Sự lạc quan là gì? Lợi ích của nó và làm sao để lạc quan hơn.

Có bao giờ các bạn suy nghĩ bản thân là người lạc quan hay bi quan, làm sao để biết điều đó, nó ảnh hưởng chất lượng cuộc sống của bản thân thế nào? Trong bài viết này mình sẽ cung cấp cho các bạn câu trả lời cho câu hỏi trên.

Trước tiên cần biết sự lạc quan là gì? Thông thường, đa số chúng ta sẽ nói rằng sự lạc quan là hy vọng những điều tốt đẹp, hạnh phúc trong tương lai. Tạm thời các bạn hãy quên đi cách hiểu đó và cùng mình hiểu theo cách của nhà tâm lý học Martin Seligman. Theo ông, sự lạc quan/bi quan của một người sẽ được biểu hiện qua cách mà người đó nhìn nhận, giải thích chuyện xấu và tốt xảy ra với họ. Ở đây mình sẽ chỉ nói đến cách chúng ta suy nghĩ khi có chuyện xấu xảy ra. Bạn nào tò mò thêm về khía cạnh chuyện tốt thì có thể tra cứu thêm. Ví dụ khi bạn bị từ chối tình cảm, mất việc thì bạn sẽ tự nói gì với bản thân. Có 3 khía cạnh cho việc nhìn nhận, giải thích cho việc xảy ra với mình.

- Permanence: điều này sẽ không bao giờ thay đổi hoặc nó chỉ có tính tạm thời. Ví dụ: Một người con trai tỏ tình với vài người và đều bị từ chối. Lúc này anh có thể nghĩ: "mình sẽ luôn độc thân, mình là đứa thất bại, cả đời này không ai yêu mình". - Pervasiveness: nó lan ra mọi mặt trong cuộc sống hoặc chỉ ảnh hưởng một phạm vi cụ thể. Một người đàn ông vừa mất việc. Ông ấy trở nên buồn, chán nản. Ông ấy không ra ngoài gặp bạn bè, không dành thời gian cho các thói quen hàng ngày như chăm sóc vườn cây, tập gym như trước đây. Công việc gặp trắc trở nhưng ông ấy "lây lan" cái trắc trở ấy sang các mặt khác của cuộc sống. - Personalization: chuyện này xảy ra ngoại cảnh hay do bản thân. Một cô gái trên đường về nhà đi bộ qua một con đường vắng. Cô bị kẻ xấu bắt, hãm hiếp. Lúc này cô có thể suy nghĩ rằng, bản thân bị hại là do bản thân không sáng suốt đi vào đường vắng, do bản thân yếu đuối không thể chống trả lại kẻ xấu. Trong khi ai cũng thấy rõ chuyện này xảy ra là do kẻ ác kia.

Dựa vào 3 khía cạnh này mà chúng ta có thể đánh giá một người lạc quan hay bi quan.

- Lạc quan: + Permanence: Ngắn hạn, tạm thời +Pervasiveness: cụ thể trong 1 khía cạnh +Personalization: không phải lúc nào cũng do bản thân

- Bi quan: +Permanence: vĩnh viễn +Pervasiveness: lan tỏa ra nhiều khía cạnh +Personalization: lỗi do bản thân

Permanence. Nói về Permanence là nói về sự tạm thời hay là vĩnh viễn của 1 điều gì đó. Khi nghĩ về sự kiện trắc trở, nếu bạn dùng các từ "luôn luôn", "không bao giờ", bạn có xu hướng là người bi quan. Bạn cho rằng điều trắc trở kéo dài mãi, nó sẽ luôn tồn tại và ảnh hưởng cuộc sống bạn. Ví dụ: "Tôi luôn là kẻ thất bại trong tình yêu", "Cuộc sống tôi là thế, luôn đầy rủi ro". Ngược lại, nếu bạn có xu hướng giải thích những sự trắc trở là tạm thời, ngắn hạn thì bạn có xu hướng lạc quan. Trong ví dụ trên, chàng trai có thể suy nghĩ: "có thể là mình không hợp với các cô gái này, sẽ có người yêu mình". Đây là suy nghĩ có tính tạm thời, sự thất bại trong tình yêu chỉ ngắn hạn, nó sẽ chấm dứt trong tương lai. Hoặc đối với việc học Anh Văn, nhiều người bi quan sẽ nghĩ rằng, đây là một ngôn ngữ khó, họ sẽ không bao giờ thành thạo nó được, họ tin rằng họ không đủ thông minh để học nó. Ngược lại, người lạc quan tin rằng việc mình chưa giỏi Anh Văn là do bản chưa thật sự nỗ lực, hoặc chưa có phương pháp học tập đủ tốt. Họ tin rằng họ sẽ có thể giỏi Anh Văn nếu nỗ lực và học đúng phương pháp. Đây là một khía cạnh quan trọng vì nếu bạn quá bi quan trong khía cạnh này, khi chuyện trắc trở xảy đến, bạn sẽ có xu hướng chán nản, dễ đầu hàng khá lâu. Trong khi người lạc quan sẽ hồi phục nhanh hơn nhiều.

Pervasiveness. Câu hỏi mà biểu thị rõ nhất khía cạnh này là: bạn có làm quá mọi chuyện không. Ví dụ: một cậu học sinh thi rớt kì thi tuyển sinh đại học. Cậu có thể suy nghĩ: "Mình là đứa vô dụng, chả làm được tích sự gì, sau này mình chả làm được trò trống gì trong đời". Rồi từ các suy nghĩ tiêu cực đó, cậu cảm thấy tủi thân, xa lánh mọi người, ngưng các hoạt động như tập thể dục, trồng cây, ... Chỉ vì thất bại trong 1 kì thi, cậu "phóng đại", "lan truyền" nó sang mọi thứ của cuộc đời cậu, ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống. Đây chính là sự bi quan ở khía cạnh Pervasiveness. Ngược lại, người lạc quan sẽ giữ sự trắc trở 1 mặt nào đó của cuộc sống chỉ "nằm" trong mặt đó, những mặt khác vẫn được giữ bình thường (hoặc là ảnh hưởng rất ít). Trong ví dụ trên, cậu học sinh có thể vẫn giữ các hoạt động khác bình thường: vẫn gặp bạn bè, vẫn giữ các thói quen hằng ngày. Khía cạnh này mang tầm quan trọng không kém permanence.

Personalization*. Đây là khía cạnh đơn giản, dễ hiểu nhưng cần suy ngẫm kĩ. Theo như bảng trên, nếu bạn là người tích cực thì bạn sẽ có xu hướng quy trách nhiệm cho ngoại cảnh. Ngược lại, nếu bạn là người bi quan, bạn sẽ nhận hết mọi trách nhiệm về mình. Tuy nhiên, câu chuyện không dừng ở đó. Nếu bạn lấy lý do mình là người lạc quan và lúc nào cũng đổ trách nhiệm cho người khác thì nó chỉ khiến bạn trở thành kẻ vô trách nhiệm và không bao giờ thay đổi được. Ngược lại, việc bạn nhận mọi trách nhiệm về mình không biến bạn thành người có trách nhiệm mà nó có thể biểu hiện bạn là người tự ti và dễ bị kẻ khác lợi dụng. Lời khuyên của cá nhân mình là chỉ nên dùng hai khía cạnh còn lại để xét sự bi quan/lạc quan của bản thân. Chỉ dùng khía cạnh này nếu bạn thực sự là người có khả năng tư duy phản biện (critical thinking) cao và hiểu thực sự về việc nhận trách nhiệm.

Bây giờ bạn có thể dừng lại và dành chút thời gian suy nghĩ về bản thân. Bạn có xu hướng nhìn nhận/giải thích những điều trắc trở cuộc sống theo hướng nào? Nếu đa số theo hướng vĩnh viễn và có tính "làm lớn chuyện" thì bạn là người bi quan. Ngược lại bạn là người lạc quan. Bạn lạc quan/bi quan nhiều hay ít? Để kĩ hơn, bạn có thể làm bài kiểm tra để đo sự lạc quan/bi quan của bản thân. (Vào link này, đăng kí tài khoản, ngay dòng "optimism test", click "Take test").

Có thể vài bạn sẽ thắc mắc, lạc quan hay bi quan chỉ đơn thuần là ý nghĩ của chúng ta, nó có ảnh hưởng đến điều gì đó trong cuộc sống không. Câu trả lời là có 100% và nó ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng cuộc sống của 1 người.

Tuy vào mức độ nặng nhẹ sự bi quan của một người mà họ sẽ bị ảnh hưởng nhiều như thế nào. Nhưng nhìn chung, họ sẽ gặp phải 4 vấn đề sau: +Dễ bị chán nản, trầm cảm +Hiệu quả công việc không tương xứng với khả năng +Sức khỏe thể chất - và hệ miễn nhiễm - bị ảnh hưởng tiêu cực, suy giảm. +Cuộc sống - trong mắt họ - không đem lại niềm vui, thích thú.

Họ sẽ đi qua cuộc sống và không tận dụng đúng với tiềm lực của bản thân (thấp hơn). Thành tựu trong công việc, học tập, trong thể thao bị kéo xuống. Họ sẽ mắc các bệnh liên quan lão hóa gây ra sớm hơn và nặng hơn. Hệ miễn nhiễm không hoạt động tốt như bình thường, họ dễ bị dính các bạn truyền nhiễm và hồi phục chậm hơn. Ngoài ra, khi cuộc sống gặp chuyện khó khăn (thất bại xin thăng chức, bị từ chối tình yêu, chia tay người yêu, ...) họ sẽ bị chán nản, buồn bã lâu hơn cần thiết. Sự hứng thú biến mất khỏi cuộc sống, tương lai trong có vẻ ảm đạm. Họ có thể cảm nhận như vậy trong vài tuần hoặc thậm chí vài tháng.

Lợi ích của nó rất rất to lớn. Mình sẽ dành riêng 1 bài để nói về điều này. Tạm thời mình sẽ liệt kê ngắn gọn các lợi ích sau:

+Công việc: theo 1 bài nghiên cứu tại 1 công ty bảo hiểm, những nhân viên lâu năm có chỉ số lạc quan cao thường có hiệu suất công việc cao hơn nhiều so với nhân viên bi quan. Những nhiên viên mới, nếu có chỉ số lạc quan cao thường sẽ gắn bó với công việc lâu hơn so với người bi quan - những người có xu hướng nhảy việc. +Học tập: Martin cho các sinh viên năm nhất làm bài kiểm tra sự lạc quan. Sau vài năm, ông quan sát điểm trung bình (GPA) của những sinh viên này. Ông thấy rằng sinh viên có sự lạc quan cao có điểm GPA cao hơn sinh viên bi quan. +Sức khỏe: hiển nhiên, những người lạc quan sẽ có sức khỏe tinh thần và cảm xúc tốt. Họ ít bị căng thẳng. Về sức khỏe thể chất, những người có chỉ số lạc quan cao có hệ miễn nhiễm tốt, ít mắc phải các bệnh liên quan tim mạch. +Mối quan hệ: người có chỉ số lạc quan cao có nhiều mối quan hệ tốt, họ cảm thấy thỏa mãn trong mối quan hệ yêu đương (và do đó hạnh phúc hơn).

Có thể có vài bạn sẽ hơi hoang mang: lỡ bản thân là người bi quan thì sao ? Liệu điều đó có thể thay đổi được không ? Câu trả lời là được. Sau đây là phương pháp của ông Martin Seligman giúp các bạn luyện tập để trở nên lạc quan hơn.

Để trở nên lạc quan hơn, bạn không cần luyện tập gì nhiều ngoài việc dừng lại, quan sát ý nghĩ của mình và tranh luận với nó. Martin gọi phương pháp này là ABCDE.

+Advesary: chuyện gì xảy ra với bạn +Belief: ý nghĩ tiêu cực +Consequence: kết quả của ý nghĩa tiêu cực trên. Có thể là những cảm xúc lo lắng, sợ hãi. Những hành vi độc hại. +Dispute: xem xét và tranh luận với ý nghĩ tiêu cực trên. +Energize: cảm xúc tích cực mới, hành vi tích cực mới.

Ví dụ: giả sử bạn qua nhà bạn trai chơi, ra mắt nhà chồng tương lai. Bạn trổ tài nấu ăn để gây ấn tượng với phụ huynh. Vào bàn ăn, mọi người ăn uống thoải mái và khen tấm tắc. Tuy nhiên chỉ có mẹ chồng thì ăn rất ít và không nhận xét nhiều về đồ ăn. Bạn hơi lo lắng, sợ mình nấu không ngon, không làm vừa lòng mẹ chồng.

+Advesary: mẹ chồng ăn rất ít và không nhận xét nhiều về món ăn. +Belief: bạn nghĩ rằng mình nấu ăn không ngon. Bạn sẽ mất điểm trong mắt mẹ chồng. Bạn sẽ bị từ chối, không cho cưới. +Consequence: bạn lo lắng, có chút căng thẳng. Sợ hãi cho mối quan hệ của hai đứa. Sợ mẹ chồng không hài lòng, không cho tiếp tục quen. Bạn né tránh qua nhà ba má chồng lần sau. +Dispute: bạn quan sát và suy nghĩ: mình nấu ăn chắc chắn ổn vì mọi người ăn nhiều và khen ngon. Có thể vì lý do gì đó mà mẹ chồng không ăn nhiều. Nhờ bạn trai hỏi rõ lý do. Cho dù nếu là không vừa lòng của mẹ chồng thì vẫn còn nhiều dịp để gây ấn tượng. Xem đây như kinh nghiệm cho các lần sau. Người mẹ sẽ không vì một bữa ăn mà từ chối một người con gái. +Energize: bạn không còn căng thẳng nữa (hoặc ít ra là giảm nhiều). Bạn cảm thấy an tâm, và có thể là háo hức tới nhà chồng lần sau để có cơ hội gây ấn tượng lại với má chồng.

Như các bạn thấy các bước ABC là những thứ hằng ngày chúng ta đi qua: sự kiện xấu xảy ra, chúng ta có ý nghĩ tiêu cực, sau đó có những cảm xúc và hành vi tiêu cực. D là bước mà chúng ta dừng lại, tranh luận với những ý nghĩ tiêu cực của mình để dẫn đến E, là cảm xúc và hành vi tích cực mới. Như vậy, bằng cách tranh luận với những ý nghĩ tiêu cực của bản thân, chúng ta đang luyện tập sự lạc quan một ít mỗi ngày. Và theo thời gian chúng ta sẽ thực hiện những bước này một cách tự nhiên và sự lạc quan sẽ càng nhiều hơn.

Một ví dụ khác: một cậu học sinh bị điểm kém trong một bài kiểm tra. Cậu cảm thấy tủi thân, nghĩ rằng bản thân thật ngu dốt. Cậu buồn bã và tự trách bản thân trong thời gian dài.

+Advesary: bị điểm kém trong bài kiểm tra. +Belief: sự ngu dốt của bản thân +Consequence: cậu chán nản, buồn bã. +Dispute: bài kiểm tra này khó hơn bình thường, các học sinh khác trong lớp cũng không ai cao điểm. +Energize: cảm giác buồn biến mất, trạng thái tinh thần trở lại bình thường.

Trong các bước trên, Dispute là bước mấu chốt quan trọng của phương pháp. Ông Martin liệt kê ra các cách hiệu quả để tranh luận với bản thân:

+Bằng chứng (evidence): đây là cách hiệu quả nhất để tranh luận lại ý nghĩ tiêu cực. Bạn đưa ra các bằng chứng ngược lại với suy nghĩ của mình. Ví dụ trong trường hợp trên, cô gái nghĩ bản thân nấu ăn không ngon nhưng trên thực tế là nhiều người khen ngon.

+Nguyên nhân khác (alternatives): hầu hết mọi thứ xảy ra trong cuộc đời chúng ta đều chỉ không có 1 nguyên nhân duy nhất. Trong ví dụ trên, người học sinh bị điểm kém có thể vì vài nguyên do: bài kiểm tra khó thế nào, cậu đã ôn bài nhiều không, giáo viên có chấm bài công bằng, cậu có bị các yếu tố như căng thẳng ảnh hưởng quá trình làm bài, ..... Như vậy, việc cậu bị điểm kém không phải là do cậu thiểu năng mà có thể là do các yếu tố đó. Chúng ta nên tập trung vào các nhân tố mang tính cụ thể, tạm thời (bản thân đã không dành đủ thời gian để học) hoặc các yếu tố không mang tính cá nhân (bài kiểm tra này khó hơn hẳn so với các bài khác). Né tránh làm điều ngược lại, giải thích kết quả xấu theo hướng bi quan (mình là đứa ngu dốt, mình không bao giờ làm bài tốt môn này, ....)

+Ẩn ý (Implication): cho dù cái ý nghĩ tiêu cực của bạn đúng nhưng điều đó không có nghĩa ..... Ví dụ: trong trường hợp đầu tiên, cô gái có thể đúng là nấu ăn không ngon nhưng điều đó không có nghĩa là cô ấy sẽ là con dâu tệ, không có nghĩa là cô ấy sẽ bị từ chối làm dâu chỉ vì 1 lần thất bại nấu ăn. Ngay lúc này cô gái có thể tìm thêm bằng chứng ví dụ như cả nhà rất quý mến cô ấy, mẹ chồng là người hiền hòa, tử tế, .... Chúng ta sử dụng ẩn ý khi không tìm được bằng chứng ngược lại, không tìm được nguyên nhân khác. Chúng ta dùng ẩn ý để không cho ý nghĩ tiêu cực bị "làm quá, làm lớn", "lây sang" nhiều thứ khác.

Bài viết đến đây là kết thúc. Hy vọng mình đã có thể cho bạn điều gì đó hay và hữu ích. Cảm ơn các bạn đã dành thời gian đọc và hẹn gặp lại trong các bài viết sau.