Sự liên hệ giữa tư tưởng “alpha male” và kiến trúc hiện đại

Những ngày gần đây tôi nghe khá nhiều những cụm từ như là: thiết kế nhà phố phong cách hiện đại, quán cafe phong cách hiện đại, xu hướng kiến trúc hiện đại và tinh tế, …Được truyền tải bởi thế hệ các kiến trúc sư (KTS) đàn anh đi trước hoặc trên các phương tiện thông tin đại chúng. Có thể nói rằng kiến trúc hiện đại (KTHĐ) ngày nay đang là một phong cách thiết kế vô cùng phổ biến. Nó đã phủ bóng lên nhiều thế hệ kiến trúc sư, nhà thiết kế nội thất và những nhà lý thuyết, phê bình kiến trúc. Thật không ngoa khi nói rằng KTHĐ như là một “ngọn hải đăng” soi dẫn cho những người làm thiết kế, những kiến trúc sư trẻ thoát ra khỏi những “cơn sóng” của sự thừa mứa và rối rắm trong thiết kế. Đưa nhiều thế hệ KTS cập bến bờ của tính nguyên bản của triết lý kiến trúc công năng. Những ý nghĩ chợt lóe lên trong đầu tôi rằng “Liệu kiến trúc hiện đại có phải đang giữ vai trò độc tôn trong suy nghĩ mỗi KTS”, “Mặc định rằng kiến trúc hiện đại sẽ là mục tiêu thiết kế nhắm đến của mỗi KTS”. Với suy nghĩ ấy KTHĐ làm tôi liên tưởng đến thế hệ theo đuổi hình tượng của một alpha male.

Thuật ngữ alpha male ra đời vào năm 1970 dựa trên 2 quyển sách là the wolf của David Mech và Chimpanzee Politics của Frans De Waal viết về những cá thể tinh tinh. Đến năm 2005 cuốn sách The game của Neil Strauss dựa trên những định nghĩa về alpha male dạy cách chinh phục phụ ra mắt, alpha male ngày càng phổ biến trong quần chúng vượt ra khỏi định nghĩa về mặt sinh học ban đầu. Tất cả những điều ấy đã làm cho con người ta có một niềm tin rằng alpha male là hình mẫu của sự nam tính tuyệt đối, là đàn ông phải mạnh mẽ, không được bộc lộ sự yếu đuối, thể hiện cá tính cái tôi cá nhân và phải biết chinh phục làm người dẫn đầu trong một nhóm người.

Sự ra đời của KTHĐ có đôi chút sự khác biệt, KTHĐ ra đời trong giai đoạn bùng nổ của cách mạng công nghiệp những năm 1918, con người thời điểm ấy bắt đầu cải cách về cơ chế sản xuất, thay nhận thức và đây là giai đoạn ra đời của những vật liệu mới như là: Kính, nhôm, thép, bê tông,v.v. chủ nghĩa hiện đại như là một phương tiện để đáp ứng nhu cầu ra đời của công nghệ, máy móc và là nơi tiêu thụ của nền công nghiệp sản xuất và khai khoáng. Tuy nhiên chúng ta sẽ không đi quá sâu về định nghĩa và học thuyết công năng của kiến trúc hiện đại. Về mặt bản chất kiến trúc hiện đại ra đời là kết quả của quá trình công nghiệp hóa, về tính kiến trúc thượng tầng thì nó như là lẽ tất yếu của một giai đoạn lịch sử. Tuy khác nhau về hoàn cảnh ra đời nhưng bản chất thuần túy của KTHĐ đã thoát ra được khỏi những giới hạn của nghệ thuật vị nghệ thuật, mang tinh thần của những giai cấp cầm quyền, màu sắc và bản chất của kiến trúc sư thể hiện rõ nét hơn bất kỳ giai đoạn kiến trúc nào trước đây. KTS Le Corbusier một trong bốn cây đại thụ của kiến trúc hiện đại của thế kỉ XIX là người nhiệt huyết ông luôn khuyến khích và cảnh báo những KTS phải trở về đúng với nguyên bản của kiến trúc, tạo ra những kiến trúc thật sự, đó chính là: Điểm, tuyến, diện và khối. Ông luôn thể hiện thái độ mạnh mẻ của mình đối với những trào lưu cổ điển.

Ban đầu KTHĐ bị chỉ trích nặng nề tuy nhiên với sự nỗ lực bảo vệ và tuyên truyền của các kiến trúc sư thiên tài thời bấy giờ nên dần dần KTHĐ đã có động lực thoát ra khỏi sự lệ thuộc, đè nén của các phong cách cổ điển, tân cổ điển và đặc biệt là chủ nghĩa chiết trung lúc bấy giờ. KTHĐ và Alpha male là rất giống nhau.

Kiến trúc hiện đại lấy cốt lõi là học thuyết công năng tuy nhiên thì vẫn có rất nhiều trào lưu kiến trúc lớn thời bấy giờ. Chủ nghĩa công năng của Loos, Philip Johnson, chủ nghĩa quốc tế của Le Corbusier, kiến trúc hữu cơ của Frank Lloyd Wright và cả triết lý nổi tiếng Less is more của Mies van der Rohe. Nhiều phong cách thiết kế trong đó có tính hài hòa với nhau, nhưng cũng không ít mang tính đối lập với nhau. Alpha male sẽ có nhiều dạng khác nhau tùy thuộc vào môi trường địa lý, tuổi thơ và cách họ được giáo dục khi tiếp nhận một vấn đề nào đó. Những đặt tính nổi bật của một alpha male thường được bao gồm là:

Chủ nghĩa hiện đại nói chung và kiến trúc hiện đại nói riêng đã làm tốt nhiệm vụ của mình trong việc thay thế cho những phong trào nghệ thuật, kiến trúc cổ điển. Mở ra một chương mới về nhận thức cho con người về cái đẹp và thay đổi mạnh mẽ đời sống của họ. Không những vậy KTHĐ còn góp phần đẩy mạnh cuộc cách mạng công nghiệp hóa. KTHĐ còn giải quyết được những vấn đề cốt lõi về công năng và tính thích dụng. Và cuối cùng KTHĐ đã ứng dụng được những cách thi công mới, giải pháp mới thay cho những phương pháp cũ đã lỗi thời như: cưa, đục, đẽo, mài, …

 Hình khối của KTHĐ ban đầu cứng nhắc và tách biệt, tạo ra những khối bê tông khổng lồ. Vì khi đó con người với khát khao chinh phục thiên nhiên, bắt thiên nhiên phục vụ cho mình. Về mặt nhược điểm thì KTHĐ sẽ quá tách biệt với nơi chốn xung quanh, những khối bê tông nhầm chán và về mặt vệ sinh an ninh thì còn rất nhiều bất cập về tình trạng xuống cấp, dễ bị ảnh hưởng bởi thiên tai, kém an ninh, hỏa hoạn, …

Học thuyết về Alpha Male bị chính cha đẻ của nó bác bỏ vì nhiều thí nghiệm đã chỉ ra rằng yếu tố alpha gần như không tại trong xã hội loài người vì tổ chức, cấu trúc xã hội của loài người được vận hành với những hệ thống xã hội vô cùng phức tạp. Chúng ta không sống đơn giản như xã hội loài sói hay tinh tinh chỉ xoay quanh việc bảo vệ lãnh thổ, kiếm ăn và tìm kiếm đối tượng giao phối. Xã hội con người quá lớn và có tính chuyên biệt hóa. Trong đó, nhiều lĩnh vực mà ở đó cá thể “alpha” ở nhóm này hoàn toàn có thể là “beta” thậm chí là “omega” ở nhóm khác ngoài ra tư duy nhị nguyên về khái niệm “alpha – beta” sẽ đóng khung tư tưởng con người rằng chỉ có alpha mới tốt beta là xấu mà dần quên đi rằng cuộc sống là sự tổng dung hòa của nhiều yếu tố khác nhau. Cuộc sống không chỉ có màu trắng và màu đen mà còn có màu xám. Những ngộ nhận sai lệch về tư tưởng alpha – beta hay những nhìn nhận sai lầm về kiến trúc hiện đại ngày nay của một bộ phận các kiến trúc sư non nớt sẽ dần dần làm tầm thường hóa vị thế của kiến trúc hiện đại.

Điều đầu tiên mà ta dễ dàng nhận ra nhất về mặt trái của KTHĐ ngày nay chính là đã bị biến chất và lai tạp quá nhiều nét kiến trúc phương tây không phù hợp với điều kiện khí hậu và môi cảnh của Việt Nam. Chúng ta dễ dàng chạy theo căn bệnh hình thức, điều đó là hoàn toàn trái ngược với chủ nghĩa hiện đại đã đề ra tuy nhiên nhiều ngôi nhà tại các vùng quê vẫn có cái nhìn sai lệch về thẩm mỹ biến kiến trúc nước ta trở nên vừa tạp nham vừa lãng phí. Kiến trúc hiện đại ở Việt Nam đặc biệt là những vùng nông thôn đang bị thiếu đi tính lý luận và đánh giá đối với kiến trúc chính thống, ta chạy theo những trào lưu phù phiếm mà dần dần đánh mất đi bản sắc riêng của từng địa phương. 

Lật lại vấn đề alpha male đã bị bác bỏ bởi chính cha đẻ của nó. KTHĐ cũng đã dần dần được thế chỗ bởi kiến trúc hậu hiện đại (KTHHĐ). Những mặt tiêu cực, làm chưa tốt của KTHĐ đang dần được thiết kế lại trở nên tốt hơn. Tuy nhiên, xã hội ngày nay có nhiều KTS, những chủ đầu tư thiếu khôn ngoan vẫn cho mình cái quyền “thống trị” của một alpha. Họ phá hủy thiên nhiên, họ đặt mục tiêu về kinh tế bản thân lên trên giá trị của bền vững của môi trường. Chẳng hạn như việc phá rừng để xây dựng những khách sạn nghỉ dưỡng, quán cafe view đẹp ở Đà Lạt, Phú Quốc từ hòn đảo thiên nhiên hòn ngọc của trời nam nay trở thành bảo tàng của những kiến trúc ngoại lai, kệch cỡm.

Nhìn nhận rằng kiến trúc hiện đại không hề biến mất nó luôn tồn tại Con người chúng ta đến thế giới này với 2 bàn tay trắng, ta đã tạo dựng ta đã phá hủy mọi thứ và cuối cùng ta ra đi với 2 bàn tay trắng, chỉ có môi trường và trái đất bị tàn phá nghiêm trọng.  KTHĐ có những điểm mạnh nhưng cũng có nhiều điểm yếu cần khắc phục. Chúng ta cần phải thừa nhận rằng không có một chủ nghĩa nào là hoàn hảo tuyệt đối cả. Nhưng nếu chúng ta tìm hiểu phân biệt được đúng sai đem chúng vào thực hành một cách đúng đắn, thì đó sẽ là cơ hội để cải thiện nền kiến trúc nước nhà. Tôi tin rằng kiến trúc hiện đại vẫn luôn tồn tại như là một quan niệm, một triết lý vững vàng. Tuy rằng nhiều lý thuyết định nghĩa về nó đã có phần lỗi thời. Nhưng mà việc của mỗi KTS là nhìn thấy được những hạn chế đó, kỷ luật với bản thân và thay đổi để tốt hơn. Mong rằng trong tương lai kiến trúc nước nhà sẽ tìm thấy được bản sắc của riêng mình, thay vì chúng ta luôn chạy theo trào lưu thì sẽ tìm thấy chính bản sắc riêng của chính chúng ta trên cơ sở của văn hóa, lịch sử và con người mỗi địa phương.