Sổ tay thợ đóng sách là 1 series mình thực hiện nhằm ghi chép, chia sẻ và phổ biến những kiến thức, kinh nghiệm cũng như quá trình thực hiện của mình với nghề đóng sách - Bookbinding. Mình rất mong rằng qua những gì mình viết, các bạn có thể hiểu hơn về giá trị của một cuốn sách được làm thủ công, những khó khăn trong nghề, và cả những điều kỳ diệu của một ngành thủ công vốn đã tồn tại rất lâu này.
Mình có rất nhiều sở thích. Hồi bé, mình là một đứa trẻ khá tò mò về mọi thứ, tuổi thơ của mình gắn bó mật thiết với các chương trình khoa học, tài liệu về thiên nhiên, động vật, máy móc, con người... Mình đặc biệt thích được xem cách mà các thứ hoạt động : Điều khiến chim có thể bay, cấu trúc cơ thể khiến báo Cheetah có thể chạy với tốc độ kinh khủng, hay cách mà một cỗ máy được chế tạo ra. Những chương trình mình thích nhất thời điểm đó là The Most Extreme, Myth Busters, How It's Made. Mình xem nhiều đến mức có thể coi chúng là thầy cô giáo dạy tiếng Anh cho mình. Thêm vào đó, bố của mình là một người đàn ông vô cùng tháo vát. Ông luôn được mọi người mến mộ bởi khả năng xử lý gần như tất cả mọi vấn đề trong căn hộ, không chỉ cho gia đình mà cho những người xung quanh. Vậy nên mình đặc biệt ngưỡng mộ các nghề chế tạo, những con người có khả năng hiện thực hóa những ý tưởng bằng chính đôi bàn tay của họ.
Đội hình team Mythbusters. Rest in peace, Grant :(
Hội họa cũng là một điều mình rất thích, và cũng có chút năng khiếu. Lên cấp 2 mình và một cậu bạn đã sáng tác và vẽ một loạt các bộ truyện với ý tưởng của riêng mình. Đến cuối cấp 3, mình được biết đến một trường nghệ thuật ở Hà Nội, và mình bắt đầu đầu tư thời gian để ôn thi. Tuy nhiên, do không có tìm hiểu hay định hướng cụ thể, mình vào khoa Nội Thất vì...có bạn học cùng. Mình lúc đó kiểu : Chắc học nội thất mình sẽ được xây các căn nhà thật đẹp, với gỗ và máy cưa các thứ :)). Suy nghĩ thật ngây thơ. Thời gian học đại học diễn ra vô cùng tệ với mình. Sức khỏe tâm lý từ từ rơi xuống vũng lầy, mình bỏ học, mình không làm bài, và kể cả khi có làm, đôi lúc mình cũng chẳng buồn mà nộp. Đây thực sự không phải là chốn dành cho mình.
Bạn bè
Tuy nhiên, quãng thời gian đại học không phải hoàn toàn u tối và vô nghĩa. Mình gặp được những người bạn rất tốt, và một trong những người bạn đó có giới thiệu mình tới có thể gọi là bước đầu vào ngành đóng sách. Đó là làm sổ tay. Bọn mình sử dụng sổ vẽ rất nhiều, và đôi khi sổ mua bên ngoài họa phẩm khá đắt và thường không được như ý mình muốn. Thế nên để tiết kiệm chi phí và để có một cuốn sổ đặc biệt với bản thân thì mình bắt đầu học cách tự làm sổ tay. Dưới đây là cuốn sổ đầu tiên mình làm, theo video của kênh darkchild57(video theo đường link luôn).
Cuốn sổ làm với những dụng cụ đơn giản nhất!
Giờ mình cũng khó nhớ được rõ cách cuốn sổ được đóng, có lẽ với kiểu khâu Long stich. Cái mà mình nhớ rõ nhất là lần đầu tới một tiệm da thuộc. Ôi trời khoảnh khắc kì cục và lúng túng khi không biết "pia" là gì (Pia là 1 square feet, khoảng 30x30cm). Anh bán hàng cứ 1 pia giá thế này thế này, mà mình bị ngại giao tiếp ý nên hỏi cứ như nói thầm, anh kia nghe cũng đếch thèm trả lời luôn. Sau mình phải ra ngoài gọi điện hỏi bạn cho đỡ kỳ quặc 😭. Mình cũng nhớ rằng rất thích mùi da thuộc đặc trưng khi đến đó nữa (giờ thì nhiều lúc chả chú tâm luôn).
Cuốn sổ làm chả mấy chốc mà hết, nên mình bắt đầu làm cuốn khác luôn. Lần này với bìa cứng và sử dụng da có thể nhuộm và chạm khắc được. Mình lần tới được một bài trên Intructables từ CabbitCastle .
Đầu năm 2018
Dẫu có hài lòng về kết quả, nhưng mình vẫn muốn làm tốt hơn. Rôi mình biết tới đóng sách - Bookbinding qua một kênh rất cũ trên Youtube. Đó là kênh Bookbinder's Chronicle của cô Mie H. Radcliffe (mình được tin chông cô là bác Joel Radcliffe - cũng là một người thợ đóng sách, đã qua đời vào tháng tư năm nay, xin chia buồn). Cô Mie đã cho ra một loạt video hướng dẫn các khâu cơ bản nhưng cần thiết của nghề đóng sách. Từ đó mình mới kiểu kiểu khâu Flexible single cord và các gân nổi ở gáy sách - Raised bands, lạng da với dao kiểu Anh là như nào, khâu cổ áo - endbands ra sao. Thực sự mình phải cảm ơn cô rất nhiều, và chắc phải có hàng trăm người khác cũng muốn nói vậy.
Tháng 4 năm 2018
Điều thực sự khiến mình muốn theo đuổi ngành nghề này một cách chuyên nghiệp đó là sau khi xem một video rất cũ khác trên Youtube, lần này là một phóng sự về xưởng đóng sách của John Newman & Son. tại Dublin, Ireland. Tại đây mình thấy được cách một xưởng đóng sách chuyên nghiệp hoạt động ra sao, các dụng cụ mình chưa từng biết, thuật ngữ mình chưa nghe bao giờ, tất cả đều thật mới lạ, thật đẹp mắt. Nhưng có một khung cảnh khiến mình ấn tượng hơn cả là lúc bác Dessie Smith mạ các cạnh giấy của cuốn sách với vàng thật. Cắt cạnh, bôi dụng dịch mạ, rồi cắt và đặt các tấm vàng lên trên bề mặt cạnh sách rồi đánh bóng nhẹ với viên đá mã não. Tất cả những công đoạn trên các làm thật trôi chảy. Nhìn ánh mắt của bác tập trung, sáng lên bởi ánh vàng lấp lánh khiến cho mình phải thốt lên : Đây chính là nghề mà mình muốn theo đuổi!
Sau đó, thực sự mình đã xới tung từng inch trên web để tìm được những tài liệu về bookbinding, từ các tài liệu cũ ở public domain, những trang lưu trữ về ngành, hay những blog riêng của các người thợ, cho đến những cuộc thảo luận trên hội nhóm ở Facebook. Mình còn muốn học thêm nhiều ngôn ngữ để tiếp cận được nhiều tài liệu hơn (học tiếng Pháp, cơ mà giờ vẫn chưa thành :)).
Dẫu muốn trở thành một thợ đóng sách, thì lúc đó mình vẫn chỉ có thể làm sổ tay để tập luyện lẫn kiếm thêm chút tiền mua dụng cụ. Mình không hề biết cũng như quen ai sưu tầm sách cổ, và cho rằng nghề đóng sách ở nước mình là không tồn tại, haha. Dù sao thì mình vẫn tiếp tục cải thiện kỹ năng lẫn vốn hiểu biết của bản thân.
Những cuốn sách khác trong giai đoạn đầu mình thực hiện
Với mội một lần mình làm, là thêm một lần mình hiểu rõ hơn về các cách thức, từ ngữ chuyên ngành, cũng như nể phục tài năng của các nghệ nhân quốc tế. Dần dà mình lấn sâu đến mức đam mê này lớn hơn cả việc vẽ vời :)), không thể dứt chân ra được. Mình nói vậy bởi các năm tiếp theo mình có khá nhiều khó khăn theo đuổi nghề đóng sách này, nhưng thực sự không từ bỏ được, dĩ nhiên không nhờ công của riêng mình. Đến bây giờ mình thực sự mừng và cảm thấy may mắn khi được những con người tốt bụng quan tâm và ủng hộ, dựng mình dậy và tiếp thêm lửa cho mình trong những ngày tháng u tối nhất, cũng như những vị khách đã tin tưởng mà giao những cuốn sách quý cho mình. Cảm ơn mọi người thật nhiều. Mục tiêu của mình bây giờ là được tiếp thu tất cả các kiến thức về ngành bookbinding, giành được một giấy chứng nhận "Master Bookbinder" ở đấu trường quốc tế, rồi đưa môn nghệ thuật này quay trở lại Việt Nam. Mình tin mình sẽ làm được!
