SỐNG SÓT TRONG ĐẠI DỊCH [P2: Các giai đoạn]

[Tất cả các trường hợp dưới đây đều mang tính ví dụ và giả định]

Năm 20XX, bệnh viện thành phố A tiếp nhận một Patient Zero (bệnh nhân đầu tiên) nhiễm một loại virus lạ. Người này nhập viện với một vài biểu hiện triệu chứng. Anh ta cho biết đã tiếp xúc với khoảng vài chục người khác ở nơi làm việc, nơi ở và phòng khám địa phương trong khoảng thời gian được cho là thời gian ủ bệnh. Những người này được khẩn trương xác định danh tính và yêu cầu kiểm tra y tế. Một vài người khác trong số này cũng được xác nhận là dương tính với virus và được cách ly để điều trị. Các ca tử vong vẫn chưa xuất hiện. Các quan chức y tế trong nước báo cáo tình hình với WHO để có biện pháp đối phó kịp thời. Truyền thông sẽ đưa tin về loại virus lạ này ở những nơi không bị kiểm soát ngặt nghèo. Hoạt động thường ngày của người dân vẫn bình thường. Tình trạng báo động của WHO chưa được công bố.

Các bệnh viện khác trong thành phố tiếp nhận thêm nhiều ca nhiễm tương tự. Số lượng người nhiễm bệnh lên tới hàng chục người. Số ca tình nghi mắc bệnh có thể lên đến hàng trăm. Các ca tử vong vẫn chưa xuất hiện. Định hướng dư luận sẽ là bài toán khó của chính quyền ngoại trừ ở những quốc gia kiểm soát ngặt nghèo như Trung Quốc hay Triều Tiên. Chính quyền thông báo tình hình cho người dân. WHO bắt đầu thu thập dữ liệu và cử các chuyên gia tới quốc gia có dịch để làm việc với các quan chức y tế sở tại. Tình trạng hoang mang bắt đầu có dấu hiệu xuất hiện trong dư luận. Nhu cầu về các mặt hàng thực phẩm chức năng tăng sức đề kháng, khẩu trang y tế, nước rửa tay khô và khăn giấy bắt đầu tăng. Các cơ quan y tế triển khai túc trực thường xuyên và tiếp tục điều tra về thông tin của những người có nguy cơ mắc bệnh để phát hiện sớm và cách li.

Dịch bệnh vượt ra khỏi thành phố A và lan sang các thành phố lân cận. Số lượng người nhiễm bệnh lên đến hàng trăm người. Số ca tình nghi nhiễm bệnh có thể lên tới hàng ngàn. Đã xuất hiện các ca tử vong. WHO đặt ra mức cảnh báo nguy cơ lây lan cao đến đặc biệt cao tại quốc gia đó. Định hướng dư luận chắc chắn là bất khả thi. Các bệnh viện tại thành phố A bắt đầu rơi vào tình trạng quá tải khi mà hàng ngàn người dân lo lắng tột độ và đổ xô đi khám sức khỏe, điều này lại vô hình chung tạo nên những ổ lây nhiễm chéo khổng lồ. Các nhà nghiên cứu và bác sĩ hoạt động ngày đêm không nghỉ. Lực lượng cảnh sát cơ động và an ninh quốc gia được triển khai để đảm bảo an ninh trật tự. Chính quyền bắt đầu khuyến cáo hoặc buộc người dân thực hiện các biện pháp phòng ngừa đúng cách. Người dân đổ xô đến các tiệm thuốc, chợ đầu mối và trung tâm thương mại để tích trữ nhu yếu phẩm, thuốc men, nhiên liệu... tạo nên một cảnh tượng hỗn loạn và tăng khả năng lây nhiễm chéo hơn nữa. Nhiều cửa hàng dược phẩm nhân cơ hội này đã bán đội giá các sản phẩm khẩu trang y tế, nước rửa tay khô và nước sát trùng lên nhiều lần để kiếm lời. Trên mạng xã hội tràn lan tin tức giả của những kẻ chống chính quyền, những "nhà thuyết âm mưu học", hoặc trục lợi bất chính. Giao thông vận tải bắt đầu bị siết chặt. Các cảng biển và sân bay hạn chế hoạt động. Bắt đầu xuất hiện các ca nhiễm ở nước ngoài. Chính phủ các nước láng giềng ra lệnh hạn chế người dân của họ đi lại đến vùng có dịch. Cuộc sống thường nhật của người dân trong và ngoài nước bị đảo lộn.

Số lượng người nhiễm bệnh tăng lên đến hàng ngàn người, số người chết vẫn tiếp tục tăng. WHO ra cảnh báo nguy cơ lây lan đặc biệt cao toàn cầu và khuyến cáo phòng ngừa với toàn thế giới, đồng thời dốc toàn bộ nguồn lực vào việc nghiên cứu một loại vaccine hoặc thuốc chữa.  Chính quyền ra lệnh phong tỏa thành phố - đường giao thông, sân bay, cảng biển và phương tiện công cộng của thành phố A và một vài thành phố lân cận ngừng hoạt động. Quân đội bắt đầu được đưa xuống để duy trì luật pháp. Hàng cứu trợ nhân đạo của chính phủ được phân phát trong điều kiện các cửa hàng bán lẻ ngừng hoạt động. Tình trạng tích trữ nhu yếu phẩm gia tăng. Các vụ cướp bóc hàng hóa đã xảy ra và buộc chính quyền can thiệp bằng vũ lực. Các trụ sở, cơ quan hành chính và trung tâm thương mại đóng cửa. Các bệnh viện dã chiến được đưa vào hoạt động để giảm tải cho các bệnh viện lớn. Các trung tâm kiểm dịch quá tải. Thông tin thật giả lẫn lộn. Những kẻ chống phá điên cuồng phát tán những phát ngôn gây sốc và tin tức giả để kích động sự giận dữ trong quần chúng. Nguy cơ của một cuộc bạo động luôn luôn thường trực và chỉ còn là vấn đề thời gian. Nhiều quốc gia khác bắt đầu phát hiện và báo cáo những ca nhiễm bệnh. Tất cả đều ngay lập tức được đưa vào cách ly. 

Số người nhiễm bệnh giờ đây bắt đầu tăng theo cấp số mũ, có thể lên tới hàng chục ngàn, hàng trăm ngàn, thậm chí là hàng triệu người. Số người chết nhiều đến mức người ta bắt đầu phài dùng đến mồ chôn tập thể hoặc đốt xác tập thể. Các nhà khoa học tiến hành hàng loạt những cuộc thử nghiệm nhưng không mang lại kết quả. Toàn bộ quốc gia đó đóng cửa tất cả biên giới đất liền, cảng biển và sân bay. Xã hội rơi vào hỗn loạn hoàn toàn. Một cuộc bạo loạn trên quy mô lớn cuối cùng cũng đã xảy ra, xuất phát từ tâm lí hoang mang, lo sợ của người dân, cộng với sự thiếu tin tưởng vào chính quyền và ảnh hưởng từ các học thuyết âm mưu của những kẻ kích động, chống phá. Người dân đổ xuống đường với vũ khí thô sơ và bom xăng tự chế, bắt đầu tấn công các địa điểm như các tòa nhà văn phòng chính phủ, kho dự trữ lương thực, kho hàng cứu trợ, căn cứ quân đội, các trung tâm nghiên cứu... Quân đội buộc phải đàn áp bằng các cuộc xả súng hay thậm chí là đánh bom. Chính phủ đã hoàn toàn mất kiểm soát, trật tự được duy trì bằng súng đạn và vũ lực của quân đội đã sụp đổ. Bệnh dịch tiếp tục lây lan rộng do các hoạt động tụ tập đông người của quần chúng nhân dân. Các nước láng giềng cũng triển khai quân đội của họ sát biên giới, sẵn sàng bắn hạ tất cả những kẻ xâm nhập bất hợp pháp có thể mang mầm bệnh. Quốc gia đó dường như đã bị hủy diệt hoàn toàn bởi căn bệnh. Trong khi đó ở nước ngoài số ca nhiễm tiếp tục tăng mạnh.

Mặc dù nghe đều rất đáng sợ, nhưng trong lịch sử y học hiện đại, hiếm khi có đại dịch nào vượt quá giai đoạn 4. Thường thì khi đến giai đoạn này, chúng sẽ tự suy yếu, hoặc đối mặt với nhiều yếu tố ngoại cảnh (khí hậu, độ ẩm, môi trường, vật chủ...) khiến chúng không còn khả năng lây lan mạnh mẽ. 

Hơn nữa, lịch sử cũng đã chứng kiến những bệnh nhân với cơ thể khỏe mạnh, sức đề kháng tốt được chăm sóc y tế chu đáo chiến thắng được những căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm nhất - những căn bệnh mà đến bây giờ vẫn chưa có thuốc điều trị đặc hiệu. Do đó, hãy chuẩn bị thật kỹ cho mọi tình huống có thể xảy ra. Bắt đầu bằng việc nhận thức được một quốc gia nơi bùng phát dịch bệnh đang nằm ở giai đoạn nào.

    - Hãy theo dõi tin tức thường xuyên. Trưởng thành không phải là biết hút thuốc, uống rượu hay phê cần, mà là theo dõi bản tin thời sự hàng ngày. Để ý đến những mục tin về y tế và tình hình thế giới. Nếu truyền hình có đưa tin về một căn bệnh lạ có nguy cơ lây nhiễm vừa xuất hiện tại một khu vực nào đó, hãy chú ý. Hạn chế đi lại tới khu vực đó và chuẩn bị kỹ càng cho trường hợp bệnh dịch lây lan đến khu vực bạn sống. Liên tục cập nhật tin tức về bệnh dịch qua các bản tin, báo chí và những trang mạng chính thống như trang web của WHO hay CDC (Cục kiểm soát và phòng ngừa bệnh truyền nhiễm Hoa Kì). 

    - Chú ý những điểm bất thường. Khi nghe về thông tin bệnh viện X vừa tiếp nhận một bệnh nhân mới với những biểu hiện lạ, để ý thật kỹ những đặc điểm về phản ứng của các bác sĩ. Có nhiều người mặc quần áo bảo hộ và đeo mặt nạ chuyên dụng n95 chứng tỏ đây chắc chắn là một ca bệnh có nguy cơ truyền nhiễm. 

    - Cẩn thận với những "nhà thuyết âm mưu học". Bạn có thể chết vì bệnh dốt trước cả bệnh sốt. Hãy khôn ngoan khi xem tin tức. Có nhiều kẻ chống phá chính quyền, rảnh rỗi sinh nông nổi hoặc trục lợi bất chính thường xuyên phát tán thông tin sai sự thật về bệnh dịch để gây hoang mang, kích động quần chúng hoặc để kiếm chác trên sự lo sợ của người dân. Những thong tin kiểu này có đủ loại, nào là "nước ta/thành phố B,C,D,... ở nước ta đã có x ca nhiễm bệnh với x là một số to đùng", nào là "chính quyền che giấu sự thật", nào là "đây là một loại vũ khí sinh học bị rò rỉ hoặc được cố ý thả ra để kiểm soát dân số", nào là "thực ra đã có thuốc chữa nhưng chính quyền không muốn người dân biết để các công ty dược phẩm có thể kiếm tiền"... Hết sức cẩn thận với những thành phần như vậy nếu bạn không muốn làm hại bản thân và gia đình, hoặc tiếp tay cho những kẻ bất lương và gặp rắc rối với cơ quan chức năng. Khi bạn đọc được một thông tin trên mạng xã hội, luôn luôn tự kiểm chứng lại. Thông tin này từ đâu ra? Nguồn tin có đáng tin không? Được đăng tải từ bao giờ? Được điều tra ra bởi ai? Làm việc gì? Ở đâu? Còn các trang nào thông tin như thế này nữa không? Có kênh thông tin chính thống nào (bản tin truyền hình hoặc các kênh thông tin chính thức của các cơ quan liên quan) đăng tải hoặc xác nhận thông tin này chưa? Một bài viết có những cụm từ như "theo tin đồn", "một tin đồn cho hay", "một/một nhóm nhà khoa học/chuyên gia/bác sĩ cho hay" (mà không nói rõ tên tuổi, cấp bậc và địa chí công tác),... chắc chắn là không đáng tin. Một bài viết giật gân đăng tải bởi những kẻ có thông tin cá nhân kiểu như "bán kem trộn, mỹ phẩm, thực phẩm chức năng..." hoặc thường xuyên đăng tải những nội dung chống phá nhà nước chắc chắn là không đáng tin. Ngoài ra thì, nếu trong bài viết có đề cập đến tên của một bác sĩ hay nhà nghiên cứu hay tiến sĩ, giáo sư gì đó, tìm hiểu thật kĩ về nhân vật được nhắc đến này.  Hãy nhớ bác sĩ có thể là bác sĩ phẫu thuật thẩm mĩ chứ không phải bác sĩ về dịch tễ học, nhà nghiên cứu có thể là nhà nghiên cứu về vật lý lượng tử chứ không phải nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm, tiến sĩ hay giáo sư cũng có thể là tiến sĩ, giáo sư ngành kinh tế học hay khoa học xã hội chứ không phải ngành y. Tránh xa những nguồn tin độc hại như thế này. Nếu có thể, hãy báo cáo chúng cho cơ quan có thẩm quyền trước khi chúng gây hại cho cộng đồng. Trong đại dịch virus 2019-nCoV mới đây, số người ở Việt Nam nhiễm bệnh hoặc tình nghi nhiễm bệnh chắc chắn là không thể cao hơn số người đã được mời lên phường uống nước trà miễn phí vì phát tán thông tin sai sự thật.

    - Nói không với chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Tôi nhận thấy, trong đại dịch 2019-nCoV mới đây, nhiều người thậm chí còn chẳng quan tâm đến bệnh dịch như thế nào, tình hình đang ra làm sao. Họ chỉ chú trọng vào việc bệnh dịch này xuất phát từ "nước X". Đúng vậy, "nước X" chẳng phải anh em bạn bè gì tốt đẹp với chúng ta cả. Vậy nên, nhiều người do tâm lí thù ghét "nước X" đã tỏ ra không quan tâm đến bệnh dịch, tỏ thái độ "sống chết mặc bay" với nhân dân "X", đòi chính quyền đóng cửa biên giới như thể sắp chiến tranh tổng lực với "nước X", chửi bới chính quyền vì viện trợ nhân đạo cho "nước X"... Không chỉ ở nước ta mới như thế này. Nếu dịch bệnh bùng phát ở Nga thì người Ukraine cũng sẽ phản ứng tương tự. Nếu ổ dịch nằm ở Mĩ thì người Iraq cũng sẽ lại đổ ra đường ăn mừng và đốt cờ Mĩ... Những biểu hiện của chủ nghĩa dân tộc cực đoan này cần phải bị xóa bỏ triệt để. Trong bối cảnh toàn thế giới đang chung sức chống lại bệnh dịch, chúng ta phải dẹp bỏ những mối thù hằn cá nhân sang một bên để đương đầu với kẻ thù chung là bệnh dịch này. Vậy nên, hãy nói không với những biểu hiện của chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Chúng ta ghét "nước X", nhưng "nước X" mà tiêu tùng thì chúng ta sẽ đi theo. Nhà hàng xóm của chúng ta đang cháy mỗi lúc một to và sớm muộn gì lửa cũng sẽ bén sang nhà chúng ta. Lẽ nào chúng ta lại bình chân như vại nhìn ngọn lửa nuốt chửng bọn họ, và tiếp theo là chúng ta?

    - Chuẩn bị thật kỹ. Chấp hành các yêu cầu của chính quyền về phòng bệnh, tuân thủ theo các quy tắc về tự phòng ngừa và duy trì sức khỏe tốt, bạn sẽ sống sót. Phần tiếp theo trong series sẽ nói về những quy tắc chung cần phải được áp dụng ngay vào đời sống của bạn, trước cả khi bệnh dịch bùng phát. Hãy nhớ, "nếu muốn hòa bình, phải chuẩn bị cho chiến tranh". Một người lính lão luyện chỉ có mỗi một cây gậy làm vũ khí, với sự chuẩn bị kỹ càng cho một cuộc chiến có thể xảy ra bất cứ lúc nào, sẽ có khả năng sống sót cao hơn rất nhiều so với một đám tân binh vũ trang khí giới tối tân đầy đủ nhưng lại không chịu luyện tập, lơ là việc phòng vệ và lúc nào cũng có thể bị đánh úp bất ngờ.