Cộng đồng sách trên nền tảng TikTok đang dần chú trọng một lối sống hình thức đẹp mắt hơn việc đọc đơn thuần. Là một người trước đây là một youtuber mảng đọc sáng, tôi cảm thấy mình cũng mang một phần trách nhiệm.

Tôi đã cố hết sức để tránh xa cái gọi là “Booktok” nhiều nhất có thể, nhưng đó cũng là vì tôi đã bị kẹt lại một vùng băng tuyết hẻo lánh ở Ireland vào mùa Giáng sinh và cuối cùng đã hoàn thành chuỗi phim Emily in Paris. Tất nhiên tôi đã nghe về những lí lẽ được đưa ra về việc Booktok đã thay đổi nền công nghiệp sách mãi mãi và thực tế một vài vị tác giả trở thành triệu phú chỉ ‘trong một đêm’. Tuy nhiên, tôi không muốn có thêm một thú vui kích thích nào nữa, Coca-Cola và nến Byredo đã là quá đủ rồi. Nhưng đó là “chưa” thôi, khi tôi bắt đầu không ngừng kéo xuống. Đúng vậy, tôi đã bị nghiện BookTok.

Việc này khoảng thời gian gần đây trở thành niềm vui tao nhã của tôi, nó có thể so sánh giống như việc ai đó nghiện thọc lưỡi vào ổ cắm điện vậy. Nhưng hẳn có gì đó trong việc xem người khác phô trương vỏn vẹn hai mươi quyển sách giống nhau lặp đi lặp lại; họ thoải mái chia sẻ đã sở hữu hàng trăm quyển sách nhưng chưa từng đọc qua chúng; lạm dụng cái cuốn hút của các tờ giấy đánh dấu màu sắc trong các quyển tiểu thuyết mặc dù những trích dẫn thực sự không cần nhiều đến vậy; những kệ sách hoàn hảo đến mức dấy lên sự hoài nghi; họ tự phong cho họ tên gọi “những con mọt sách chân chính”, như thể vô cùng nghiêm túc; thường xuyên tham khảo “mục tiêu đọc hàng năm” của người khác; và cái được gọi là Người lớn kiểu mới? Giống như việc bước vào một vũ trụ song song mà tại đây việc đọc không chỉ là một thú vui cho việc giải trí, nó trở thành một lối sống, dưới góc nhìn mĩ miều, con người trở thành “người đọc sách” hay nói cách khác Lorraine Kelly chính là “Lorraine Kelly”. Duy chỉ có một điều khiến tôi bận tâm khi không ngừng kéo xuống trên cái “mảnh đất đầy nguyền rủa” này; tôi nghĩ tôi có trách nhiệm với nó.

Trở về năm những năm 2010, một cộng đồng yêu thích đọc sách được hình thành trên Youtube. Một hội được gọi chung là “BookTube”, đây cũng được xem là tiền thân của BookTok hiện tại. Một vài khái niệm xây dựng nên BookTok (số sách trong một lần mua [books hauls], số sách một lần thanh lý [books unhauls], thử thách đọc sách [challenges], tóm tắt quá trình đọc [reading wrap-ups]) đều được khởi xướng đầu tiên trên BookTube, cộng đồng này đã trở thành một góc ấm áp và lành mạnh trên không gian mạng, ít nhất là trong một khoảng thời gian nó tồn tại. Tôi đã từng là thành viên của BookTube, thực ra còn là một nhân vật khá tầm cỡ. Đấy cũng được xem như một trong những lý do khá hợp tình hợp lý khi tôi bắt đầu chuyển sự nghiệp qua viết lách.

Tôi dừng mọi hoạt động sản xuất video trên cộng đồng BookTube sau khi nó dần dần bị thương mại hoá. Gần cuối những năm 2010, những thành viên cốt cán trong hội BookTube về cơ bản đã trở thành những con cờ trong tay của những nhà xuất bản. Họ sẽ nhận được chất chồng những thùng đầy sách mà họ đã “haul” [mua trong một lần gần đây] (đơn giản là để khoe khoang) và sau đó thì? không có sau đó vì đống sách đó sẽ không bao giờ xuất hiện nữa. Đọc sách được thay thế bằng việc trở thành “người đọc sách”. Những bài review chất lượng ngày một thưa thớt và số lượng những người đọc sách thuần tuý trên nền tảng đã quyết định từ bỏ. BookTok mang lại cảm giác khá tương đồng chỉ khác là tốc độ nhanh hơn.

Vào cuối năm 2022, tác giả ăn khách Stephanie Danler (Sweeterbitter, Stray) đã viết với tư cách một tác giả để phản đối BookTok. Trải nghiệm với nó của bà ấy có phần nhiều tiêu cực. Bà ấy viết TikTok “không phải là ứng dụng truyền thông xã hội mà là một ứng dụng giải trí. Trên ứng dụng, bạn không thể chỉ bày ra một quyển sách viết bởi Clarice Lispector. Những tài khoản thành công diễn như thể họ là ‘một người phụ nữ đọc sách của Clarice Lispector.’” Danler khẳng định thêm “xuất hiện ở những ứng dụng như vậy và chuyện viết lách là hai việc hoàn toàn đối lập với nhau”. Tôi khó có thể phản đối cách Danler tóm lược lại Booktok. Phía sau nó luôn thể hiện một mặt giả dối kỳ lạ, một sự khoa trương rỗng tuếch gần như chứng mê sách. Ai lại không muốn được người ngoài nhìn vào với vẻ tri thức hào nhoáng? Được công nhận là người đọc nhiều sách sẽ đi kèm với đó là sự đảm bảo với một gia tài kiến thức tương đương. Nếu bạn có thể làm giả nó, tại sao không?

Gần đây khi đang ở một hiệu sách, tôi chợt nhận ra có cả một khu vực dành riêng cho các quyển sách trên BookTok. Giải thích với người đi cùng về chuyện này, tôi nói với họ đây đơn giản chỉ là các tiểu thể loại dễ đọc và cảm thụ nên tất thảy chúng đều có cùng vẻ bề ngoài. Họ khựng lại một lúc rồi nói rằng những gì tôi vừa nói như đang miêu tả những quyển sách của Mills & Boon vậy. Lần đầu tiên trong cuộc đời mà phần nào đó trong tôi cảm thấy muốn bảo vệ Mills & Boon.

Ở số ‘Guardian Opinion piece’ gần đây, Rhiannon  Lucy  Cosslett đã viết về sự sùng bái đối với việc sở hữu sách. Mặc dù cô ấy không hề nhắc đến BookTok trong phần này, có rất nhiều dẫn chứng được đưa ra về ‘sự sùng bái’ có thể đem ra đối chiếu với cộng đồng này. “Một số người xem sách như vật tôn thờ, một đồ vật ma thuật,” Cosslett viết, tiếp tục làm rõ những người này tuân theo một sự tin tưởng có hệ thống rằng “sở hữu thật nhiều sách rồi mặc sức kiêu hãnh về điều đó, xem số sách mình có được như một kiểu tính cách hay đơn giản là họ tin sở hữu thật nhiều sách đồng nghĩa là họ là người ‘hiểu rộng’”. Quan điểm này nhận về kha khá gạch đá đa phần là những người từ những mô tả trên, thế nhưng đây lại là một trong những bài viết tôi đánh giá khá sâu rộng và uyên bác về BookTokkers mà tôi đã từng được đọc.

Để chứng minh luận điểm của Cosslett, hãy nhìn vào TikTok trong video một người đã gói gọn từng quyển sách chưa đọc (hơn 300 quyển) vào giấy gói nâu. Hay anh chàng chia sẻ về bí quyết học hành là “lãng mạn hoá việc đọc sách” bằng việc mặc một bộ quần áo đáng yêu để đọc. Hay một người làm tất cả phiên bản thu nhỏ của các quyển sách mình đã đọc vào năm 2022 và trang trí trong một cái khung. Hay một người khác ngồi đánh dấu lại các quyển sách của mình vì những miếng dán cũ quá dính và muốn màu của những miếng tab hợp với màu của bìa sách. Tất cả những nỗ lực đó bỏ ra để bản thân được gọi là một người đọc sách, có một thắc mắc rằng làm thế nào trong mấy người bọn họ còn sót lại thời gian để đọc sách.

Link: https://www.gq-magazine.co.uk/.../booktok-tiktok-books...

Trans by @dafloriss_