Xin lỗi nhưng xin thành thật với nhau rằng chương trình Shark Tank - một chương trình thực tế một lát cắt nhỏ trong các cuộc kêu gọi vốn, giờ đây được mang đến Việt Nam và dần trở thành một Gameshow "kém duyên" và thiếu phần chuyên nghiệp.
Từ bao giờ mà ta lại đánh giá một show về kinh doanh, kinh tế bởi những câu "Shark Hùng Anh dễ thương quá", "Editor mặn mòi quá", từ khi nào mà ta phải nghe những câu đùa xuyên suốt buổi đàm phán thay vì sự nghiêm túc và căng thẳng. Từ bao giờ, tôi phải nghe những dự án hời hợt, thiếu điểm nhấn được chiếu trên Show này.
Các Shark dần bị "lành" đi, các Shark cũng hạn chế phê phán hay thẳng thắng góp ý cho mỗi Start up dù rằng những dự án ấy không xứng đáng với thời gian của mình bỏ ra.
Thay vì nghe những số liệu phân tích thị trường, thay vì nghe con số doanh thu, chiến lược kinh doanh hay vòng gọi vốn, ta lại nhận được những câu chuyện vươn lên, từ đó chương trình và các Shark dành hết tâm sức của mình để khen ngợi bạn Founder trước mắt mặc những số liệu đáng quan tâm khác.
Các Start up thì lên với những mức định giá ở trên trời, hay còn bị gọi là "ngáo giá". Cá nhân tôi còn phải đọc lại mấy lần để định hình lại một công ty doanh số chưa vượt qua 10 tỷ đã có giá hơn 10 triệu đô. Và thuyết trình chỉ tập trung vào PR sản phẩm mà không có con số cụ thể.
"Em dùng số vốn để làm gì?"
"Dạ em dành 30% cho marketing, 10% lương thưởng, 60% hàng tồn kho".
"Doanh số năm qua của em tăng trưởng như thế nào".
"Trung bình 10%'".
Sự mơ hồ về chiến lược, tài chính nhưng vẫn nhận được đầu tư. Lý do chỉ đơn giản là "giúp em lan tỏa thông điệp đến với người trẻ", "chị quý con người em". Điều này làm tôi liên tưởng tới "Charity tank" mà Shark Kevin o'leary từng mỉa mai.
Điều đó dẫn đến một ảo tưởng về khởi nghiệp. Người trẻ ta bị hấp dẫn bởi cái mác nhà sáng lập, được làm mọi điều mình thích, đi trễ đến muộn không có ai là rày, mệt quá thì nằm nghỉ ở nhà mà chẳng ảnh hưởng. Và điều hấp dẫn nhất là ta được sáng tạo dựa trên ý tưởng của mình mà không cần phải qua các quy trình quản lý rủi ro, đơn xin chi phí thử nghiễm hay nghiên cứu thị trường.
Để rồi ta có các bạn trẻ bây giờ khởi nghiệp chỉ có ý tưởng và ý tưởng. Có lần tôi gặp một bạn trẻ muốn mở quán cafe đầu tay. Bạn ấy vẽ ra những thiết kế cực đẹp, bắt trend , những món ăn độc đáo lạ vị. Nhưng ngoài những ý tưởng ấy chẳng còn gì nữa. Tôi hỏi bạn về việc : "Mở mặt bằng ở đâu, cần kí các loại họp đồng gì để thuê hay ai là bên pháp lý đảm bảo". Bạn không trả lời tôi. Tôi hỏi bạn: "Những giấy phép cần có về an toàn thực phẩm thì xin ở đâu? ". Bạn lại một lần nữa không trả lời tôi. Tôi lại hỏi thuê nhân viên thì sẽ quản lý làm sao, cách tính công, chi phí lương như thế nào. Cấu trúc lương thưởng ra sao, cách để tuyển nhân viên, nguồn nguyên liệu nhập từ ai, chọn ai thiết kế". Ngoài cái mộng tưởng về một quán cafe sang trọng, có thuê ca sĩ về hát thì bạn chẳng có một chuẩn bị rõ ràng nào cho dự án khởi nghiệp.
Vậy phải chăng Shark Tank chỉ khiến ta ảo tưởng về một cuộc sống Start up tự do tự tại và nhàn rỗi.
Xin nhớ rằng, khởi nghiệp luôn vất vả hơn làm thuê rất rất nhiều lần.