Thời nay ai cũng tự nhận mình là “dân túy”. Tổng thống Donald Trump dồn cơn thịnh nộ vào giới tinh hoa trong chính trị, học thuật và thương mại. Tinh thần ấy lan sang cả thị trường tài chính. Giới ủng hộ tiền mã hóa khẳng định chúng loại bỏ nhu cầu nhờ cậy vào những kẻ ăn chặn trung gian; các sàn dự đoán (prediction market) cho phép bất cứ ai đặt cược vào bất cứ điều gì. Các ông trùm công nghệ giờ nói chuyện trực tiếp với nhà đầu tư mến mộ họ qua podcast, thay vì thông qua báo chí. Giới tài phiệt Phố Wall thì tung hô sự “dân chủ hóa” (democratised) thị trường, một cụm từ thực chất có nghĩa là mở rộng rủi ro tài chính cho tất cả mọi người.
Trong bối cảnh hiện tại, người ta kỳ vọng lợi ích của nhóm chóp bu - người có địa vị, quyền lực hoặc thông tin đặc quyền - phải bị đào thải. Nhưng kỳ lạ thay, những nhân vật này lại ngày càng lớn mạnh. Thứ nhất, bản thân ông Trump, người ở vị thế tối thượng khi nắm quyền hoạch định chính sách, lại đang thu lợi kếch xù ngay trong nhiệm kỳ. Thứ hai, các tổng giám đốc điều hành tranh nhau tiếp cận nội bộ Nhà Trắng. Thứ ba, sự bùng nổ của sàn dự đoán khiến giá trị của thông tin mật cao chưa từng có.
Hãy bắt đầu với tập đoàn gia đình tổng thống. Trong nhiệm kỳ đầu, dư luận lo ngại ông Trump trục lợi từ chức vụ thông qua các khách sạn ở Florida và Washington. Lần này, các thương vụ lớn tập trung ở nước ngoài. Ngày 17/11, công ty thông báo sẽ xây một khách sạn tại Maldives, một trong ít nhất tám dự án hợp tác với Dar Global, một nhà phát triển bất động sản của Ả Rập Saudi. Các dự án mang tên Trump thường được đón tiếp trọng thị. Tháng 5, Thủ tướng Việt Nam Phạm Minh Chính dự lễ khởi công một khu phức hợp gần Hà Nội trong lúc Việt Nam đàm phán về các mức thuế do Nhà Trắng áp đặt. Tháng này, Quốc hội Serbia thông qua luật phá dỡ tàn tích của một tòa nhà bị NATO đánh bom để nhường chỗ cho một khách sạn Trump.
Hầu như không có giới hạn nào cho việc tổng thống cho phép sử dụng tên mình. Sảnh Trump Tower tại Manhattan có đủ loại dịch vụ mang thương hiệu Trump: quán cà phê, nhà nướng, cửa hàng kẹo và cả quầy rượu whisky. Nhưng ông kiếm được bao nhiêu? Báo cáo tài chính năm 2024 cho thấy ông nhận 22 triệu USD tiền cấp phép thương hiệu từ Dar. Tổng thống còn thu hơn 20 triệu USD từ quần áo, nước hoa và loạt sản phẩm lưu niệm khác, bao gồm 1,1 triệu USD cho việc quảng bá dòng đàn guitar chủ đề MAGA. Doanh thu từ các sân golf và khách sạn của ông ở Mỹ đạt khoảng 350 triệu USD, dù lợi nhuận thực tế không rõ ràng.
Song các khoản đó vẫn quá nhỏ bé so với tài sản ông tích lũy trên thị trường số. Cổ phần của ông trong công ty mẹ của Truth Social, nền tảng mạng xã hội thua lỗ được niêm yết thông qua thương vụ sáp nhập với SPAC hồi năm ngoái, hiện trị giá khoảng 1,2 tỉ USD.
Rồi đến tiền mã hóa. Sau khi bán bộ sưu tập NFT mang thương hiệu riêng trong quãng thời gian giữa hai nhiệm kỳ, ông Trump bắt đầu coi những tài sản gần như không có giá trị nền tảng là nguồn lợi nhuận hữu hình. Trong nhiệm kỳ hiện tại, ông cũng thúc đẩy mạnh mẽ việc nới lỏng quy định đối với ngành tiền số. Tháng 1, ông tung ra đồng meme coin mang tên $TRUMP, được cho là đã mang về cho gia đình ít nhất 300 triệu USD. World Liberty Financial (WLF), một công ty tiền số do con trai của Steve Witkoff, đặc phái viên của ông Trump tại Trung Đông, điều hành, từng liệt kê tổng thống là “nhà vận động crypto trưởng”. Ba phần tư doanh thu từ việc bán token của công ty này chảy vào DT Marks DEFI LLC, một pháp nhân liên quan đến gia đình Trump. Tháng 3, WLF cho biết đã bán lượng token trị giá 550 triệu USD cho các nhà đầu tư toàn cầu, tương đương mức lợi nhuận ước tính 413 triệu USD.
Hai con trai của ông Trump, Donald Jr và Eric, quản lý các lợi ích kinh doanh của tổng thống thông qua một quỹ ủy thác (gia đình nhiều lần phủ nhận xung đột lợi ích). Nhưng bản thân họ cũng đang xây dựng ảnh hưởng riêng. Donald Jr gia nhập hội đồng quản trị PublicSquare, một nền tảng thương mại điện tử, và GrabAGun, một nhà bán lẻ vũ khí giá rẻ; đồng thời là cố vấn cho Unusual Machines, một công ty drone có hợp đồng với chính phủ. Anh đầu tư vào Thumzup Media, một công ty tiếp thị mua crypto, và cùng em trai rót vốn vào American Bitcoin, một công ty tiền số tự quảng bá rầm rộ. Eric còn làm cố vấn cho Metaplanet, một doanh nghiệp Nhật chuyên nắm giữ bitcoin, và quan sát viên hội đồng tại ALT5 Sigma, đơn vị mua token từ WLF.
Sự trở lại của cơn sốt SPAC trong năm nay cũng đưa đà cho họ. GrabAGun niêm yết cổ phiếu thông qua sáp nhập SPAC. Tháng 8, hai anh em tuyên bố kế hoạch huy động 300 triệu USD bằng cách đưa SPAC của riêng mình lên sàn. SPAC hồi sinh cũng mang lại lợi ích cho Cantor Fitzgerald - ngân hàng đầu tư trước đây do Howard Lutnick, nay là bộ trưởng thương mại, điều hành; hiện được giao lại cho các con trai ông - tổ chức bảo lãnh lớn nhất cho các thương vụ SPAC năm nay. Donald Jr và Eric đồng thời là cố vấn và nhà đầu tư tại một ngân hàng đầu tư khác, Dominari Securities.
Trong thế giới pha trộn giữa meme và tiền mã hóa này, trọng tâm xoay quanh các con trai ông Trump, gia đình Lutnick và nhà Witkoff. Nhiều nhân vật lập dị xuất hiện trong quỹ đạo ấy. Một trong số đó là Justin Sun, nhà đầu tư gốc Trung Quốc từng là đại diện của Grenada tại Tổ chức Thương mại Thế giới. Công ty crypto của ông, Tron, nằm trong nhóm sớm mua token của WLF. Đầu năm nay, Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC) tạm dừng vụ kiện thao túng thị trường crypto nhắm vào Sun (trong đó có cáo buộc các nhân vật nổi tiếng như rapper Soulja Boy quảng bá tiền số mà không công bố). Tháng 5, Sun dùng bữa cùng ông Trump sau khi trở thành người nắm giữ lớn đồng $TRUMP. Đến tháng 6, ông đưa Tron lên sàn thông qua thương vụ với SRM Entertainment, một công ty đồ chơi nhỏ. Dominari là đơn vị dàn xếp thương vụ này.
CEO các tập đoàn lớn của Mỹ nghĩ gì về hoạt động kinh doanh của gia đình Trump? “Không ai quan tâm cả,” một nhà vận động hành lang hàng đầu buông gọn. Một lý do là các thương vụ của gia đình tổng thống chủ yếu nhỏ lẻ và xoay quanh tiền mã hóa, nên hiếm khi va chạm trực tiếp với các tập đoàn lớn. Một lý do khác: các lãnh đạo doanh nghiệp coi việc xói mòn chuẩn mực về xung đột lợi ích là cái giá chấp nhận được để đổi lấy những lợi ích lớn hơn như nới lỏng các quy định cho công ty.
Thêm vào đó, động lực lớn nhất khiến họ im lặng là chính bản thân các tập đoàn lớn cần có kênh tiếp cận nội bộ. Quan hệ tốt với tổng thống nay trở thành vấn đề sống còn của doanh nghiệp. Những công cụ mà các lãnh đạo dùng để lấy lòng tổng thống gồm các kế hoạch đầu tư rầm rộ, những khoản đóng góp tại các sảnh tiệc xa hoa, và cả kiểu nịnh bợ cổ điển. Miễn trừ thuế quan, phê duyệt sáp nhập và thậm chí cả vốn đầu tư nhà nước đều là phần thưởng đủ lớn để cổ đông hoan nghênh.
Hơn nữa, trong giới kinh doanh ngày nay, lo lắng về “xung đột lợi ích” nghe có vẻ lạc hậu. Elon Musk có lẽ là người hưởng lợi lớn nhất của xu thế đó. Ông giành được gói thù lao lớn nhất lịch sử từ cổ đông Tesla sau khi dọa sẽ chuyển sự chú ý sang các công ty khác trong mạng lưới của mình. Trong số mười công ty giá trị nhất nước Mỹ, có thêm ba công ty nữa nằm dưới quyền kiểm soát của những người sáng lập. Tiểu bang Delaware đã thông qua một đạo luật mới giúp cổ đông kiểm soát dễ dàng can thiệp vào các giao dịch và gói thù lao có lợi cho chính họ trước làn sóng các tập đoàn lớn chuyển trụ sở qua bang khác.
Thông tin là trụ cột thứ ba của nền kinh tế “người trong cuộc”. Sự trỗi dậy của Kalshi và Polymarket là điều đáng kinh ngạc. Với khoảng 2 tỉ USD tiền cược mỗi tuần trên hai nền tảng (cả hai đều thuê Donald Jr làm cố vấn), chúng lớn gấp bốn lần so với mùa hè này. Các thị trường này được bàn tán trên mọi sàn giao dịch và trong mọi phòng điều hành cấp cao. Với quy mô hiện tại, chúng cho phép những người nắm thông tin đặt cược chống lại “tiền ngu” trong một sân chơi quá nhỏ để các tổ chức tinh vi thèm để mắt tới. Chúng cũng khiến việc giao dịch nội gián hấp dẫn hơn nhiều.
Giao dịch nội gián vốn là môn thể thao khắc nghiệt kể từ những năm 1960, khi các tòa án bắt đầu mạnh tay với những người trục lợi nhờ thông tin không thuộc về họ. Trừ phi doanh nghiệp bị bán hoặc thừa nhận gian lận nghiêm trọng, hiếm khi có thông tin nào đủ sức khiến giá cổ phiếu bật tăng hoặc lao dốc. Quyền tiếp cận thông tin nhạy cảm được kiểm soát cực chặt. Nhưng trên các thị trường dự đoán, nơi những vụ cá cược được thiết kế chính xác như kết quả một trận bóng rổ, nhân vật của năm của Time hay số lần Jerome Powell nói từ “thuế quan” trong một cuộc họp báo, thì các công cụ giám sát lại tỏ ra kém hiệu quả.
Những động thái đáng chú ý đã xuất hiện. Tỷ lệ cược bà María Corina Machado giành giải Nobel Hòa bình tăng vọt chỉ vài giờ trước khi kết quả được công bố. Hay khi CEO Coinbase buột miệng nói “bitcoin, ethereum, blockchain, staking và web3” đã tác động trực tiếp đến thị trường đặt cược trong các cuộc họp công bố lợi nhuận.
Và khác với những vụ việc liên quan đến cổ phiếu - vốn chủ yếu do Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch (SEC) quản lý. Cá cược trên thị trường dự đoán lại được xem như hợp đồng phái sinh do Ủy ban Giao dịch Hàng hóa Tương lai (CFTC) xử lý. Giới quản lý từng cố mở rộng khung pháp lý sang các thị trường mới và không phải lúc nào cũng thành công. Tháng 7, một tòa phúc thẩm đã lật lại bản án kết tội giao dịch NFT dựa trên thông tin nội bộ. Hay trong một vụ kiện gần đây - cáo buộc một nhóm, trong đó có một cầu thủ NBA hiện thi đấu, trục lợi nhờ thông tin mật trong cá cược thể thao - có thể tạo ra tiền lệ quan trọng cho các nền tảng dự đoán.
Góc_nhìn_thời_sự