Shawshank Redemption hay: hành trình đi tìm sự tự tại

Đã xem phim này từ lâu rất lâu rồi nhưng hôm nọ lại có dịp được xem lại trên Tổ Cafe, hứng thú quá nên quyết định viết cảm nghĩ về bộ phim hiện đang nắm giữ danh hiệu...điểm cao nhất trên IMDb này. 9.2 điểm, cao hơn cả những Bố Già hay 2001, đủ để khiến một người không biết gì về điện ảnh cũng tò mò xem phim có gì mà được nhiều người yêu mến thế. 

Lạy Chúa, Shawshank Redemption không có tầm ảnh hưởng gì quá lớn lao đến văn hóa đại chúng như các phim của Quentin Tarantino; không đao to búa lớn với nhiều ẩn dụ, chi tiết đòi hỏi khán giả phải vắt óc ra để suy luận như David Lynch, càng không có những góc máy quay độc đáo tạo những xúc cảm ghì sâu vào tiềm thức người xem, mà mấy chục năm sau ta vẫn có thể vẽ ra để rồi phân tích sự thâm nho của bộ phim qua từng đường nét chấm phá hay những “tỷ lệ vàng” như thể đã được toan tính ngay từ khi phim được bấm máy - mặc dù xét cho cùng, Roger Deakins là một nhà quay phim rất tuyệt vời.

Dựa trên cuốn tiểu thuyết ngắn Rita Hayworth and Shawshank Redemption của bác Stephen King, bộ phim vô cùng dễ hiểu, đi thẳng vào lòng người xem với một nhịp cốt truyện bằng phẳng mà vẫn lôi cuốn.

Nội dung chính là về một nhân viên sở thuế (Andy Dufresne) bị kết án tù oan, nhận hai án chung thân cùng lúc cho tội danh giết người, một tội ác mà anh chưa từng thực hiện. Dufresne là hiện thân của sự vô tội, lương thiện trong trắng bên trong mỗi con người bị ném vào một bộ máy cứng ngắc tàn bạo dã man - ở đây là nhà tù Shawshank, với những kẻ cầm quyền chóp bu ăn trên ngồi chốc cũng tàn bạo dã man không kém. 

Lão cai ngục Norton ngay từ lúc mới vào phim đã thể hiện mình là một tên đạo đức giả, cùng những lời phát biểu như trích dẫn từ cuốn Kinh Thánh song hành với những hành động không có một tí nào gọi là nhân tính: gian tham, hối lộ, bạo hành các tù nhân.

Andy làm bạn với Red (Morgan Freeman) và dần dần là toàn bộ các tù nhân khác thông qua những cách ứng xử khôn ngoan của mình đối với bọn cai ngục với vốn kinh nghiệm làm nhân viên ở sở thuế và trí thông minh trời phú sẵn có. 

Chủ đề lớn nhất trong Shawshank Redemption đó chính là sự đấu tranh của cá nhân đối với thể chế: khát khao được tự do tự tại trong cả tâm trí lẫn thể xác có lẽ là mong muốn thuần khiết nhất của con người. Andy trước khi vào tù, vào “hệ thống” là một con người ngay thẳng, chẳng hề biết đến những mánh lới để sinh tồn mà một con người phải học trong môi trường mục rữa bẩn thỉu như nhà tù Shawshank. 

Chủ đề thứ hai, mang phần “hạt giống tâm hồn”, tạo động lực hơn: Ý chí và nghị lực sống. Câu nói “đừng bao giờ bỏ cuộc” nghe thật sáo rỗng cho đến khi con người ta đã biết mùi của sự thất bại và bất công; Andy hiểu rõ điều này hơn hết khi phải trả giá hai thập kỷ cho một “tội ác” mình không thực hiện, chất chứa một sự phẫn uất không hề nhẹ ẩn sâu bên dưới. 

Cảnh mà mình ấn tượng nhất (trong số bao nhiêu khoảnh khắc cũng đáng nhớ trong phim, tất nhiên là bao gồm cả cảnh lúc các “đàn chị” dần Andy ra bã) là lúc Andy bật vài cái đĩa nhạc opera cho toàn bộ nhà tù nghe. Nó chứng tỏ được, thứ nhất, là khả năng đập tan đi sự ngăn cách và kết nối tất cả mọi người (dù chỉ là trong chốc lát) của âm nhạc. Thứ hai, và cũng có phần quan trọng hơn khi ta xét nhân vật Andy dưới một góc nhìn nhất định: Nó bộc lộ được sự dũng cảm, dám nghĩ dám làm trên con đường mà Andy cam tâm chọn. Andy tạo ra lối đi cho riêng bản thân mình, khiến cho những người bạn tù ấn tượng không hề nhẹ qua cách mà anh đối nhân xử thế. Andy đặt lợi ích của cộng đồng lên trên lợi ích của cá nhân. Đó là việc đánh đổi, chấp nhận rửa tiền cho tên cai ngục Norton vì muốn các bạn tù của anh được thưởng thức bia dưới ánh chiều tà khi đang phải lao động công ích; xây thư viện, nâng cao sự giáo dục ở chốn đáy cùng của cuộc sống...đơn giản vì anh ấy thích. Andy Dufresne phần nào làm mình liên tưởng đến Rancho trong 3 Idiots, mặc dù Andy xét về mặt bằng chung vẫn có nhiều khuyết điểm so với Rancho hoàn hảo, một Mary Sue nam đúng nghĩa. 

Sau “màn kịch” chết người ấy, Andy đã bị nhốt giam tới hai tuần trong phòng tối, mà như cách anh thuật lại: Hai tuần nhẹ nhàng nhất anh từng trải qua; với dòng chảy âm nhạc chạy qua lý trí và con tim làm người bạn đồng hành.

Nhà tù Shawshank có thể khiến thể xác của Andy điêu đứng hết từ lần này đến lần khác, nhưng trong tâm trí của anh, anh hoàn toàn tự do và tự tại. 

Mỗi lần xem lại bộ phim, Shawshank Redemption luôn đọng lại cho mình một xúc cảm gì đó vô cùng đặc biệt và khó tả...sự pha trộn giữa cái buồn rầu của false nostalgia (giả hoài niệm) với một sự thanh thản như bừng sáng trỗi dậy bên trong trái tim mà như chạy đi đâu đó mỗi khi mình mất đi hoàn toàn cán cân vô minh về cái gọi là nghị lực và lẽ sống. Một phần nó thôi thúc cái tôi của mình nhấc đít lên và thực sự làm một cái gì đó cho bản thân; phần khác, nó lại an ủi và giúp mình chấp nhận về sự khắc nghiệt vẫn luôn tồn tại trong kiếp nhân sinh. Những vết nứt mà ta dù cố đến mấy hàn gắn lại bằng loại xi măng thượng hạng vẫn sẽ còn đó trên bức tranh sơn dầu đẹp đẽ mang tên cuộc đời. Chúng sẽ vẫn ở đó khi ta vẫn còn thở và những bài học vẫn cứ đến qua mỗi giây phút. Bởi vì chúng, suy cho cùng, chính là những mảnh ghép tạo nên chúng ta. 

Thật lòng mà nói, ai cũng cần phải xem The Shawshank Redemption một lần trong đời vì nó quá hoàn hảo. Nếu đã xem rồi thì có thể sẽ muốn thưởng thức lại vì phim có giá trị xem lại rất cao. 1994 quả thật là một năm tuyệt vời của thế giới điện ảnh Hollywood: The Shawshank Redemption, Pulp Fiction, Forrest Gump, Leon, Three Colors: White/Red, Speed và ti tỉ những underrated gems (lol) khác nữa.

Minh Tu Le (Tule)