Sự biến mất của Nghi Thức và Tiktok

Xã hội hiện đại càng phát triển, thì chúng ta càng muốn mọi thứ trở nên nhanh hơn, ngắn hơn nữa, chúng ta tiêu thụ nội dung ngắn một cách vô tội vạ, thiếu sự tổ chức và sự kiểm soát. Và có thể nói, mạng xã hội chính là một trong những nguyên nhân dẫn tới hiện tượng não thối ở người, mà thực ra không chỉ não thối mà còn nhiều căn bệnh khác trong xã hội hiện đại, trong đó, Tiktok là nền tảng được sử dụng rất phổ biến ở Việt Nam hiện nay, có thể nói đây là thứ mà lợi bất cập hại, nó giúp chúng ta tiếp cận với nhiều người giống chúng ta, có cùng sở thích và đam mê hay mối quan tâm, nhưng đồng thời, nó cũng là thứ sẽ mang lại nhiều tác hại cho bạn, đặc biệt là khi bạn nghiện nó.

Trước sự bùng nổ thông tin hay đúng hơn là mạng xã hội, Byung Chul Han, cái tên mới nổi của nền triết học Đức, đã có những tập tiểu luận ngắn để nói lên quan điểm của ông về hiện tượng này, rộng hơn đó chính là Neoliberalism hay chủ nghĩa Tân Tự Do.

Cho những ai còn đang xa lạ với cái tên Byung Chul Han, thì ông nổi tiếng chủ yếu qua các cuốn sách như The Burnout Society hay Topology of Violence,...chủ yếu tập trung vào việc nói lên những mặt tiêu cực của Neoliberalism, căn bệnh Burnout của xã hội hiện đại, cũng như mặt trái của việc nghiện thành tích của xã hội này.

Các bạn hoàn toàn có thể tìm kiếm các video nói về ông trên Youtube, chúng tập trung vào việc giải thích quan điểm của Byung Chul Han và các cuốn sách của ông.

Hiện nay, tại Việt Nam, cuốn sách được dịch mới nhất của Buyng Chul Han, Sự biến mất của Nghi Thức đã được dịch giả Trần Anh Tuấn chuyển ngữ, có thể nó sẽ là liều thuốc tốt cho căn bệnh nghiện Tiktok, hay rộng hơn là căn bệnh nghiện mạng xã hội hiện nay. Nói là có thể vì bây giờ mạng xã hội đã ăn sâu vào máu dân Việt Nam ta rồi nên rất khó rứt cái này ra.

Thực ra cuốn sách này Buyng Chul Han cũng không quá khó đọc, nếu bạn không đọc trước các tác phẩm khác của ông thì vẫn được thôi, vì đã có những chú thích đầy tận tình của dịch giả Trần Anh Tuấn, đặc biệt là các khái niệm liên quan tới Heidegger, Hegel, Freud, Kant hay Alexandre Kojeve. Nhưng nó vẫn sẽ gây khó hiểu đối với một số độc giả vẫn chưa có nền tảng tốt về triết học. Nên mình mong bài viết này, có thể giúp bạn phần nào đi vào cuốn sách dễ dàng hơn. Và phạm vi bàn luận sẽ là mạng xã hội.

Sự biến mất của Nghi thức, như mình nói, sẽ là liều thuốc cai nghiện tốt cho những ai đang bị mạng xã hội thu hút nói chung, mạng xã hội, như Byung Chul Han lập luận, chỉ là một hình thái của chủ nghĩa Tân Tự Do, hay Neoliberalism, bằng việc tiêu thụ các nội dung ngắn ở trên mạng xã hội, việc này sẽ góp phần đẩy mạnh chủ nghĩa tiêu thụ.

Byung Chul Han nói rằng, xã hội hiện nay, dưới sự thống trị của Neoliberalism, đã làm biến mất các nghi thức. Và điện thoại thông minh, đối với Byung Chul Han, là một vật dụng không ổn định, ta biến nó thành sự tiêu thụ, nó khác với những đồ vật khác, khi mà ta tiêu thụ nó, chứ không sử dụng nó. Nó là cái sinh ra từ hệ quả của nền kinh tế sản xuất này.

Những nội dung truyền thông trên điện thoại thông minh cũng vậy, việc liên tục tiêu thụ các nội dung này, khiến cho con người không thể nán lại quá lâu trước điện thoại thông mình, cho thấy mặt trái của một nền kinh tế sản xuất. Ta tiêu thụ những nội dung ngắn có trên điện thoại, và điều này khiến cho xã hội trở nên bất ổn, khi mà các nghi thức biến mất, và nền văn minh dần thế chỗ cho nó.

Với sự biến mất của trạng thái lặp lại do các nghi thức tạo nên, ở đây, ta có thể hiểu các nghi thức chính là những hoạt động mang tính biểu tượng (ví dụ như những nghi lễ chào hỏi trong đời sống hằng ngày, các nghi thức tôn giáo, và các lễ hội không phải festival), nhằm mục đích tái nhận biết, và khái niệm tái nhận biết này giống với Einhausung, tức ở nhà trong thế giới, tức là cho dù có ở một nơi xa lạ, ở một không gian khác biệt, thì những nghi thức được thực hiện, vẫn sẽ khiến bạn cảm thấy được kết nối, an toàn, và như là bạn đang sống, đang hiện hữu, đang tồn tại, và nó cũng như là bạn đang ở trong căn nhà của bạn, nghĩa là thấy nó thân thuộc, thân quen và muốn ở càng lâu càng tốt, có điều căn nhà này chính là thế giới xung quanh bạn.

Thông qua các nghi thức này, con người có thể xây nên một cộng đồng không có giao tiếp, để từ đó, có thể giảm bớt đi độ bất ổn của xã hội, hay tính phân mảnh (atomize) trong xã hội, cũng như những triệu chứng bệnh khác như ái kỷ.

Việc dùng mạng xã hội, cũng chỉ có thể cho ta thấy buồng vang âm thanh của chính mình, tức những gì ta tiêu thụ, nói lên ta, ta chỉ biết đến bản thân mình, mà không chịu lắng nghe ai khác, tức những quan điểm, những điều trái ngược với chính ta. Tức là ta chỉ nghe thấy ta chứ không nghe thấy người khác.

Byung Chul Han còn dùng một chương để nói về dataism, hay chủ nghĩa dữ liệu cũng như quan điểm của Kant về tri thức, đặc biệt là trong xã hội hiện đại ngày nay, nơi mà dataism đang dần thống trị tất cả.

Đây là một cuốn sách hay, các bạn có thể tìm đọc và tham khảo.