Lời tựa:

Như đã giới thiệu trong series, Seneca thực sự là nguồn cảm hứng Stoicism của mình. Đọc Seneca không chỉ là về triết học mà còn là một trải nghiệm nghệ thuật, khi những bài học, triết lý quan trọng được phản ánh qua những hình ảnh quen thuộc, bình dị và đời thường, thể hiện cái tinh tế trong quan sát của một thiên tài với sự từng trải của cuộc đời.
                             
Với hy vọng giới thiệu Stoicism đến với các bạn trẻ Việt Nam, xin gửi tới các bạn bản dịch những bức thư quan trọng nhất trong cuốn "Moral Letters to Lucilius", tác phẩm đã làm nên tên tuổi của Seneca và là một trong bộ ba cuốn sách nền tảng của Stoicism. 
                             
Do không phải anh dịch thuật, nên bản dịch này hoàn toàn tập trung vào việc truyền tải thông điệp và hy vọng có thể giúp bạn cảm thấy dễ dàng hơn trong việc tiếp cận với bản tiếng Anh, để có thể thấy cái hay cái đẹp trong việc sử dụng ngôn từ của Seneca (dù thực ra bản tiếng Anh cũng chỉ là một bản dịch). Một anh bạn người Ý của mình đã chia sẻ Seneca được đưa vào chương trình giảng dạy tại Ý như một bậc thầy về việc sử dụng ngôn từ. Vì vậy, xin cam đoan tất cả những gì khiến bạn cảm thấy trúc trắc từ bản dịch là bởi khả năng hạn chế của mình, và rất mong nhận được đóng góp của các cao nhân để bản dịch được hoàn thiện hơn. Sau khi hoàn thành mình sẽ tạo file pdf và chia sẻ free cho mọi người.
Bạn có thể đọc trước giới thiệu về Seneca ở đây:

Bức thư số 25

Bạn thân mến!
Ta sẽ cần những cách thức tiếp cận khác nhau với hai người bạn của chúng ta. Một người cần phải được chỉ bảo để loại bỏ những thói xấu của ông ta, người còn lại cần phải mạnh tay hơn để giúp ông ta phá vỡ chúng. Tôi sẽ thẳng thắn mà nói trắng mọi thứ, vì nếu tôi không thực lòng quý trọng ổng, tôi sẽ không phải xúc phạm ổng như vậy làm gì.
“Gì cơ?” Bạn hỏi “Ông không định thu nạp một học trò ở tuổi tứ tuần đấy chứ Seneca?”. Nghĩ đến tuổi của ông ta đi, người ở tuổi ấy sẽ rất bảo thủ và khó để bị thuyết phục đấy. Sẽ không thể chỉnh đốn ông ta. Bởi người ta chỉ đúc tượng khi sáp còn mềm”. Thú thực tôi cũng không chắc mình sẽ thành công, nhưng tôi thà thất bại trong cố gắng còn hơn là ngồi không nhìn ông ta như vậy. Và tôi cũng sẽ không từ bỏ hy vọng của mình: ngay cả người bị liệt hay tai biến nhiều khi còn có thể khỏi nếu bạn cứ cố gắng kiên trì, và nếu bạn bắt họ làm đi làm lại những thứ có ích cho họ mà ý chí của họ có thể đã từ bỏ.
Thực lòng tôi cũng chẳng có nhiều hy vọng với người còn lại, trừ một điều là ông ta còn biết ngượng trước những thói xấu của chính mình. Chúng ta cần nuôi dưỡng cái dấu hiệu xấu hổ ấy: một khi nó chắc chắn trong đầu ông ta, sẽ còn hy vọng. Bởi ông ta là một người lão luyện, ta cần tiếp cận một cách cẩn thận hơn, để ổng không từ bỏ. Và chưa khi nào cơ hội ấy đến rõ rệt như lúc này, khi ông ta đang đang sống trong thanh tịnh và có thời gian để nhìn lại và chỉnh đốn đời mình. Sự dịu bớt này của ông ta đã đánh lừa người khác, nhưng không thể lừa được tôi: tôi tin những thói xấu của ông ta sẽ trở lại và nguy hiểm hơn, vì tôi biết chúng chưa mất mà chỉ tạm thời không hoạt động mà thôi. Tôi sẽ dành vài ngày để nghĩ thêm về điều này và xem xem ta có thể làm gì.
Còn với bạn, hãy cho thấy sự dũng cảm của bạn, bằng cách từ bỏ đống hành lý của mình đi. Gần như không có gì ta sở hữu là cần thiết. Hãy để ta về với quy luật tự nhiên, và giàu có là điều đã đợi sẵn. Những thứ ta cần thì luôn có sẵn hoặc rất rẻ: bánh mỳ và nước lọc là những thứ tự nhiên yêu cầu. Không ai là quá nghèo cho những thứ đó, và ai có thể kiểm soát những ham muốn của mình đơn giản như vậy sẽ có thể cạnh tranh về hạnh phúc với Jupiter, như những gì Epicurus đã nói đến. Nhân tiện nhắc đến ông ta, tôi sẽ trích một câu nói của Epicurus:
Hãy làm mọi thứ như thể Epicurus đang quan sát bạn.
Hiển nhiên sẽ rất có lợi nếu thiết lập một kế hoạch về thời gian và có một người theo dõi bạn, người mà bạn nghĩ có thể khiến bạn thay đổi bản thân. Để chắc chắn, sẽ vĩ đại hơn rất nhiều nếu bạn sống như thể những người thông thái (mà bạn ngưỡng mộ) luôn bên bạn. Nhưng tôi thậm chí có thể hài lòng với chỉ: hãy để mọi thứ bạn làm được hoàn thành như thể có ai đó chứng kiến. Ở một mình khuyến khích mọi thói xấu của ta. Chỉ khi bạn đã tiến bộ đến một mức nhất định, khi có thể tự làm người chứng kiến cho chính mình thì hãy thôi nghĩ về họ; nhưng trong lúc này, hãy để họ canh giữ và che chở cho bạn. Hãy nghĩ đến Cato, hay Scipio, hay Laelius, hay bất cứ ai khác mà ngay cả hoàn cảnh tồi tệ nhất cũng không thể ngăn họ chặn đứng những lỗi lầm hay thói xấu của họ. Khi bạn có họ ở bên, bạn sẽ không cho mình làm điều gì trái với phẩm cách của mình.
Khi bạn đã thành công với điều đó, và có chút bản lĩnh trong ánh mắt hay phong thái, tôi nghĩ bạn có thể theo lời khuyên tiếp theo của Epicurus:
Lúc mà bạn cần phải thu mình vào trong nhất lại chính là lúc mà hoàn cảnh bắt bạn phải ở giữa đám đông.
Ý câu nói ấy là ta cần phải khiến mình khác biệt với đám đông. Tuy nhiên, khi mà tâm trí bạn chưa thực sự ổn định, hãy tìm kiếm một ai đó; vì gần như tất cả mọi người đều tốt đẹp hơn khi có người khác nhìn vào – bất kể người đó quen bạn hay không. Câu nói này của Epicurus là cho những người thông thái hay người đã gần đến được cảnh giới ấy, còn nếu không, người đó nên ở giữa đám đông để tránh phải ở một mình. 

Một mình, anh ta sẽ ở quá gần một người xấu xa nguy hiểm.

Tạm biệt!
A Dreamer
*******
Bản tiếng Anh:
From Seneca to Lucilius
Greetings
1 Concerning our two friends: we must proceed differently with each. One needs to have his faults removed, the other to have them broken. I shall employ entire freedom of speech: if I do not offend him, I do not love him.
“What?” you say. “Do you mean to take a forty-year-old pupil under your wing? Take thought for his age, which is now hardened and difficult to manage. He cannot be reshaped: one molds things while they are soft.” 2 I don’t know if I will succeed, but I would rather fail in my endeavor than in my duty to him. Nor should you give up hope: even long-term invalids can be cured if you take a stand against intemperance, and if you force them repeatedly to do things and put up with things against their will.
I don’t have much confidence about the other one either, except for the fact that he still blushes for his wrongdoing. We must nurture that sense of shame: once it has solidified in his mind, there will be some room for hope. Because he is such a veteran, I think we must treat him more gently than the other, so that he won’t give up on himself. 3 And there has never been a better time to approach him than right now, while he is in a quiet spell, while he has the look of a reformed character. This remission of his has deceived others, but it does not fool me: I expect his faults to return on a larger scale, for I know that they are not gone but only in abeyance. I shall spend some days on the matter and find out whether anything can be done or not.
4 As for you, show us your courage—as indeed you do—and reduce your baggage. Not one of the things we have is necessary. Only let us return to the law of nature, and riches are ready and waiting. What we need is either free or cheap: bread and water are what nature demands. No one is too poor for those, and anyone who restricts his desire to them would compete with Jupiter in blessedness, as Epicurus says. And speaking of Epicurus, I’ll also enclose one of his aphorisms in this letter. He says,
5 Do everything as though Epicurus were watching you.
Assuredly it is beneficial to set a watch on yourself and to have someone to look up to, someone who you think will make a difference in your plans. To be sure, it is much grander if you live as if some good man were always present and held you in his gaze. But I am satisfied even with this: let everything you do be done as if watched by someone. Solitude encourages every fault in us. 6 Once you have progressed far enough to have some reverence even for yourself, then you may dismiss your tutor; meanwhile, put yourself under the guardianship of men of authority. Let it be Cato, or Scipio, or Laelius, or someone else at whose coming even desperate characters would suppress their faults, while you go about making yourself the person in whose company you would not dare to do wrong.
When you have done that, and have begun to have some worth in your own eyes, I will begin to allow you to do what Epicurus also advises:
The time to go off by yourself is especially when you are compelled to be in a crowd.
7 You must differentiate yourself from numerous others, until such time as it is safe for you to go off by yourself. Look around at them individually: there is not one who would not be better off in anyone’s company but his own. The time to go off by yourself is especially when you are compelled to be in a crowd—if you are a good man, a quiet man, a temperate man. Otherwise you had better retreat from yourself and into the crowd. Where you are, you are too close to a bad man.
Farewell.
Bạn nào có tâm muốn ủng hộ mình, chỉ xin ủng hộ Spiderum là mình vui rồi :)

Trần Việt Anh - STK: 0451000364912 (Vietcombank chi nhánh Thành Công, Hà Nội)

Các bài viết khác của tác giả:
Triết học