Mình vừa tìm hiểu về một khái niệm khá là thú vị, vừa thân thuộc mà lại vừa lạ lẫm, đó là Self-fulfilling prophecy (hay còn được dịch là lời tiên tri tự ứng nghiệm) và có một chút suy nghĩ cá nhân muốn chia sẻ về khái niệm này.
______________________________________________________
Trước hết, hãy cùng mình tìm hiểu đôi chút về định nghĩa của Self-fulfilling prophecy nhé.
Self-fulfilling prophecy là một quá trình mà điều được mong ước hay hy vọng không có thực ban đầu nhưng sau đó lại trở thành hiện thực. Hay nói theo một cách khác, nó là một lời tiên đoán, một niềm tin cực kì mạnh mẽ (hoặc có thể nói là một ảo tưởng) được tuyên bố ra trong khi nó sai. Nhưng nó lại có ảnh hưởng vừa đủ lên con người và khiến người đó hành động hay tạo động lực để hành động và biến lời tiên tri sai lúc đầu trở thành sự thật.
______________________________________________________
Chúng ta hãy đi đến một vài ví dụ để hiểu nó rõ hơn nhé.
Hãy thử tưởng tượng, bạn là một cậu học sinh ngày đầu đến trường học và bạn được bố mẹ dặn là "Đến trường học thì con tránh mấy đứa xăm trổ ra đừng chơi với bọn nó nhé, mấy đứa đó toàn là mấy đứa xấu tính thôi". Như vậy là một lời tiên tri đã được đưa ra và bạn đi đến trường học với suy nghĩ là mấy đứa xăm trổ là những người xấu. Và chuỗi hành động sẽ xảy ra theo hướng sau:
- Bạn nghĩ những người xăm hình là những người xấu. Đây là nhận thức mà bạn xây dựng lên trong đầu của mình.
- Với nhận thức đó, bạn hình thành suy nghĩ là "Mình không thích những người có hình xăm".
- Và suy nghĩ đó dẫn đến hành động là bạn sẽ tránh xa những người có hình xăm ra nếu gặp phải họ.
Vậy với những người có hình xăm thì sao?
- Khi họ thấy bạn tránh xa hoặc tỏ ra thái độ không thích họ, họ sẽ nghĩ là bạn thật khó gần hoặc xấu tính.
- Với nhận thức đó, họ có thể sẽ không thích bạn.
- Và vì họ không thích bạn, họ sẽ né tránh hoặc có thái độ, hành động không tốt đối với bạn.
Vậy đó, với vòng tuần hoàn trên thì từ một lời tiên tri không đúng của bố mẹ bạn là những người xăm trổ là những người xấu, giờ đây điều tiên tri đó đã ảnh hưởng đến một chuỗi hành động của bạn và những người xung quanh và biến trở thành một lời nói đúng khi những người có hình xăm đã trở thành người xấu vì có những hành động hay thái độ không tốt đối với bạn.
Một ví dụ khác nhé.
Đã có những nghiên cứu được thực hiện về Self-fulfilling prophecy, trong đó, các nhà khoa học chọn ra 2 nhóm học sinh A và B có khả năng nhận thức tương đương nhau và gộp 2 nhóm đó thành một lớp. Sau đó, họ đã nói cho giáo viên của lớp đó là nhóm học sinh A là những đứa trẻ có trí thông minh cao và có tiềm năng lớn trong khi nhóm B là những đứa trẻ cá biệt, vô cùng nghịch ngợm và không có khả năng học tập tốt.
Khi theo dõi quá trình giảng dạy và học tập của lớp học này, các nhà khoa học đã nhận ra rằng với suy nghĩ nhóm học sinh A có khả năng tốt hơn, giáo viên đã dành nhiều sự quan tâm cũng như cho nhóm học sinh A tiếp xúc với nhiều kiểu bài khó, đa dạng hơn nhóm B. Với quá trình như vậy, trong kì kiểm tra chất lượng cuối kì thì nhóm học sinh A đã đạt được điểm số cao hơn hẳn so với nhóm B. Như vậy là lời tiên tri về việc nhóm A thông minh và có khả năng đạt kết quả cao hơn nhóm B đã trở thành hiện thực mặc dù ban đầu nó không chính xác.
______________________________________________________
Vậy thì vì sao lại có một thứ như Self-fulfilling prophecy tồn tại?
Đó là bởi vì nhận thức hay suy nghĩ của một người có ảnh hưởng đến hành động của người đó (cái này được gọi là schema, hay những chuỗi phản ứng hướng dẫn có tính tổ chức). Và trong một vài trường hợp, những chuỗi hành động này sẽ ảnh hưởng đến tình hình/môi trường xung quanh người đó và sẽ là điều kiện để suy nghĩ ban đầu trở thành hiện thực - và Self-fulfilling prophecy xảy ra.
Vòng tuần hoàn của Self-fulfilling prophecy
______________________________________________________
Nếu đã đọc đến đây thì chắc hẳn bạn đã nhận thấy được Self-fulfilling prophecy có ảnh hưởng nhiều như thế nào đến chúng ta. Và tất nhiên, cũng như tất cả các công cụ khác trong cuộc sống, nó được dùng cho mục đích xấu hay tốt hoàn toàn là do cách chúng ta sử dụng nó.
Trước tiên, hãy xem Self-fulfilling prophecy có thể ảnh hưởng tiêu cực lên chính chúng ta như thế nào nhé:
- Nếu một buổi sáng, bạn thức dậy với một tâm trạng không tốt và nghĩ rằng hôm nay sẽ là một ngày tồi tệ, thì bạn sẽ có xu hướng phản ứng tiêu cực với những điều xảy ra trong ngày hôm đó, và sẽ chú ý hơn đến những điều không hay xảy ra với mình mặc dù tần xuất của chúng không nhiều hơn những ngày khác là bao. Như vậy, với một chuỗi các sự kiện và cảm xúc tiêu cực chồng chéo lên nhau, cuối cùng bạn sẽ thực sự có một ngày thật tệ. Điều tương tự cũng có thể xảy ra trong các trường hợp khác trong cuộc sống như khi bạn đi làm bài kiểm tra, gặp khách hàng hay đứng nói trước đám đông...
- Nó còn ảnh hưởng đến mức độ cảm nhận nỗi đau của bạn nữa. Một nghiên cứu của trường đại học Colorado Boulder đã chỉ ra rằng những bệnh nhân sợ đau (hay nghĩ rằng mình sẽ trải qua một nỗi đau rất lớn) sẽ cảm thấy đau hơn mặc dù cho những kích thích gây đau được thử nghiệm ở một mức độ khá thấp. Và điều này đúng với cả về nỗi đau thể xác và tinh thần.
Không những chỉ tự ảnh hưởng lên bản thân mình, Self-fulfilling prophecy còn có những ảnh hưởng không nhỏ lên những người xung quanh nữa:
- Hồi mình còn đi học cấp 3, mình đã chứng kiến không ít trường hợp những lời nói xấu, những tin đồn thất thiệt được tạo lên và truyền từ người này sang người khác. Và cuối cùng nó được tin là sự thật và có thể gây những ảnh hưởng không hề nhỏ lên trên nạn nhân bị tung tin đồn và khiến nạn nhân hành động theo tin đồn đó. Điều này làm mình nhớ đến một series phim mà mình mới xem gần đây là 13 reasons why (mình mới xem được vài tập đầu và chưa có cơ hội xem hết, nhưng nếu có thể thì bộ phim khá hay đấy, bạn cũng nên xem thử). Bộ phim phản ánh về nạn bắt nạt ở trường học khi một nữ sinh tên Hannah Baker đã phải tự tử vì những tin đồn và hành vi của các bạn khác đối xử với mình.
- Một ví dụ khác mà khá là điển hình là cách mà các bậc thầy cô hay cha mẹ dạy dỗ con cái của mình. Đôi khi họ đã quên đi những lời động viên hay một cách giáo dục/ứng xử rất có hiệu quả là positive reinforcement (tăng cường hành vi tích cực) mà thay vào đó là những lời chỉ trích, đánh giá tiêu cực mà không phải lúc nào cũng có tác dụng. Và nếu không may mắn, nếu như chỉ có những lời chê bai mà sau đó không có sự dạy dỗ, chỉ dẫn đúng đắn thì có thể sẽ góp phần làm cho đứa trẻ tin rằng mình thực sự kém cỏi và dễ dẫn đến thất bại hơn trong cuộc sống.
______________________________________________________
Nhưng nếu chúng ta biết cách kiểm soát và xử dụng thì Self-fulfilling prophecy sẽ trở thành một công cụ vô cùng hữu ích để khiến cho mọi việc trở nên tốt đẹp hơn.
Như ví dụ được nêu ở trên, nhóm học sinh A vì được giáo viên mong chờ là sẽ thành công nên họ cũng học tập nỗ lực hơn và cuối cùng là đã đạt được thành tích rất tốt trong cuộc thi.
Hoặc ở trong công sở, một nghiên cứu được đưa ra bởi The Journal of Management đã cho thấy rằng các nhà lãnh đạo có những kỳ vọng tích cực ở nhân viên của mình sẽ giúp cho những nhân viên đó làm việc hiệu quả và sáng tạo hơn.
Hay như chính bản thân của chúng ta, nếu chúng ta tự tin là mình có thể đạt được mục đích của mình, khi đó chúng ta sẽ bỏ nhiều thời gian và công sức để theo đuổi mục tiêu và khả năng mục tiêu đó thành sự thật sẽ cao hơn.
______________________________________________________
Vì vậy, hãy học cách kiểm soát nó.
Về cơ bản, Self-fulfilling prophecy là một ví dụ của sự định kiến. Và nếu chúng ta nhận thức được đâu là những định kiến tiêu cực thì ta có thể tự nói chuyện, nhắc nhở bản thân hãy tránh nó ra và giảm thiểu khả năng nó trở thành hiện thực. Và với những điều có thể ảnh hưởng đến người khác, hãy suy nghĩ kĩ trước những lời nói, thông tin mình sẽ đưa ra vì nó có thể thay đổi cuộc sống của những người xung quanh bạn.
Ở một mặt khác, khi chúng ta có ý thức và có thể thực hiện phong cách sống lạc quan và dự đoán những điều tích cực sẽ xảy ra với mình hay những người xung quanh, thì ta có thể sử dụng Self-fulfilling prophecy như là một phương tiện để tiến về phía trước.
Đã có một câu nói rằng: "tâm hồn của chúng ta như một mảnh đất màu mỡ, và việc nó trở thành một khu vườn như thế nào là tuỳ vào bạn đã gieo những hạt giống gì xuống đất".
The mind is like a farmer land, it will grow what you plant into it.
______________________________________________________
Về bản thân mình, Self-fulfilling prophecy đóng góp một phần giúp mình luôn luôn phấn đấu và đạt được những thành quả nho nhỏ trong cuộc sống, mặc dù cũng có những điều tiêu cực mà nó đã gây ra.
Còn bạn thì sao? Mong rằng bài viết này có thể góp phần giúp bạn làm chủ cuộc sống và khiến nó tươi đẹp hơn chút ít.
Bắt đầu với tâm lý học Tâm lý học thường ngày