Thomas là nhân viên quét dọn cho một trường Đại học tại thành phố Pennsylvania. Anh thắc mắc:

- Con người có tự do ý chí không? Nếu tất cả mọi việc đều đã được  sắp từ trước thì ý chí đóng vai trò gì? Trên thực tế, có nhiều thứ mà tôi không thể kiểm soát ví dụ như xuất thân, gia cảnh, mã gen, chiều cao tối đa, chủng tộc, giới tính, v.v và phần lớn kết quả của hành động của tôi.
Tuy nhiên trên thực tế, tôi cũng có chút quyền hạn trong công việc hàng ngày. Thí dụ tôi có quyền yêu cầu mọi người rời khỏi giảng đường để tôi quét dọn, có thể khóa cửa phòng tập vào lúc chập tối, v.v.
Đêm qua có một buổi họp tại phòng thể chất để bàn việc chi đó. Lúc 7 giờ tôi đi kiểm soát thì thấy vẫn còn mấy người nán lại trong phòng để chơi bài và tán gẫu. Là một người nghiêm túc, tôi không bao giờ cho phép chuyện lạm dụng phòng tập như thế, dĩ nhiên tôi có thể yêu cầu họ rời khỏi phòng tập ngay. Chiếu theo luật lệ quy định thì điều này thuộc quyền hạn của tôi nhưng thay vì áp dụng luật, tôi lại dừng lại suy nghĩ. Tôi không biết có nên nhắc nhở cho họ biết rằng họ đến đây có thể vì tập luyện chứ không phải để đánh bài. Bất chợt tôi cảm trong đầu tôi xuất hiện một thông điệp rằng hãy để họ yên. Tôi vẫn tiếp tục băn khoăn về một cái gì đó, ví như một chuẩn mực, khuôn mẫu thật đúng đắn để tôi có thể theo trong những tình huống trớ trêu như này?
- Ý anh là một hệ quy chiếu để anh có thể bám vào khi cần phải đưa ra những quyết định khó khăn, như các nhà khoa học tìm ra những quy luật về vật chất để hiểu bản chất ứng dụng và theo, có đúng vậy không?
- Đúng đó
- Nếu anh đề cập đến canh bạc thì tôi tạm lấy thí dụ về một ván bài cho dễ hiểu.
Này anh bạn, cuộc đời cũng giống như một canh bạc mà trong đó mỗi người được chia một số quân bài nhất định và không thể thay đổi. Thí dụ anh đã có những lá bài 10, J, Q, K, chỉ thiếu một con “Át” nữa thôi là thắng lớn nhưng tiếc thay anh chỉ được lá bài “3 cơ” nên không thể thắng. Dù kết quả của cuộc chơi còn phụ thuộc vào cách anh và các bạn tương tác nhưng việc anh nhận được số là bài đó làm vốn thì không thể thay đổi. Cuộc đời cũng thế, chỉ cần xê dịch vài con số là kẻ nọ trúng độc đắc, chỉ cần một giải phẫu thẩm mỹ rất nhỏ là cô kia thắng giải hoa hậu, chỉ cần có chút bằng cấp là em này tìm được việc làm như ý. Tuy nhiên, sự thật thì người nào khác chứ không phải kẻ nọ đã trúng độc đắc, một thiếu nữ nào khác thắng giải hoa hậu chứ không phải cô kia, một người nọ đã được việc làm mà em này mong muốn. Tóm lại, số độc đắc, giải hoa hậu, việc làm tốt, là của những người khác vì họ đã có đủ những “là bài” để thắng. Trong khoa học tâm linh, người ta cô đọng lại gọi là đủ "nhân duyên".
Nhưng có điều là tại sao họ có đủ lá bài mà anh thì không? Tại sao anh được lá bài “3 trái tim” thay vì lá bài “Át”? Hiển nhiên anh không biết lý do nhưng nếu anh biết cuộc đời là một canh bạc mà trong đó không hề có yếu tố may rủi thì anh sẽ hành động khác...

Ý cô là? Cuộc đời không hề có gì mang tính ngẫu nhiên. Vậy chẳng nhẽ Toán xác suất và bảo hiểm là hai thứ vô dụng hay sao vì theo cô thì không có xác xuất?

Nói xác suất là thứ hoàn toàn vô dụng thì không hẳn vậy. Thật ra toán xác suất căn bản dựa trên sự quan sát tần suất xuất hiện các đối tượng trong 1 khoảng thời gian nhất định để đưa ra những dự đoán trong tương lai. Ví như khi bạn reo xúc xắc, thì theo toán xác xuất thì mỗi mặt sẽ có "cơ hội" ra bằng nhau gần 16,7%. Tuy nhiên nếu để ý một chút thì không có gì là ngẫu nhiên ra mặt đó cả. Các nguyên nhân gây ra nó có thể bao gồm lực ném, góc ném, chất tạo nên con xúc xắc, độ đàn hồi mặt bàn, v. v... Nếu anh chủ ý tinh chỉnh 1 số yếu tố này thì anh có thể có khả năng gieo chủ đích được mặt anh muốn. Các yếu tố này ảnh hưởng cực kì phức tạp và rất dễ bị bỏ qua, nhưng chỉ 1 yếu tố thay khác thôi là kết quả sẽ khác. Nói cho cùng, thuật ngữ "rủi ro" chỉ  những "nguyên nhân" chưa xác định được. Các nhà tiên tri lớn cũng thường nói về luật này, gọi tắt là luật "Nhân Quả". "Gieo nhân nào, gặp quả đấy" hoặc " Gieo táo được táo, gieo ngô thì được ngô". Khoa học hiện tại cũng đã công nhận luật này, rất tiếc mới chỉ trên địa hạt vật lý với Định luật 3 của Newton. Tuy nhiên trên địa hạt tinh thần và tâm linh thì vẫn chưa được giới khoa học công nhận....

- " Được rồi vậy cứ tạm chấp nhận là có định luật này. Tôi cũng có được nghe qua về quan điểm tương tự từ trước của những nhà cải cách xã hội rồi. Nhưng tôi sẽ phải ứng dụng luật này như thế nào trong đời sống?

- Anh có tư duy đúng đấy. Nhiều người trong chúng ta biết, thậm chí còn rao giảng luật này nhưng biết để đó chứ mấy ai thực sự sống được với chân lý?
 Sự thật thì tất cả đều phát xuất từ một bộ các định luật thiêng liêng công bằng tuyệt đối và bất biến. Ngày xưa người ta thường ví định luật này dưới các danh từ như "Chúa", "Thượng Đế", "Trời", nhưng để phù hợp với thời đại này thì ông nên gọi bộ quy luật vũ trụ này là "Trung tâm vận hành nhân quả" sẽ phù hợp hơn. Khi chúng ta gieo vào vũ trụ những tư tưởng, lời nói và hành động mang tính chất thế nào thì trung tâm này sẽ nhận và trả lại cho bạn những "nhân" mang tính chất tương tự, tuy nhiên nó có thể tới lập tức hay trong tương lai thì còn tùy thuộc vào "lực ném". Định luật 3 Newton có nói là "khi bạn gây nên 1 lực tác động vào vật, thì bạn sẽ nhận lại 1 phản lực tương đương, cùng độ lớn nhưng ngược chiều và tác động lại lên vật tạo lực". Vậy nên muốn được điều tốt thì hãy làm điều tốt, muốn được điều xấu thì hãy làm điều xấu. Vũ trụ sẽ trả đủ cho anh cả khoái lạc lẫn đau khổ. Nhưng bao giờ trả thì chưa biết, cũng như việc khi ta ném 1 hòn đá lên trời thì sớm hay muốn hòn đá vẫn sẽ rớt vô mặt của người ném thôi.
Nói tóm lại là Tất cả “Nhân” đều gây ra “Quả” chứ tuyệt đối không có gì là ngẫu nhiên, trùng hợp hay may rủi. Hiểu như thế anh nên nhìn cuộc đời bằng một nhân sinh quan khác như sau:
Hãy làm trọn vẹn bổn phận được giao phó một cách bình thản. Bình thản nghĩa là chấp nhận, không khó chịu, bất mãn, hay đau khổ. Anh phải chấp nhận rằng anh có lá bài “3 trái tim” chứ không phải lá bài “Át”, do đó anh không thắng. Anh không nên chống đối, khó chịu hay bất mãn với bất cứ điều gì vì đó là kết quả anh phải chịu do những nguyên nhân sâu xa từ trước. Nếu anh than khóc thì chả khác nào anh khóc vì muốn 1+1 = 3.
Hãy tập nhìn sự vật như nó đang là. Hãy để mọi việc xảy ra một cách tự nhiên, đừng phản kháng dạng cực đoan, ĐỪNG BẤT MÃN KHI ĐÃ LÀM HÊT SỨC MÌNH. Thật ra một việc sẽ tốt đẹp hơn khi người thực hiện nó biết bỏ qua mọi bám víu tới điều kiện hay kết quả. Chúng ta có thói quen nghĩ rằng mình và chỉ mình thôi mới có thể làm việc đó một cách tốt đẹp. Lúc nào con người cũng nghĩ rằng họ có thể thay đổi được mọi sự bằng sức mạnh bé bỏng của mình, hiển nhiên họ thường đau khổ vì kết quả không mấy khi xảy ra như họ nghĩ.
Sự thật thì chúng ta chỉ là một lá bài trong canh bạc lớn là cuộc đời mà trong đó kẻ thắng không phải là người cầm tiền ra về mà là kẻ biết tin cậy vào sự khôn ngoan, sáng suốt đầy minh triết của bàn tay điều khiển những cây bài.
Tuy nhiên, nên tránh vào việc ỷ lại cho số phận ra sao thì ra vì anh hoàn toàn có thể cải biến kết quả của những "nhân" cũ bằng cách gieo thêm những "nhân" tốt mới. Để đơn giản, giả sử kết quả tiền tài của anh là C, kết quả do 2 nhân A và B cộng lại, a chỉ việc tạo thêm 1 nhân X nữa thì phương trình sẽ cho ra là D, tuy nhiên anh vẫn không thể nào vứt số A và B đi được. Rất tiếc là "trung tâm vận hành nhân quả" có thể chưa cộng thêm X ngay lúc này mà có khi tới hàng năm hoặc hơn thế nữa, nhưng dù sao thì chúng ta cũng đâu thể làm gì khác ngoài việc tạo thêm các "nhân" tốt X nữa đâu.
Nói tóm lại, Anh cần làm việc tích cực NHƯNG KHÔNG NÊN QUÁ CHÚ TRỌNG VÀO KẾT QUẢ.
- Như vậy ngoài tự do ý chí, chúng ta còn phải biết chấp nhận nữa đúng không?
- Đúng thế, một con chim chỉ có thể bay được bằng hai cánh, trong sự chấp nhận vẫn có tự do ý chí, tự do làm việc, tận dụng mọi khả năng cá nhân, nhưng điều chính yếu là không quá chú trọng đến kết quả. Khi đã vượt qua được thói quen thích chấp trước vào quan niệm xấu hay tốt, thành công hay thất bại, được hay thua, còn hay mất thì anh sẽ thấy rằng, biết bỏ thói quen chấp trước chính là cội nguồn của tự do thực sự
------------------------------
Phóng tác dựa chương " Tự do ý chí" trong tác phẩm "Minh Triết trong đời sống" của Darshani Deane.
------------------------