừa được công bố. Thông tin này không phải về một drama tài chính hay một vụ án kinh tế trị giá hàng ngàn tỷ, nó thuộc về Tổng Thống Hoa Kỳ đương nhiệm Donald Trump. Trên mạng xã hội Truth Social, ông Trump đã đưa ra một tuyên bố khiến tất cả đứng ngồi không yên như sau:

Có vẻ như, thỏa thuận thương mại mang tính bước ngoặt giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đã được ký kết. Tuyên bố này của ông Trump không chỉ là kết quả trong các nỗ lực ngoại giao của Việt Nam về thuế quan mà còn định hình lại toàn diện mối quan hệ kinh tế giữa hai quốc gia, đặt dấu chấm hết cho nhiều thập kỷ tăng trưởng xuất khẩu dựa trên các quy tắc cũ và mở ra một kỷ nguyên hợp tác mới với những quy tắc khác biệt.

Vậy cụ thể, thông báo của Tổng Thống Donald Trump và mức thuế sắp được áp dụng sắp sẽ cho chúng ta những góc nhìn và thông tin thú vị nào? Các chỉ số về giá trị thặng dư, xuất nhập khẩu hay các mặt hàng nào của Việt Nam sẽ được hưởng lợi và gặp khó khăn?

Theo như thông báo của Tổng Thống Trump cũng như thông tin từ báo chí Việt Nam và thế giới, cốt lõi của thỏa thuận này là một cấu trúc thuế quan ba tầng, được thiết kế để giải quyết các mục tiêu chiến lược của Washington:

- Thuế suất 20% áp lên toàn bộ hàng hóa mang nhãn hiệu "Made in Vietnam" khi nhập khẩu vào Hoa Kỳ.

- Thuế suất 40% nhắm vào hàng hóa "chuyển tải" (Transshipping) – một đòn đánh trực diện vào các hành vi lẩn tránh thuế quan từ nước thứ ba qua cửa ngõ Việt Nam. 

- Thuế suất ưu đãi 0% cho tất cả hàng hóa của Hoa Kỳ khi nhập khẩu vào thị trường Việt Nam, một sự mở cửa chưa từng có tiền lệ.

Tất nhiên về mặt chi tiết rõ ràng của thỏa thuận, sẽ có rất nhiều vấn đề cần mổ xẻ. Tuy nhiên, với thông báo trên mạng xã hội của Tổng Thống Trump, ta có thể hiểu được quy mô tác động ngắn hạn của thỏa thuận, logic chiến lược đằng sau ba trụ cột thuế quan và những hệ quả tất yếu của chúng đối với các chỉ số kinh tế vĩ mô. 

- Thuế suất 20% là một đòn đánh trực diện vào lợi thế cạnh tranh về giá của Việt Nam. Nó làm xói mòn mô hình "gia công giá rẻ" đã giúp Việt Nam tăng trưởng thần kỳ, buộc các nhà xuất khẩu phải đối mặt với một thực tế mới: hoặc chấp nhận biên lợi nhuận bị thu hẹp, hoặc phải tăng giá bán và đối mặt với nguy cơ mất thị phần vào tay các đối thủ cạnh tranh.

- Thuế suất 40% là một công cụ trừng phạt và răn đe. Nó không chỉ nhắm vào Việt Nam mà còn gửi một thông điệp rõ ràng đến Trung Quốc và các doanh nghiệp đang tìm cách lợi dụng Việt Nam như một "cửa sau" để né tránh cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Điều khoản này buộc Việt Nam phải lựa chọn: hoặc trở thành một phần của giải pháp bằng cách siết chặt quản lý, hoặc đối mặt với nguy cơ bị xem là một phần của vấn đề.

- Thuế suất 0% cho hàng Mỹ là sự nhượng bộ chiến lược từ phía Việt Nam. Đây vừa là một hành động xoa dịu Washington của Việt Nam và cũng vừa là một nước đi có tính toán từ phía Mỹ nhằm cân bằng lại cán cân thương mại. Nhưng quan trọng hơn cả, Việt Nam có thể được mở ra cơ hội tiếp cận nguồn cung nguyên liệu, máy móc và công nghệ cao với giá rẻ hơn, tạo tiền đề cho một cuộc tái cấu trúc nội tại.

Sự kết hợp của ba trụ cột này được dự báo sẽ tái định hình sâu sắc cán cân thương mại song phương. Năm 2024, Hoa Kỳ ghi nhận mức thâm hụt thương mại kỷ lục khoảng 123 tỷ USD với Việt Nam, một con số mà chính quyền Trump coi là không thể chấp nhận. Dưới tác động của thỏa thuận mới, bức tranh này sẽ thay đổi hoàn toàn. Kim ngạch nhập khẩu từ Việt Nam của Mỹ có thể sẽ giảm do hàng hóa trở nên đắt đỏ hơn, trong khi kim ngạch xuất khẩu của Mỹ vào Việt Nam chỉ 13 tỷ USD năm 2024 sẽ tăng lên đáng kể nhờ lợi thế từ thuế suất 0%. Mục tiêu cốt lõi của Mỹ – giảm thâm hụt thương mại – nhiều khả năng sẽ đạt được.

Hơn nữa, việc đạt được thỏa thuận ở mức 20% thay vì mức 46% vào tháng 4 vừa qua đã thể hiện sự thành công của nỗ lực ngoại giao Việt Nam, biến một kịch bản tồi tệ thành một thách thức có thể kiểm soát. Hàng chục tỷ USD và hàng trăm nghìn việc làm được bảo vệ, cho thấy Việt Nam đã "né được một viên đạn" chí mạng. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là Việt Nam không gặp bất lợi.

Việc Việt Nam mở toang cánh cửa thị trường với thuế suất 0% là một thắng lợi chiến lược cho các nhà xuất khẩu Mỹ, đặc biệt trong các lĩnh vực mà Hoa Kỳ có lợi thế tuyệt đối. Một "cuộc đổ bộ" của hàng hóa Mỹ vào thị trường gần 100 triệu dân của Việt Nam sẽ làm đa dạng hóa lựa chọn cho người tiêu dùng, nhưng cũng mang lại rất nhiều thách thức đối với doanh nghiệp trong nước. Nhưng về mặt ngắn hạn, một số ngành hàng sau đây từ Mỹ có thể được hưởng lợi lớn:

Đây được xem là ngành hưởng lợi lớn nhất. Với việc thuế quan được xóa bỏ, các sản phẩm nông nghiệp Mỹ sẽ có giá rẻ hơn từ 5-15% so với các đối thủ cạnh tranh từ Úc hay Nam Mỹ. Các mặt hàng như thịt bò Mỹ, đùi gà đông lạnh, táo Washington...v…v… sẽ trở nên phổ biến hơn trên các kệ hàng. Quan trọng hơn, các nguyên liệu thiết yếu cho hai ngành công nghiệp tỷ đô của Việt Nam là dệt may và chăn nuôi – như bông (với kim ngạch 145 triệu USD chỉ trong 2 tháng đầu năm 2025), và đậu tương (với kim ngạch 140 triệu USD) – sẽ được nhập khẩu với chi phí thấp hơn đáng kể.

Ngoài ra, Việt Nam cũng đang chiến đấu vô cùng quyết liệt với các mặt hàng thực phẩm giả, thực phẩm kém chất lượng theo chỉ đạo của Tổng bí thư Tô Lâm rằng: “Hàng giả, thực phẩm giả là điều không thể chấp nhận được.” Chính vì vậy, thị trường nông sản và thực phẩm Việt Nam sẽ rất sôi động trong thời gian sắp tới khi có sự xuất hiện, sẵn sàng cạnh tranh từ một số mặt hàng chất lượng của Mỹ chuẩn bị đổ bộ.

Trong bối cảnh Việt Nam đẩy nhanh quá trình chuyển dịch năng lượng sang các nguồn sạch hơn và hướng tới mục tiêu Net Zero 2050, nhu cầu nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) trở nên cấp thiết để thay thế than đá và đảm bảo an ninh năng lượng cho các nhà máy điện.

Hiện tại, LNG từ Mỹ gặp bất lợi về giá do chi phí vận chuyển cao hơn so với các nhà cung cấp gần hơn như Qatar hay Úc. Tuy nhiên, mức thuế suất 0% áp dụng cho LNG nhập khẩu từ Mỹ sẽ bù đắp đáng kể chi phí này, giúp LNG Mỹ trở nên cạnh tranh hơn trên thị trường Việt Nam. Điều này không chỉ mở rộng thị trường cho xuất khẩu Mỹ mà còn mang lại cho Việt Nam một nguồn cung năng lượng đa dạng, ổn định, giảm thiểu rủi ro phụ thuộc vào một vài đối tác.

Bên cạnh đó, Ethanol từ Mỹ cũng sẽ hưởng lợi, khuyến khích việc sử dụng nhiên liệu sinh học để giảm phát thải trong ngành giao thông. Đây là bước đi quan trọng giúp Việt Nam hiện thực hóa các mục tiêu năng lượng xanh và bền vững.

Trong thỏa thuận thương mại mới, thuế suất 0% cho ô tô nhập khẩu từ Mỹ, đặc biệt là các dòng xe động cơ lớn và SUV, là thay đổi mang tính biểu tượng nhất. Hiện tại, các mẫu xe này chịu thuế nhập khẩu lên tới 70%, đẩy giá bán lẻ ở Việt Nam lên mức rất cao, biến chúng thành xa xỉ phẩm. Ví dụ, một chiếc Ford Explorer có thể có giá cao gấp đôi hoặc gấp ba so với ở Mỹ.

Với thuế nhập khẩu về 0%, giá bán lẻ của xe Mỹ tại Việt Nam được dự báo giảm từ 25-30%. Điều này sẽ giúp các mẫu xe như Ford Explorer, Chevrolet Tahoe hay Jeep Wrangler, vốn chỉ dành cho nhóm nhỏ khách hàng, tiếp cận được thị trường rộng lớn hơn.

Việc giảm giá không chỉ mang lại lợi ích cho người tiêu dùng Việt Nam mà còn là thắng lợi lớn cho các nhà sản xuất ô tô Mỹ, giúp họ tăng doanh số và mở rộng thị phần tại một thị trường đầy tiềm năng như Việt Nam.

Việt Nam đang đẩy mạnh hiện đại hóa và nâng cao năng lực sản xuất, tạo ra nhu cầu lớn về máy móc và công nghệ cao. Với thuế suất 0% cho hàng hóa Mỹ, đây là cơ hội vàng cho các nhà sản xuất Hoa Kỳ.

Cụ thể, các lĩnh vực như thiết bị bán dẫn, robot công nghiệp và giải pháp tự động hóa, cùng thiết bị y tế công nghệ cao từ Mỹ sẽ có lợi thế cạnh tranh vượt trội. Mức thuế ưu đãi này giúp giảm đáng kể chi phí đầu tư ban đầu cho các doanh nghiệp Việt Nam, khuyến khích họ tiếp cận công nghệ tiên tiến của Mỹ.

Việc loại bỏ thuế sẽ giúp các mặt hàng này của Mỹ (với kim ngạch 147 triệu USD trong 2 tháng đầu năm 2025) cạnh tranh sòng phẳng với các đối thủ từ Nhật Bản, Hàn Quốc và châu Âu. Điều này không chỉ thúc đẩy quá trình hiện đại hóa đất nước mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh tổng thể của nền kinh tế Việt Nam.

Ngành chế biến gỗ của Việt Nam là một trong những mũi nhọn xuất khẩu toàn cầu, và Mỹ từ lâu đã là nhà cung cấp gỗ nguyên liệu quan trọng cho ngành này, với kim ngạch hơn 350 triệu USD vào năm 2024. Các loại gỗ chất lượng cao của Mỹ như sồi, óc chó, và tần bì rất được ưa chuộng.

Việc Việt Nam áp dụng thuế suất 0% cho gỗ nguyên liệu nhập khẩu từ Mỹ sẽ trực tiếp tăng cường khả năng cạnh tranh của gỗ Mỹ trên thị trường Việt Nam. Điều này sẽ giúp các nhà cung cấp gỗ Mỹ củng cố vị thế của mình, có khả năng tăng doanh số và mở rộng thị phần tại một trong những trung tâm chế biến gỗ lớn nhất thế giới. Khi chi phí đầu vào giảm cho các doanh nghiệp Việt Nam, họ sẽ càng có động lực để ưu tiên sử dụng gỗ Mỹ, đồng thời củng cố vị thế của Mỹ là nguồn cung cấp gỗ chất lượng hàng đầu và đáng tin cậy, phục vụ cho chuỗi cung ứng đồ gỗ xuất khẩu toàn cầu.

Đối với phía Việt Nam, mức thuế 20% tạo ra một cuộc sàng lọc khốc liệt. Các ngành hàng chủ lực, vốn là động cơ tăng trưởng trong nhiều năm, sẽ phải đối mặt với những thách thức chưa từng có.

Những ngành như dệt may và da giày năm 2024 với tổng kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đạt gần 25 tỷ USD và đồ gỗ với tổng kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ đạt 15 tỷ USD sẽ là những lĩnh vực chịu tổn thương nặng nề nhất. Với biên lợi nhuận mỏng, mức thuế 20% khiến lợi nhuận ngày càng co hẹp, buộc các nhà bán lẻ Mỹ phải tìm kiếm nguồn cung thay thế từ các quốc gia như Ấn Độ hay Bangladesh. Tương tự, ngành thủy sản, vốn đã phải đối mặt với các rào cản về thuế chống bán phá giá, nay lại gánh thêm gánh nặng thuế 20%, khiến khả năng cạnh tranh càng thêm khó khăn.

Ngược lại, ngành điện tử và linh kiện với kim ngạch trong năm 2024 là 42,6 tỷ USD và máy móc, thiết bị với kim ngạch năm 2024 là 29,2 tỷ USD lại có sức chống chịu tốt hơn. Do hệ sinh thái sản xuất đã được đầu tư quy mô lớn, việc di dời khỏi Việt Nam trong ngắn hạn là gần như không thể. Tuy nhiên, các tập đoàn này chắc chắn sẽ gây áp lực lên chính phủ và các nhà cung ứng nội địa để cắt giảm chi phí, bù đắp cho mức thuế mới.

Trong bối cảnh đó, những người hưởng lợi tương đối chính là các doanh nghiệp có khả năng thích ứng cao. Các công ty sử dụng nguyên liệu nhập khẩu từ Mỹ sẽ có chi phí đầu vào rẻ hơn, giúp bù đắp phần nào gánh nặng thuế quan ở đầu ra. Hơn nữa, những doanh nghiệp có thể chứng minh hàm lượng nội địa hóa cao, theo các điều khoản linh hoạt của thỏa thuận, có thể được xem xét giảm thuế xuống còn 10%, tạo ra một lợi thế cạnh tranh đáng kể so với các đối thủ chỉ đơn thuần lắp ráp.

Tuy nhiên, để thấy rõ quy mô của sự thay đổi này, cần phải đặt nó từ góc nhìn của trật tự thương mại trong quá khứ. Trước đây, quan hệ thương mại Mỹ - Việt được điều chỉnh bởi các cam kết đa phương trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Dưới cơ chế đó, hàng hóa Việt Nam chỉ phải đối mặt với mức thuế suất trung bình từ 0 - 5% khi vào Mỹ, trong khi hàng hóa Mỹ chịu mức thuế khoảng 15% hoặc thấp hơn tại thị trường Việt Nam.

Thỏa thuận mới nếu chính thức được áp dụng đã đảo ngược hoàn toàn logic này. Đối với hàng hóa Việt Nam, mức thuế 20% sẽ làm tăng chi phí xuất khẩu và đặt dấu hỏi lớn lên khả năng cạnh tranh vốn dựa vào giá của Việt Nam. Ngược lại, đối với hàng hóa Mỹ, việc Việt Nam giảm thuế suất từ mức trung bình 15% xuống 0% là một sự nhượng bộ rất lớn. Nó không chỉ mở toang cánh cửa vào một trong những thị trường tăng trưởng nhanh nhất Đông Nam Á, mà còn là một hành động chiến lược nhằm tái cân bằng cán cân thương mại và thúc đẩy mạnh mẽ luồng nhập khẩu từ Hoa Kỳ.

Ngay sau khi được công bố, thỏa thuận giữa Mỹ và Việt Nam đã tạo ra một sự phân cực trong cộng đồng giới đầu tư, phân tích và những người quan tâm tới kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, đánh giá chung có thể được gói gọn trong hai từ: "tạm ổn". Con số 20% mang một ý nghĩa tâm lý lưng chừng, chia cộng đồng những người quan tâm thành hai luồng quan điểm trái ngược

Với những người lạc quan, đây là một thắng lợi ngoại giao đáng kể. Họ nhìn vào kịch bản thảm khốc của mức thuế 46% đã được né tránh và cho rằng con số 20% là một kết quả tốt hơn nhiều so với dự đoán tồi tệ nhất. Việc giữ được một khuôn khổ thương mại rõ ràng, dù khắc nghiệt hơn, vẫn tốt hơn là rơi vào một cuộc chiến thương mại không thể đoán trước. Tuy nhiên, phe bi quan lại có một góc nhìn khác. Họ cho rằng mức thuế 20% là một gánh nặng chi phí mới và đáng kể, cao hơn so với những tin đồn rải rác trước đó về một thỏa thuận ở mức 15%, và nó chính thức đặt dấu chấm hết cho thời kỳ vàng son của việc tiếp cận thị trường Mỹ với chi phí thấp.

Tuy nhiên, để có một đánh giá chính xác và toàn diện, việc chỉ nhìn vào con số 20% là không đủ. Tác động thực sự của thỏa thuận này không thể được phân tích một cách riêng lẻ, mà phải được đặt trong bối cảnh toàn cầu. Sức cạnh tranh của hàng hóa Việt Nam trên thị trường Mỹ giờ đây còn phụ thuộc vào chính sách của Washington đối với các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc và các đối thủ trực tiếp của Việt Nam. Liệu mức thuế 20% bất lợi đến mức nào còn tùy thuộc vào việc Mỹ sẽ áp đặt mức thuế ra sao lên hàng hóa Trung Quốc, và liệu các đối thủ cạnh tranh như Ấn Độ, Bangladesh hay Mexico có được hưởng một quy chế ưu đãi hơn hay cũng sẽ đối mặt với những rào cản tương tự.

Còn ở thời điểm hiện tại, chính sách thuế quan mới này sau khi được áp dụng sẽ mang lại lợi ích đáng kể cho hàng hóa Mỹ tại Việt Nam, đặc biệt trong các ngành công nghệ, nông nghiệp, và thiết bị công nghiệp, nhờ thuế suất 0%. Ngược lại, hàng hóa Việt Nam xuất sang Mỹ sẽ gặp bất lợi, đặc biệt là các mặt hàng như dệt may và giày dép. Cơ hội cho hàng Mỹ tại Việt Nam sẽ mở rộng, với tiềm năng tăng xuất khẩu và đầu tư. Về kinh tế, Mỹ có thể cải thiện cán cân thương mại, trong khi Việt Nam cần điều chỉnh chiến lược để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ. So với quá khứ, mức thuế mới mang đến một sự thay đổi lớn trong quan hệ thương mại song phương và thách thức dành cho Việt Nam là vô cùng lớn. Nhưng nếu tận dụng tốt cơ hội để cải cách thể chế, nâng cao năng lực nội tại và chủ động hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, Việt Nam không chỉ có thể vượt qua cơn bão này mà còn có thể vươn lên một vị thế vững chắc và bền vững hơn trên bàn cờ kinh tế thế giới.