Siêu cảng Trung Quốc khiến người Mỹ ngỡ ngàng

SIÊU CẢNG CHANCAY Ở PERU - "SÂN SAU" CỦA MỸ

Tại một thị trấn thanh bình ven Thái Bình Dương, Trung Quốc đang xây dựng một siêu cảng có thể thách thức tầm ảnh hưởng của Hoa Kỳ tại Nam Mỹ - một khu vực giàu tài nguyên mà Washington từ lâu đã coi là "sân sau" của mình.

Cảng nước sâu này đang hình thành tại Chancay - một thành phố nhỏ, cách thủ đô Lima của Peru khoảng 78 km về phía bắc. Siêu cảng “mọc lên” giữa những đàn chim bồ nông và ngư dân đánh bắt cá trên những chiếc thuyền gỗ nhỏ - một khung cảnh bình yên và giản dị. Ngược lại, siêu cảng mới Chancay sẽ rất hiện đại và quan trọng đối với Bắc Kinh. Dự án phần lớn thuộc sở hữu của Tập đoàn Vận tải biển Trung Hoa, tức Cosco - một đế chế khổng lồ. 

Siêu cảng Chancay hứa hẹn sẽ giúp đẩy nhanh hoạt động thương mại giữa Châu Á và Nam Mỹ, cuối cùng, sẽ mang lại lợi ích cho những khách hàng ở xa như Brazil. Họ có thể rút ngắn thời gian di chuyển qua Thái Bình Dương để xuất khẩu mọi thứ, từ quả việt quất đến kim loại đồng dùng trong công nghiệp.

Khi các quốc gia trên khắp thế giới “rùng mình” trước làn sóng hàng hóa giá rẻ do Trung Quốc sản xuất và bơm ra toàn cầu, thì siêu cảng này còn có thể mở ra những thị trường mới cho xe điện và các mặt hàng xuất khẩu khác của Bắc Kinh. Trung Quốc hiện là đối tác thương mại hàng đầu của hầu hết các nước Nam Mỹ.

Hoa Kỳ lo ngại Trung Quốc có thể đang giúp tạo nên trung tâm thương mại toàn cầu thực sự đầu tiên của Nam Mỹ. Và việc Bắc Kinh kiểm soát trung tâm thương mại đó sẽ giúp họ tăng cường hơn nữa quyền kiểm soát các nguồn tài nguyên của khu vực. Từ đó, gia tăng sức ảnh hưởng của Trung Hoa đối với các nước láng giềng gần nhất của Hoa Kỳ. Cuối cùng, Bắc Kinh có thể sẽ triển khai quân đội ở sát sườn Hoa Kỳ.

Tướng Lục quân Laura Richardson, người đứng đầu Bộ Tư lệnh miền Nam Hoa Kỳ, vào tháng 5/2024 cho biết: “Việc in dấu chân ở Nam Mỹ sẽ giúp Trung Quốc dễ dàng khai thác tất cả các nguồn tài nguyên từ khu vực một cách mạnh mẽ hơn nữa. Điều này thật đáng lo ngại".

Các cựu quan chức Hoa Kỳ cho biết, dự án Siêu cảng Chancay làm nổi bật khoảng trống ngoại giao mà Hoa Kỳ đã để lại ở khu vực Mỹ Latinh khi họ tập trung nguồn lực vào những nơi khác, chẳng hạn như Ukraine và Trung Đông.

"Điều này làm thay đổi cuộc chơi" - trích lời ông Eric Farnsworth, cựu quan chức cấp cao của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, hiện là người đứng đầu văn phòng Washington của tổ chức tư vấn Hội đồng Châu Mỹ.

Ông phân tích: "Dự án siêu cảng thực sự tạo nền tảng cho Trung Quốc theo một cách mới và quan trọng ở Nam Mỹ. Dự án giống như một cửa ngõ để tiến vào các thị trường toàn cầu. Đây không chỉ là vấn đề thương mại mà còn là vấn đề chiến lược".

Nằm cách thủ đô Lima của Peru 78 km về phía bắc, siêu cảng Chancay, trị giá 3,5 tỷ USD, được tài trợ bởi các khoản vay từ Ngân hàng Trung Quốc. Nó sẽ là cảng đầu tiên trên bờ biển Thái Bình Dương của Nam Mỹ có thể tiếp nhận các tàu lớn, do có độ sâu khoảng 18 mét (mặc dù các cảng khác trong khu vực cũng có năng lực xử lý container lớn). Việc sử dụng siêu cảng Chancay sẽ cho phép các công ty gửi hàng trực tiếp giữa Peru và Trung Quốc trên các tàu lớn, thay vì sử dụng các tàu nhỏ hơn, thường phải đi ngang qua Mexico hoặc California.

Tập đoàn Cosco cho biết, cảng Chancay chỉ nhằm mục đích thúc đẩy thương mại.

Ông Gonzalo Rios, phó tổng giám đốc Cosco tại Peru, cho biết: "Đây là một dự án thương mại nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế. Không có gì phải che giấu ở đây".

Ngay sau khi dự án cảng được thông qua vào năm 2019, các kênh truyền thông nhà nước Trung Quốc đã đưa tin rầm rộ về tương lai của Peru với tư cách là trung tâm thương mại của khu vực, giúp kết nối trao đổi giữa Trung Quốc và Nam Mỹ. Các bài báo của truyền thông nhà nước cũng gợi ý rằng siêu cảng này có thể giúp Bắc Kinh thực hiện các ưu tiên khác, chẳng hạn như xây dựng tuyến cáp ngầm.

Một bài bình luận bằng tiếng Anh đăng trên tờ China Daily cho biết: “Peru có thể là điểm neo cho một tuyến cáp ngầm, không chỉ vì vị trí địa lý của nước này mà còn vì mối quan hệ với Trung Quốc”.

HOA KỲ “BỎ BÊ” HÀNG XÓM?

Peru, đất nước 33 triệu dân, đã gạt bỏ những lo ngại của Hoa Kỳ. Bộ trưởng Ngoại giao Peru Javier González-Olaechea cho biết nếu Hoa Kỳ lo ngại về sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc tại đất nước của ông, thì họ nên tăng cường các khoản đầu tư của riêng mình, đồng thời nói thêm rằng “mọi người đều được chào đón đầu tư vào Peru”.

Trong một cuộc phỏng vấn, Ngoại trưởng Peru nói rằng: “Hoa Kỳ hiện diện hầu như ở khắp mọi nơi trên thế giới với rất nhiều sáng kiến, nhưng không hiện diện nhiều ở Mỹ Latinh. Họ giống như một người bạn rất quan trọng nhưng ít dành thời gian cho chúng tôi”.

Theo tờ Wall Street Journal, dự án Chancay giống như “chị em” với một cảng khác của Cosco ở Hy Lạp, được xây dựng năm 2016, giúp Trung Quốc có chỗ đứng ở miền Nam châu Âu. Ngày nay, các công ty Trung Quốc kiểm soát hoặc vận hành các kho cảng tại khoảng 100 cảng biển nước ngoài. Theo AidData, một phòng nghiên cứu thuộc trường Đại học William & Mary (Hoa Kỳ), Bắc Kinh đã tài trợ gần 30 tỷ USD cho các công trình tại ít nhất 46 quốc gia, trong giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2021.

Các khoản đầu tư vào cảng biển giúp Trung Quốc có đòn bẩy ngoại giao đối với các quốc gia đang khát vốn đầu tư. Các tàu hải quân Trung Quốc đã ghé thăm tại hơn ⅓ số cảng, mà các công ty Trung Quốc sở hữu hoặc điều hành trên khắp thế giới.

Nhưng, các cảng này không nổi lên như những căn cứ quân sự bí mật của Trung Quốc, thay vào đó là nơi diễn ra các cuộc ghé cảng mang tính nghi lễ của hải quân. 

Theo đó, trong khi những lo ngại về quân sự vẫn còn chưa rõ ràng, thì có nhiều sự bận tâm mang tính cấp bách hơn, liên quan các cảng biển do Trung Quốc chi phối. Mối quan ngại cũng đa dạng, từ gánh nặng nợ nần ở Mozambique đến các dấu hiệu về thiệt hại môi trường ở Kenya.

Hoa Kỳ đã thảo luận với các quan chức Peru về nguy cơ Trung Quốc kiểm soát cơ sở hạ tầng quan trọng, bao gồm kiểm soát siêu cảng Chancay. Theo tờ Wall Street Journal, điều khiến Washington lo lắng là sự tương tác giữa các công ty thương mại của Trung Quốc và chính phủ nước này, cụ thể là quân đội của Bắc Kinh. Các cảng và thiết bị tại cảng, có thể mang mục đích lưỡng dụng - phục vụ cả chức năng dân sự và quân sự.

Ông Isaac Kardon, một thành viên cấp cao tại Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế, cho biết, luật của Trung Quốc yêu cầu các công ty của nước này phải cân nhắc đến nhu cầu quốc phòng trong hoạt động của mình, điều này có nghĩa là cung cấp quyền tiếp cận ưu tiên cho các tàu quân sự tại các bến cảng. Đồng thời, phải chia sẻ thông tin có giá trị tiềm năng và tích cực hỗ trợ quốc phòng.

"Người Mỹ đã ngủ quên" - trích lời ông John Youle - một doanh nhân nổi tiếng ở Peru và là cựu quan chức ngoại giao Hoa Kỳ. Ông nói thêm: "Và đột nhiên, người Mỹ đã thức dậy".

CUỘC CẠNH TRANH CỦA 2 SIÊU CƯỜNG Ở NAM MỸ

Siêu cảng Chancay đã đưa Peru vào giữa cuộc cạnh tranh giữa hai siêu cường, ở Nam Mỹ.

Brazil, nền kinh tế lớn nhất của Mỹ Latinh, đang muốn hợp tác phát triển chất bán dẫn với Trung Quốc, sau khi từ chối yêu cầu của Hoa Kỳ về việc loại tập đoàn Huawei Technologies khỏi mạng 5G. 

Các công ty Trung Quốc cũng đang xây dựng một tuyến tàu điện ngầm tại thủ đô Bogotá của Colombia. 

Honduras đã cắt đứt quan hệ với Đài Loan, với hy vọng sẽ nhận được làn sóng đầu tư từ Trung Quốc. 

Và tại Argentina, Trung Quốc đang mua lại các mỏ lithium, một thành phần thiết yếu trong xe điện.

Bản thân Peru đã hoan nghênh các khoản đầu tư của Trung Quốc vào mọi thứ, từ hải cảng đến khai thác đồng và điện. Điều này sẽ giúp các công ty Trung Quốc kiểm soát hầu như toàn bộ mọi hoạt động phân phối điện của Lima.

Ông Leland Lazarus, một chuyên gia về quan hệ Trung Quốc và Mỹ Latinh tại Đại học Quốc tế Florida, cho biết: "Peru đang ngày càng gia tăng sự phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc, và khiến đất nước Nam Mỹ dễ bị tổn thương nếu như Trung Quốc gây sức ép kinh tế trong tương lai”.

Peru xếp thứ 5 trong số các quốc gia chịu ảnh hưởng nhiều nhất của Trung Quốc trên thế giới, theo một chỉ số do hai tổ chức chỉ trích Bắc Kinh là Doublethink Lab và China in the World Network đưa ra. 

Ô tô nhập từ Trung Quốc hiện xuất hiện khắp mọi nơi ở Peru. Tại khu phố Miraflores rợp bóng cây của thủ đô Lima, không xa một công viên mang tên John F. Kennedy, chính quyền địa phương đã khánh thành “Công viên Trung Quốc”, nhìn ra Thái Bình Dương. Nơi này còn có một giàn hoa và tượng sư tử được mang từ Trung Quốc đến, để kỷ niệm mối quan hệ song phương ngày càng sâu sắc.

Tại cảng Chancay, nơi có các biển báo bằng tiếng Tây Ban Nha và tiếng Trung, một đường hầm dài một dặm sẽ cho phép xe tải chở hàng vào mà không cần đi qua thị trấn. Cần cẩu tự động và xe không người lái, sẽ chuyển hàng lên một số tàu vận chuyển lớn nhất thế giới.

Việc xây dựng cảng Chancay đã gây ra quá nhiều tiếng ồn và sự rung lắc cho một cộng đồng đánh cá trầm lặng một thời. Thậm chí, người dân địa phương còn đổ lỗi việc xây dựng cảnh đã gây ra các vết nứt trên tường nhà của họ, làm sập một con đường và làm suy giảm nghề cá trong khu vực. Tập đoàn Cosco cho biết, họ đã sửa chữa nhà cửa và đường sá, cũng như nỗ lực giảm thiểu tác động đến ngư dân.

Anh Hugo Pasache, một ngư dân ở Chancay, cho biết: “Nghề đánh bắt cá không còn như trước nữa. Trong một năm, tôi sẽ bán hết mọi ngư cụ và chuyển sang tìm việc khác”.

Một người dân khác - Daniel Bustamante thì hy vọng, cảng biển sẽ mở ra những thị trường châu Á mới cho quả việt quất và quả bơ mà ông trồng bên bờ biển Peru. Các loại quả này của ông hiện chủ yếu được vận chuyển đến châu Âu và Hoa Kỳ. Hiện giờ, để vận chuyển từ Peru đến Trung Quốc mất khoảng 35 ngày - quá lâu, và nhiều loại thực phẩm sẽ bị hỏng. Sắp tới, cảng Chancay sẽ giúp giảm ⅓ thời gian, qua đó cũng làm giảm chi phí kinh doanh.

“Cảng biển này sẽ là một cánh cửa mở ra châu Á. Chúng tôi kỳ vọng mình có thể phát triển mạnh mẽ ở thị trường đó” -  ông Bustamante chia sẻ.

Điều đặc biệt hấp dẫn đối với Trung Quốc là việc khuyến khích Brazil sử dụng cảng. Kể từ khi Trung Quốc vượt qua Hoa Kỳ để trở thành đối tác thương mại lớn nhất của Brazil vào năm 2009, thì vẫn còn một trở ngại lớn: con đường giao thương hàng hóa giữa hai nước.

Trung Quốc hiện mua khoảng ⅔ quặng sắt và đậu nành của Brazil. Nhưng việc vận chuyển mất nhiều thời gian, do phải đi về phía đông qua Đại Tây Dương, hoặc đi về phía bắc để tiếp cận Thái Bình Dương qua Kênh đào Panama.

Với cảng Chancay, các nhà xuất khẩu Brazil nằm ở xa (như tại thành phố rừng rậm Manaus) có thể cắt giảm một nửa thời gian vận chuyển đến Trung Quốc. Đó là đánh giá của ông Omar Narrea, một nhà kinh tế tại Đại học Thái Bình Dương của Peru.

Nhưng, việc các doanh nghiệp Brazil tiếp cận một cảng biển nằm ở phía bên kia của rừng mưa Amazon và dãy núi Andes vẫn là một thách thức lớn. Peru có một xa lộ ở cực nam kết nối với Brazil. Nước này cũng nhấn mạnh, các xa lộ và tuyến đường sắt mới, kết nối với Chancay, đang được xây dựng.

Bộ trưởng Giao thông Brazil Renan Filho cho biết: "Đây là loại dự án mà mọi người đều có lợi. Nhưng một số khía cạnh có vẻ cực kỳ phức tạp".

Bài viết dịch từ Wall Street Journal.