TÁC ĐỘNG CỦA QUYỀN LỰC MỀM TRUNG QUỐC LÊN THẾ HỆ TRẺ HIỆN NAY

Đây là bài nghiên cứu tham gia dự thi khoa học hành vi cấp THPT của mình, hơi dài nhưng mong mọi người dành chút thời gian để đọc và cho cảm nghỉ ạ. Dưới đây là bài tóm tắt ngắn gọn, ai có hứng thú muốn đọc nguyên bài nghiên cứu thì có thể vào link sau:

Trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng quốc tế ngày càng gia tăng, quyền lực mềm trở thành một công cụ chiến lược quan trọng của các quốc gia. Trung Quốc, với vị thế là một cường quốc đang trỗi dậy, đã triển khai quyền lực mềm một cách có hệ thống và dài hạn, đặc biệt thông qua văn hóa, chính trị và ngoại giao. Bài viết tập trung phân tích cơ sở lý luận của quyền lực mềm, các cơ chế tác động của quyền lực mềm Trung Quốc trong thời đại truyền thông xuyên biên giới, từ đó làm rõ những ảnh hưởng đa chiều đối với nhận thức, giá trị và hành vi của thế hệ trẻ Việt Nam. Trên cơ sở đó, bài viết đưa ra kết luận và kiến nghị nhằm nâng cao năng lực tiếp nhận có chọn lọc, củng cố bản lĩnh văn hóa chính trị và bảo vệ an ninh tư tưởng của thanh niên Việt Nam.

Khái niệm quyền lực mềm (soft power) do Joseph Nye đề xuất đã mở rộng cách hiểu truyền thống về quyền lực trong quan hệ quốc tế. Thay vì dựa trên cưỡng ép quân sự hay áp lực kinh tế, quyền lực mềm vận hành thông qua sức hấp dẫn, khả năng thuyết phục và tính chính danh của các giá trị, chính sách và hình ảnh quốc gia. Ở cấp độ xã hội, quyền lực mềm không chỉ tác động giữa các nhà nước mà còn thẩm thấu vào nhận thức của các nhóm xã hội, đặc biệt là thế hệ trẻ nhóm đối tượng đang trong quá trình hình thành hệ giá trị, bản sắc và lập trường chính trị.

Các nghiên cứu lý luận cho thấy quyền lực mềm có thể được tiếp cận theo hai hướng chính. Thứ nhất là tiếp cận nguồn lực, coi văn hóa, giá trị chính trị và chính sách đối ngoại là các tài nguyên tạo nên sức hấp dẫn. Thứ hai là tiếp cận hành vi, nhấn mạnh kết quả cuối cùng của quyền lực mềm là khả năng định hướng lựa chọn và hành vi của đối tượng tiếp nhận. Bên cạnh đó, nhiều trường phái phân tích hiện đại từ phê phán diễn ngôn, chiến lược quốc gia đến truyền thông văn hóa đại chúng đều chỉ ra rằng quyền lực mềm không tồn tại một cách tự phát mà thường được thiết kế, tổ chức và triển khai có chủ đích, đặc biệt trong môi trường truyền thông số.

Đối với thế hệ trẻ, quyền lực mềm có sức tác động mạnh mẽ do đặc trưng tâm lý dễ tiếp nhận cái mới, mức độ tiếp xúc cao với không gian mạng và xu hướng đánh giá thế giới thông qua các biểu tượng văn hóa, hình ảnh trực quan hơn là các phân tích cấu trúc. Quyền lực mềm vì thế vận hành như một quá trình “thẩm thấu chậm”, khiến người tiếp nhận dần hình thành thiện cảm, sự quen thuộc và đồng thuận mà không cảm nhận rõ ràng sự tác động từ bên ngoài.

Thời đại truyền thông xuyên biên giới đã làm mờ ranh giới quốc gia trong dòng chảy thông tin, văn hóa và giải trí. Các nền tảng số, với thuật toán cá nhân hóa và khả năng lan tỏa nhanh, đã trở thành môi trường thuận lợi để quyền lực mềm phát huy hiệu quả. Trong bối cảnh này, Trung Quốc nổi lên như một chủ thể triển khai quyền lực mềm bài bản thông qua việc kết hợp văn hóa đại chúng, diễn ngôn chính trị và ngoại giao kinh tế.

Về mặt văn hóa, Trung Quốc đẩy mạnh xuất khẩu phim ảnh, âm nhạc, tiểu thuyết mạng, trò chơi điện tử và các trào lưu thẩm mỹ, tạo ra sự hiện diện thường trực trong đời sống tinh thần của giới trẻ khu vực. Các sản phẩm này không chỉ mang tính giải trí mà còn lồng ghép những câu chuyện về lịch sử, trật tự xã hội và bản sắc dân tộc Trung Hoa, qua đó định hình thẩm mỹ và khung tham chiếu văn hóa của người tiếp nhận.

Về mặt chính trị, Trung Quốc xây dựng và phổ biến các diễn ngôn như “Giấc mộng Trung Hoa”, “trỗi dậy hòa bình” hay “hợp tác cùng có lợi”, nhằm tạo dựng hình ảnh một cường quốc ổn định, có trách nhiệm và không theo đuổi bá quyền. Những diễn ngôn này được lan tỏa qua truyền thông quốc tế, ngoại giao học thuật và các chương trình giao lưu thanh niên, qua đó tác động đến cách thế hệ trẻ nhìn nhận mô hình phát triển và quyền lực chính trị.

Về mặt ngoại giao, các sáng kiến hợp tác kinh tế, viện trợ phát triển và giao lưu nhân lực như Sáng kiến Vành đai và Con đường hay các chương trình học bổng đã tạo ra mạng lưới tiếp xúc trực tiếp giữa thanh niên Việt Nam và môi trường chính sách, văn hóa Trung Quốc. Sự kết hợp giữa lợi ích thực tiễn và diễn ngôn ngoại giao mềm khiến quyền lực mềm được củng cố một cách bền vững và khó nhận diện.

Trên phương diện văn hóa, quyền lực mềm Trung Quốc góp phần mở rộng không gian trải nghiệm và hiểu biết của giới trẻ Việt Nam, giúp họ tiếp cận một nền văn minh lớn với lịch sử lâu đời và hệ giá trị phong phú. Tuy nhiên, sự lan tỏa mạnh mẽ và liên tục của các sản phẩm văn hóa Trung Hoa cũng đặt ra nguy cơ lấn át các giá trị bản địa, làm phai nhạt bản sắc văn hóa nếu thiếu định hướng và khả năng chọn lọc.

Trên phương diện chính trị, quyền lực mềm tác động đến cách thế hệ trẻ đánh giá các vấn đề về mô hình nhà nước, ổn định xã hội và quyền lực. Một bộ phận thanh niên có xu hướng nhìn nhận tích cực hơn về quyền lực tập trung và hiệu quả quản trị của Trung Quốc, trong khi chưa nhận diện đầy đủ các mâu thuẫn giữa diễn ngôn mềm và hành vi cứng trong thực tiễn khu vực, đặc biệt liên quan đến vấn đề chủ quyền và an ninh.

Trên phương diện ngoại giao, quyền lực mềm góp phần hình thành cách nhìn “mềm hóa” về quan hệ quốc tế, trong đó hợp tác và phát triển được nhấn mạnh hơn các yếu tố cạnh tranh và xung đột. Điều này giúp giới trẻ có tư duy cởi mở và hội nhập, nhưng đồng thời cũng có thể làm giảm mức độ cảnh giác chiến lược nếu không được trang bị nền tảng phân tích chính trị và luật pháp quốc tế vững chắc.

Quyền lực mềm Trung Quốc đối với thế hệ trẻ Việt Nam là một hiện tượng phức hợp, vừa mang lại cơ hội tiếp cận tri thức và văn hóa đa dạng, vừa tiềm ẩn những rủi ro về lệch chuẩn nhận thức và suy giảm bản lĩnh văn hóa chính trị. Trong bối cảnh truyền thông xuyên biên giới, quyền lực mềm không còn là khái niệm trừu tượng ở tầm vĩ mô, mà đã trở thành một lực tác động cụ thể, thẩm thấu vào đời sống tinh thần và tư duy của thanh niên. Việc nhận diện đúng bản chất, cơ chế và hệ quả của quyền lực mềm vì thế có ý nghĩa quan trọng đối với việc bảo vệ an ninh tư tưởng và phát triển con người Việt Nam trong dài hạn.

Thứ nhất, cần tăng cường giáo dục lý luận chính trị, kỹ năng phân tích truyền thông và tư duy phản biện cho thế hệ trẻ, giúp họ nhận diện các thông điệp quyền lực mềm và tiếp nhận thông tin một cách chủ động, có chọn lọc.

Thứ hai, cần đầu tư phát triển công nghiệp văn hóa trong nước, tạo ra các sản phẩm văn hóa giải trí hấp dẫn, mang bản sắc Việt Nam, đủ sức cạnh tranh trong không gian truyền thông khu vực và toàn cầu.

Thứ ba, cần xây dựng chiến lược truyền thông và ngoại giao văn hóa dài hạn, trong đó thế hệ trẻ không chỉ là đối tượng tiếp nhận mà còn là chủ thể sáng tạo, lan tỏa các giá trị tích cực của Việt Nam ra bên ngoài.

Thứ tư, cần thúc đẩy nghiên cứu liên ngành về quyền lực mềm và an ninh nhận thức, làm cơ sở khoa học cho việc hoạch định chính sách văn hóa, giáo dục và đối ngoại trong bối cảnh cạnh tranh ảnh hưởng quốc tế ngày càng phức tạp.

Những kiến nghị này không nhằm khép kín hay phủ nhận giao lưu văn hóa quốc tế, mà hướng tới việc xây dựng một thế hệ trẻ Việt Nam có bản lĩnh, tự tin và năng lực hội nhập, biết tiếp thu tinh hoa nhân loại mà không đánh mất nền tảng giá trị của chính mình.