Bài viết này được mình dịch lại từ một thread trên trang Twitter Eric Laurie, một người rất có uy tín trong giới phân tích chiến thuật bóng đá. Đây sẽ là một bài viết cực kỳ ngắn gọn, có tính chuyên môn khá cao (và có thể hơi chán), mọi người có thể vào tài khoản Twitter của ông để tìm hiểu nhiều điều bổ ích hơn.
4 - 3 - 3
Ưu điểm
3 tiền vệ trung tâm nâng cao khả năng kiểm soát bóng của cả đội ở khu vực giữa sân và chiếm ưu thế về mặt quân số ở tuyến giữa.
Một “số 6” cầm nhịp cho phép các fullback (hậu vệ cánh) có thể tấn công một cách tự do hơn.
Tạo ra nhiều hướng chuyền bóng và các “tam giác” tấn công.
3 cầu thủ tấn công có thể đẩy lùi các hậu vệ cánh của đối thủ.
Chuyển đổi sơ đồ lưu động (4 - 1 - 4 - 1. 4 - 5 - 1).
Khi cầm bóng, có sự linh hoạt trong việc di chuyển, hoán đổi vị trí không bóng.
Nhược điểm
Khi mất bóng, nếu các winger thiếu đi tính kỷ luật sẽ dễ lộ ra các khoảng trống ở biên.
ST duy nhất có thể bị cô lập thường xuyên.
Decision making phức tạp và tính kỷ luật về vị trí được đặt ra cho bộ ba tiền vệ trung tâm.
Dễ gặp nguy hiểm khi chuyển đổi từ tấn công sang phòng ngự nếu số 6 bị kéo ra khỏi vị trí.
Có thể thiếu phương án tấn công trong vòng cấm của đối thủ nếu các winger chơi rộng và hai tiền vệ tấn công không dâng cao.
Bao phủ diện tích bề mặt sân lớn nhất khi không cầm bóng, theo phân tích số liệu.
Đội hình đồng đều, cả lúc có và không có bóng.
Khi không có bóng, đội hình sẽ cực kỳ chắc chắn nếu giữ được cự ly đội hình hẹp.
Đội hình có chiều rộng khi kiểm soát bóng.
Tấn công theo trục dọc tốt khi chuyển từ phòng ngự sang tấn công.
Nhược điểm
Dễ bị áp đảo ở khu vực trung tuyến nếu đối phương chơi với sơ đồ có 3 tiền vệ trung tâm.
Thiếu đi những hướng chuyền bóng thuận lợi.
Khoảng trống sẽ lộ ra giữa các tuyến nếu cự ly đội hình không được giữ hẹp, buộc các hậu vệ phải đối mặt với nhiều lựa chọn khó khăn hơn.
Rất nhiều trách nhiệm đổ lên vai các tiền vệ, cả khi có bóng và không có bóng.
Khối đội hình thiếu linh hoạt có thể làm cho các miếng đòn tấn công dễ bị bắt bài.
4 - 2 - 3 - 1
Ưu điểm
Phòng tuyến vững chắc với 2 tiền vệ cầm nhịp và 2 trung vệ tạo nên bộ khung phòng thủ.
Tạo ra các tam giác tấn công, ở cả trung lộ và biên, khi cầm bóng.
Đội hình cân bằng, vừa có thể sáng tạo khi tấn công, vừa thống nhất trong phòng ngự.
4 cầu thủ tấn công trở nên linh hoạt trong việc di chuyển và hoán đổi vị trí khi tấn công.
Các fullback được phép tấn công tự do hơn với hai tiền vệ cầm nhịp có khả năng trám vào khoảng không gian đã bị bỏ trống.
Nhược điểm
Nguy hiểm khi 4 cầu thủ tấn công và phần còn lại bị mất kết nối trong việc chuyển đổi trạng thái.
ST có thể bị cô lập nếu bộ ba tấn công (LW - CAM - RW) bị buộc phải lùi sâu khi không có bóng.
Yêu cầu kỷ luật cao đối với hai winger khi họ phải lùi xuống và giúp duy trì khối đội hình phòng ngự, từ đó làm hạn chế đầu ra trong các tình huống tấn công.
Thiếu phương án tấn công trong vòng cấm đối phương nếu ST bị kéo đi.
Nếu cả hai tiền vệ ở dưới chỉ đơn thuần cầm nhịp, trách nhiệm sáng tạo đặt nặng lên bốn cầu thủ ở phía trên.
4 - 2 - 2 - 2
Ưu điểm
Áp đảo quân số ở trung lộ, cả khi có bóng và không có bóng.
Hai tiền vệ tấn công có nhiều không gian di chuyển, cả đội có nhiều phương án tịnh tiến trái bóng theo trục dọc khi kiểm soát bóng.
Khi hậu vệ biên hỗ trợ tấn công, có thể chiếm ưu thế so với hàng thủ của đối phương với 6 cầu thủ tấn công.
Khối đội hình hẹp sẽ buộc đối phương phải tấn công ở biên.
Nhược điểm
Tất nhiên, đối phương sẽ dễ dàng áp đảo ở hai cánh. Hai hậu vệ cánh có trách nhiệm rất lớn trong việc hỗ trợ tấn công và kéo width.
Có xu hướng bó hẹp lại khi kiểm soát bóng, không kéo dãn được đội hình đối phương theo chiều ngang.
Hai tiền vệ phòng ngự thiếu đi không gian cho việc tấn công, đồng thời cần phải có tính kỷ luật cao về vị trí.
Dễ dàng vỡ vụn khi bị phản công, lúc này hậu vệ biên đang hỗ trợ tấn công còn tiền vệ phòng ngự lại đang bảo vệ khu vực trung lộ.
4 - 4 - 2 kim cương
Ưu điểm
4 tiền vệ trung tâm hầu như sẽ luôn tạo ra được thế áp đảo cả khi có bóng và không có bóng.
Khi đối mặt với hàng thủ 4 người, việc có hai tiền đạo khóa chặt hai trung vệ đội bạn sẽ tạo khoảng trống giữa các tuyến cho tiền vệ tấn công khai thác.
Tạo ra rất nhiều phương án chuyền bóng tịnh tiến theo trục dọc trong những tình huống chuyển đổi trạng thái tấn công.
Từ khu vực giữa sân có thể thấy nhiều hướng chuyền nhằm giữ quyền kiểm soát bóng.
Hai tiền vệ ở hai bên viên kim cương (outside midfielders) có sự linh hoạt, có thể di chuyển hẹp hoặc rộng.
Nhược điểm
Tương tự 4 - 2 - 2 - 2, dễ gặp nguy hiểm khi bị tấn công biên và đòi hỏi rất nhiều từ fullback trong việc hỗ trợ cả lúc có và không có bóng.
Outside midfielders khi hỗ trợ hậu vệ biên trong chuyển đổi trạng thái có thể để lộ khoảng trống ở khu vực trung lộ.
Trách nhiệm cực lớn dành cho tiền vệ cầm nhịp trong việc giữ vị trí và bảo vệ hàng thủ.
Khó tạo ra thể áp đảo khi tấn công ở biên, khó kéo width khi cầm bóng.
3 - 5 - 2
Ưu điểm
3 trung vệ tạo ra độ rộng và nhiều hướng chuyền bóng lên phía trên hơn khi kiểm soát bóng. Còn khi phòng ngự, họ kiểm soát khu vực vòng cấm tốt hơn khi đối diện với những tình huống tạt bóng.
Sử dụng 2 tiền đạo, cùng với đó là 3 tiền vệ trung tâm để kiểm soát trung lộ tốt hơn.
2 wing back giúp việc kéo width ở cả hai biên tốt hơn khi cầm bóng, kéo giãn đội hình đối phương. Đồng thời, wing back cũng có thể đẩy cao khi mất bóng, nhằm hạn chế những đường chuyền đơn giản lên phía trên của đối phương.
Nhược điểm
Đội hình có thể trở nên thiếu linh hoạt trong kiểm soát bóng với ít phương án hoán đổi vị trí có thể thực hiện.
Khối lượng công việc khổng lồ dành cho hai wingback: dâng lên khi tấn công, lùi sâu lại khi mất bóng.
Bộ ba hàng thủ phải có tính kỷ luật và khả năng ra quyết định tốt.
Dễ gặp nguy hiểm khi bị phản công với khoảng trống để lại ở hai biên.
3 - 4 - 3
Ưu điểm
Sử dụng cả winger lẫn wingback tạo ra sự áp đảo về quân số trong những khu vực rộng.
Bộ ba tấn công bó hẹp vào trong sẽ gây ra những khó khăn với hàng thủ, dù là 3 người hay 4 người, của đội bạn.
Linh động trong chuyển đổi sơ đồ chiến thuật từ lúc kiểm soát bóng (3 - 4 - 3) đến lúc phòng ngự (5 - 4 - 1).
Hai winger rất tự do tìm những khoảng trống để tấn công, khi đã có wingback hỗ trợ, kéo giãn đội hình đối phương ở biên và ST luôn là một mối nguy hiểm thường trực ở trung lộ.
Vị trí của bộ ba tấn công và các wingback tạo điều kiện thuận lợi để chống phản công (counter-pressing)
Nhược điểm
Dễ gặp nguy hiểm khi bị phản công nếu wingback dâng lên quá cao. Đội bóng cần phải có những wingback toàn diện, ảnh hưởng tích cực lên đội kể cả khi có bóng và không có bóng.
Yêu cầu khả năng tịnh tiến bóng (chuyền, dắt bóng lên phía trên) tốt từ các trung vệ, những người thường thoải mái khi kiểm soát bóng.
Bộ ba tấn công dễ bị “vấp chân” nhau khi đá hẹp lại.
Có thể bị áp đảo ở khu vực giữa sân nếu đối thủ chơi với sơ đồ 3 tiền vệ trung tâm.
3 - 3 - 3 - 1
Ưu điểm
Tạo ra các tam giác với số lượng tối đa, tạo ra nhiều phương án chuyền bóng cho tất cả cầu thủ.
Cả 3 tuyến với 3 cầu thủ, vừa kéo width vừa giữ cự ly đội hình khi kiểm soát bóng, có nhiều hướng chuyền bóng, có thể thao túng hệ thống phòng ngự của đối phương.
Các cầu thủ ở cả ba tuyến đều có khả năng chiếm lấy khoảng trống ở “hành lang trong” (half-space), đẩy đối phương vào những lựa chọn khó khăn khi pressing.
Linh hoạt khi tấn công trung lộ hay ở biên, khi cả 3 tuyến đều có thể chiếm ưu thế ở những khu vực mong muốn.
Linh loạt khi phòng ngự với hệ thống 3 hoặc 5 hậu vệ đều vận hành tốt.
Nhược điểm
Để màn trình diễn trên sân được tối ưu, sơ đồ chiến thuật yêu cầu rất nhiều cầu thủ có kỹ thuật tốt, khi cấu trúc này được thiết kế với lối chơi tấn công và kiểm soát bóng.
Sự đa năng của các cầu thủ là yếu tố then chốt, vì đội hình đòi hỏi sự di chuyển đồng thời của các tuyến và sự linh hoạt giữa việc chiếm giữ vùng half-space và khu vực biên.
Tính kỷ luật cao được đặt ra với bộ ba tấn công trong việc hỗ trợ phòng ngự, nhất là ở hai cánh khi các cầu thủ khác di chuyển không theo một vị trí nhất định.
Dễ gặp khó khăn trong việc chuyển đổi trạng thái từ tấn công sang phòng ngự.
Trên đây là các sơ đồ chiến thuật thường gặp và những điểm mạnh, điểm yếu của chúng. Tùy vào chất lượng của các cầu thủ, cũng như phong cách chơi bóng của các HLV, mà mỗi đội bóng sẽ có những sơ đồ chiến thuật phù hợp.
