Nikaya là một bộ kinh quan trọng trong Phật giáo nguyên thủy, hay còn gọi là Phật giáo Theravada, Phật giáo Nam Tông. Bộ kinh Nikaya gồm có 5 phần, bao gồm Trường bộ kinh, Trung bộ kinh, Tương ưng bộ kinh, Tăng chi bộ kinh và Tiểu bộ kinh. Chúng chứa đựng những lời dạy của Đức Phật trong suốt 45 năm thuyết giảng, bao gồm những giáo lý căn bản và cốt lõi như Tứ Thánh Đế, Duyên khởi, Vô thường, Vô ngã.
img_0
1. Trường bộ kinh (dīgha-nikāya): Gồm 34 bài kinh dài, chứa đựng những giáo lý căn bản và những câu chuyện về Đức Phật và các đệ tử. Các kinh nổi tiếng trong bộ này là Kinh Phạm võng, Kinh Sa-môn quả, Kinh Đại duyên, Kinh Đại Bát Niết Bàn và Kinh Giáo Thọ Thi-ca-la-việt.
2. Trung bộ kinh (majjhima-nikāya): Gồm 152 bài kinh cỡ vừa, nói về những phương pháp tu tập và những giải thích sâu sắc về các giáo lý như Tứ niệm xứ, Duyên khởi, Vô thường, Vô ngã và Bát Chánh đạo. Các kinh quan trọng trong bộ này là Kinh Pháp môn căn bản, Kinh Tất cả lậu hoặc và Kinh Con đường xưa cũ.
3. Tương ưng bộ kinh (samyutta-nikāya): Gồm hơn 2000 bài kinh ngắn, được phân loại theo các chủ đề liên quan nhau. Các chủ đề này gồm có: Định luật Nhân quả (duyên khởi), Tứ Thánh đế, Năm uẩn, Bảy tỉnh giác, Bốn chánh tâm, Năm căn, Năm sức, Sáu xúc giác, Sáu tham số, Sáu cảnh giới, Bảy thức, Bốn sự thật cao thượng và Bát Chánh Đạo.
4. Tăng chi bộ kinh (anguttara-nikāya): Gồm hơn 2000 bài kinh ngắn, được sắp xếp theo số lượng các yếu tố được liệt kê trong mỗi kinh. Các yếu tố này gồm có: Một pháp, Hai pháp,… Mười một pháp. Các kinh trong bộ này nói về những đức tính của các Sa môn, các phương tiện tu tập và các trạng thái giải thoát.
5. Tiểu bộ kinh (khuddaka-nikāya): Gồm 15 tập sách khác nhau, có nội dung và hình thức đa dạng. Các sách trong bộ này là: Khuddaka-pàtha (Tiểu đường), Dhammapada (Pháp câu), Udàna (Phát ngôn), Itivuttaka (Như đã nói), Sutta-nipàta (Tập kinh), Vimàna-vatthu (Câu chuyện về các cung điện trên không), Peta-vatthu (Câu chuyện về các ma quỷ), Theragàthà (Bài ca của các Tỳ-kheo), Therigàthà (Bài ca của các Tỳ-kheo-ni), Jàtaka (Câu chuyện về các kiếp trước của Đức Phật), Niddesa (Giải thích), Patisambhidà-magga (Con đường của sự phân biệt), Apadàna (Câu chuyện về các Thánh nhân), Buddhavamsa (Lịch sử của các Đức Phật) và Cariyà-pitaka (Giỏ nghiệp).
Bộ kinh Nikaya được viết bằng tiếng Pali, một ngôn ngữ cổ đại liên quan đến tiếng Magadhi, ngôn ngữ mà Đức Phật sử dụng. Chúng được lưu truyền bằng cách truyền khẩu trong nhiều thế kỷ, trước khi được ghi lại bằng chữ viết vào khoảng thế kỷ thứ 1 TCN. Chúng được coi là nguồn tài liệu đáng tin cậy nhất và gần gũi nhất để xác định những gì mà Đức Phật thuyết giảng. Bộ kinh này cũng đã được Cố hòa thượng Thích Minh Châu dịch ra tiếng Việt gần như toàn bộ. 
Bộ kinh Nikaya là cơ sở giáo lý quan trọng trong nghiên cứu, thực tập và giúp mọi người hiểu đúng về những tư tưởng của một nền Phật giáo được sáng lập bởi Đức Phật lịch sử Thích Ca Mâu Ni. Chúng cũng là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm sáng tạo khác trong Phật giáo, như thơ ca, luận văn, ca khúc, v.v…
Nếu bạn muốn tìm hiểu sâu về giáo lý căn bản và nguyên gốc mà Đức Phật đã chứng ngộ và tuyên thuyết thì việc đọc và nghiên cứu về các bộ kinh Nikaya thực sự cần thiết. Tuy nhiên, cũng như Hòa thượng Minh Châu đã từng nói, bộ kinh này là gần nguyên thủy nhất chứ không phải hoàn toàn là lời gốc của Đức Phật. Người đọc, với thái độ khoan vội tin, khoan vội bác bỏ, nên thận trọng suy xét để tìm ra lời dạy thật, tìm ra chân nghĩa Phật dạy. Phải tự mình học và thực hành, rồi đối chiếu với lời kinh để tự mình khẳng định đâu là sự thật, là chân lý, giúp đưa đến mục đích tối hậu của người tu là giác ngộ, giải thoát.
Bạn cũng có thể tham dự một khóa học thiền về Tứ Niệm Xứ, Bát Chánh Đạo do Thiền Sư Nguyên Tuê hướng dẫn, để có thêm nhận thức rõ ràng, chi tiết và toàn diện Giáo Pháp mà Đức Phật đã chứng ngộ và thuyết giảng. Từ đó, kết hợp với việc đọc kinh Nikaya sẽ giúp bạn tiếp thu lời Phật dạy chính xác và lợi lạc nhất.