SHIN Godzilla - Hiện thân của Thần

Xuất hiện lần đầu năm 1954 trong bộ phim cùng tên, Godzilla đã nhanh chóng trở thành một trong những biểu tượng văn hóa của Nhật Bản. Trong lịch sử 70 năm của Vua Quái Thú, đã có hàng chục bộ phim được sản xuất với chất lượng và phong cách rất khác nhau.

Trong số đó, "Shin Godzilla" ra mắt năm 2016 do Hideaki Anno biên kịch và đạo diễn cùng Shinji Higuchi luôn được đánh giá là một trong những tác phẩm đáng xem nhất về Godzilla. Bộ phim là sự đánh dấu sự trở lại của Godzilla tại Nhật Bản sau hơn mười năm im ắng; và là một tác phẩm bất cứ ai cũng nên xem, dù có phải người hâm mộ Vua Quái Thú hay không.

Và đồng thời, có lẽ "Shin Godzilla" cũng là một trong những phim Godzilla đáng sợ nhất.

Sự đáng sợ của "Shin Godzilla" đến từ nhiều thứ.

Điều đầu tiên cần phải nhắc đến chính là góc quay của phim, cụ thể hơn chính là những cảnh quay có sự xuất hiện của Godzilla. Góc máy trong những cảnh quay ấy luôn khiến khán giả nhận biết rõ sự khổng lồ và vĩ đại của Godzilla. So với nó, con người chẳng là gì ngoài một bầy kiến chạy tán loạn. Mỗi lần Godzilla xuất hiện là không khí tràn ngập sự bất lực, sợ hãi và yếu ớt. Dù Godzilla xuất hiện ở hình dạng nào thì điểm chung luôn là cảnh ấy kéo theo việc con người bỏ chạy trong nỗi kinh hoàng, hoặc bất lực mà đón nhận số phận không thể tránh khỏi.

Để tăng thêm độ kinh hoàng vốn có, hình dạng bên ngoài của Godzilla đã biến nó trở thành một cơn ác mộng thật sự. Godzilla của Hideaki Anno không có một "tính cách" nào như nhiều phim thời kỳ trước. Nó chỉ đơn thuần là một con quái vật, một mối nguy kinh hoàng, một thế lực tự nhiên đáng sợ. Không thỏa hiệp, không dừng lại, không thấu cảm - Godzilla không quan tâm thứ gì cản đường nó, bởi nó sẽ dẫm nát tất cả, hủy diệt tất cả.

Một điểm đặc biệt trong thiết kế Godzilla của Hideaki Anno chính là sự tiến hóa của nó qua bốn dạng. Dạng thứ nhất của nó không xuất hiện đầy đủ, mà người ta chỉ thấy được phần đuôi của Godzilla trên mặt biển. Ở dạng này, Godzilla vẫn thuần túy chỉ là một sinh vật biển khổng lồ. Nhưng đến dạng thứ hai, nó đã lên được bờ như một loài lưỡng cư. Tuy thế, nó chỉ có thể bò bằng cả thân mình một cách chậm chạp, và dường như luôn trong tình trạng đau đớn khôn nguôi - như thể sự tiến hóa đột ngột khiến cơ thể nó không chịu nổi vậy. Con mắt của Godzilla mở to, trống rỗng, vô hồn; hàm của nó buông thả, gần như không ngậm được. Godzilla bò đi một cách vụng về như một đứa trẻ tập đi vậy.

Đến hình dạng thứ ba, Godzilla đã đứng thẳng được bằng hai chân sau và cũng to lớn hơn rất nhiều. Dạng thứ ba của nó không quá khác biệt so với dạng trước đó. Godzilla trong hình dạng này giống như một sinh vật chưa tiến hóa đầy đủ, và đang ở bước đệm để tiến tới nấc thang tiếp theo. Nhưng kể cả thế, nó cũng đã vượt xa mọi sinh vật khác trên mặt đất. Và với những con người bé nhỏ kia, cơn ác mộng mang tên Godzilla mới chỉ bắt đầu mà thôi.

Hình dạng tiến hóa thứ tư của Godzilla đã gần giống như các thiết kế truyền thống của nó trong những bộ phim trước. Từ nó toát ra một vẻ tàn bạo, độc ác - một hiện thân của cái “ác”. Cái “ác” ở đây có lẽ không giống như trong suy nghĩ của con người. Cái “ác” của Godzilla là cái “ác” của tự nhiên, tức là bản chất của nó, là mục đích mà nó có mặt trên đời. Không thể giải thích được cái “ác” của Godzilla, vì ta không thể nào giải thích được cái “ác” của tự nhiên. Thậm chí gọi nó là cái “ác” chưa hẳn đã đúng, bởi nó chỉ là một trạng thái của tự nhiên. Chúng ta có thể bảo rằng một cơn bão hay sóng thần giết hại hàng vạn sinh mạng là cái “ác” của tự nhiên hay không? Không, tự nhiên không quan tâm tới cảm nhận của con người. Godzilla cũng vậy, nó không quan tâm tới con người.

Nhưng Godzilla cũng khác biệt so với một thảm họa tự nhiên đơn thuần, quả vậy. Godzilla là một quái vật ra đời từ hành động của con người, từ những hoạt động thử hạt nhân. Godzilla là phép ẩn dụ cho thảm họa hạt nhân, hay nói rộng hơn là cơn phẫn nộ của thiên nhiên trước sự can thiệp thô bạo của con người. Godzilla là sự “trừng phạt” của Trái Đất dành cho sự ngạo mạn của loài người. Chính vì thế, Godzilla của Hideaki Anno không có tính cách, không có lòng trắc ẩn, thậm chí có lẽ còn không có nhận thức thật sự. Godzilla tàn phá và hủy diệt theo bản năng - tìm kiếm nguồn “thức ăn”, và chỉ phản ứng lại khi có tác nhân nào đó ảnh hưởng đến nó. Nó không thiện, cũng không ác, bởi nó chưa bao giờ thực sự chủ động tìm diệt con người. Ngay cả khi Godzilla sử dụng hơi thở nguyên tử, cũng là để tự vệ bản thân. Godzilla hành động gần như mù quáng, có lẽ gần như không nhận thức được những sự tàn phá và chết chóc mà nó gây ra. Có lẽ với nó, những thứ ấy chẳng có nghĩa lý gì, bởi vì trước thế lực tự nhiên, đau khổ của con người có là gì?

Sự bất lực bao trùm lên cả bộ phim, đặc biệt là khi Godzilla xuất hiện trong hình dạng thứ tư. Gần như không thể chạy trốn khỏi Godzilla, vì có thể đi đến đâu mà thoát được con quái vật này? Có thể chạy được bao xa trước khi nó đuổi kịp và hủy diệt ta? Ai có thể ngăn chặn nó? Không có nơi nào an toàn, không thể làm gì cả. Thảy chỉ có sợ hãi, hoảng loạn và bất lực. Bởi sau cùng, làm sao để con người thắng được tự nhiên, thắng được thánh thần?

“Godzilla” có tên gốc trong tiếng Nhật là “Gojira”, một sự kết hợp giữa “Gorilla” và “Kujira” (tức là cá voi). Cái tên này được chọn để khắc họa bản tính bạo lực thuần túy, nguyên thủy của nó cũng như kích cỡ và sức mạnh siêu nhiên của Godzilla. Với “Shin Godzilla”, Hideaki Anno đã đưa thêm một ý nghĩa nữa vào tên của con quái vật này - “Gojira” ở đây còn có nghĩa là “Hiện thân của Thần”.

“Shin” trong “Shin Godzilla” có nghĩa là "Mới", nhưng nó cũng có nghĩa là "Chân thực", và nó cũng có nghĩa là "Thần". Shin Godzilla là Godzilla mới, là Godzilla chân chính, và là một vị Thần. Godzilla là vị Thần hiện thân cho cái “ác” của tự nhiên, là hiện thân cho tiến hóa, là hiện thân cho bản năng nguyên thủy nhất - sinh tồn. Godzilla là hiện thân cho sự hung bạo cần thiết để tồn tại. Để sống sót sau vô số tác nhân của con người khiến tự nhiên biến đổi và bị tàn phá, Godzilla phải trở nên tàn bạo hơn cả con người. Nó sử dụng chính những ác hại mà con người gây ra để đáp trả. Godzilla của Hideaki Anno sinh ra bởi sự ngạo mạn của con người. Nó sinh ra do hậu quả từ những hoạt động hạt nhân của con người. Một trong những cảm hứng chính của “Shin Godzilla” chính là thảm họa kép năm 2011 diễn ra tại Nhật Bản; khi động đất với sóng thần góp phần khiến lò phản ứng hạt nhân Fukushima gặp sự cố nghiêm trọng.

Hideaki Anno tạo ra Shin Godzilla của ông như một cách để thể hiện rằng con quái vật này không chỉ là hiện thân cho sự tàn phá trực tiếp từ hạt nhân; mà nó là sự tàn phá đến từ việc lạm dụng công nghệ, cũng chính là sự ngạo mạn của con người. Con người tin rằng mình có thể làm chủ tự nhiên và bắt nó phục tùng, và để đáp lại, tự nhiên giáng Godzilla xuống. Đó là karma, là nghiệp báo của con người.

Godzilla là hiện thân của tự nhiên, một con quái vật bản năng thuần túy, quả vậy; nhưng chẳng phải nó sinh ra do sự ngạo mạn của con người sao? Hơn cả việc là ẩn dụ cho mối quan hệ giữa Con người với Tự nhiên; Shin Godzilla còn là ẩn dụ cho mối quan hệ giữa Con người với Con người. Nó là hiện thân cho những hiểm họa mà con người có thể gây ra cho nhau, dù là trực tiếp hay gián tiếp. Khi những vũ khí thông thường không thể đánh bại Godzilla và cả Tokyo chìm trong biển lửa; Hoa Kỳ đã đe dọa sẽ đánh bom hạt nhân thành phố này để tiêu diệt Godzilla. Ôi chao, chẳng phải đó chính là sự ngạo mạn đấy ư? Godzilla là sự đáp trả của tự nhiên, và con người lại tưởng có thể dùng bạo lực để áp chế lại sao? Đem bom hạt nhân đánh vào Godzilla sẽ chỉ khiến nó khủng khiếp và tàn bạo hơn mà thôi.

Shin Godzilla là một lời cảnh tỉnh dành cho con người - hãy suy xét trước khi hành động, bởi có thể hậu quả sẽ đến mà ta không hề hay biết. Con người phải chăng đang tiến quá nhanh? Chúng ta đẩy giới hạn của công nghệ và khoa học gần như bất cần; và điều ấy ảnh hưởng đến tự nhiên - dù là trực tiếp hay gián tiếp. Và tự nhiên chỉ có thể đáp lại, như một phản xạ vô điều kiện. Tự nhiên chẳng quan tâm đến cảm nhận hay những thống khổ của con người. Tự nhiên chẳng quan tâm nếu như những gì con người gây ra là sai lầm do thiếu hiểu biết và bất cẩn. Mọi thứ diễn ra vì nó phải thế, như một hệ quả mà thôi, và mặc kệ ý muốn của con người. Karma, thảy chỉ là karma mà thôi.

Cuối cùng, có lẽ tầng ý nghĩa sâu xa nhất mà Hideaki Anno muốn truyền tải với Shin Godzilla chính là sự xung đột bất xứng nhất: Con người và Thần thánh.

Con người sẽ làm gì khi đối mặt với Thần thánh? Nhất là với một vị Thần hủy diệt như Godzilla?

Có một điểm tương đồng thú vị giữa Shin Godzilla và Ngoại Thần Azathoth trong Thần thoại Lovecraft; dù có lẽ sự tương đồng này chỉ là tình cờ. Thần thoại Lovecraft kể rằng Azathoth là một thực thể gần như toàn năng; thảy vạn vật trong vũ trụ sinh ra và tồn tại trong giấc mơ của hắn. Tức là Azathoth tạo ra vạn vật mà thậm chí còn không có nhận thức về chúng. Hắn chẳng biết gì, và chính sự không biết gì ấy lại càng khiến Azathoth đáng sợ hơn. Godzilla cũng vậy - nó gần như không có suy nghĩ hay cảm nhận về mọi thứ xung quanh; nhưng đồng thời cũng nắm quyền sinh sát mọi thứ xung quanh. Godzilla gần như toàn năng, gần như là một vị Thần với thế giới.

Godzilla là hiện thân cho sức mạnh của tự nhiên - một thế lực vượt xa con người. Nó là hiện thân cho cái “ác” của tự nhiên, là sinh vật đứng đầu chuỗi thức ăn, là một con quái vật tối thượng. Nó còn là hiện thân cho lỗi lầm của con người. Sự đáng sợ của Godzilla chính là sự đáng sợ của hiện thực, của những gì mà con người phải đối mặt. Và điều đáng sợ nhất chính là dù Godzilla tạo ra cảm giác gần như tận thế với con người, thì thực chất mọi thứ chẳng là gì nếu so với tự nhiên.

“Shin Godzilla” kể câu chuyện về một thảm họa diễn ra trên một hòn đảo nhỏ nằm ở một hành tinh nhỏ bé so với toàn Vũ trụ. “Shin Godzilla” kể câu chuyện về một vị Thần xuất hiện và tàn phá một thành phố. “Shin Godzilla” là câu chuyện về sự nhỏ bé của con người khi đối diện với Thần thánh - một vị Thần của Hủy diệt, Báo thù; một sự trừng phạt của tự nhiên. Nhưng bên cạnh đó, “Shin Godzilla” cũng là một câu chuyện về sự kiên cường và mạnh mẽ của con người khi phải đối mặt với tình huống gần như bất khả cùng muôn vàn khó khăn. Rằng dù ngày tận thế có gần kề trước mặt, chỉ cần đồng lòng và hướng đến mục đích tốt đẹp, con người vẫn có thể cùng nhau vượt qua. Godzilla là sự trừng phạt, là lời cảnh tỉnh của tự nhiên với con người; và việc nó bị “đánh bại” ở cuối phim ngay trước ngưỡng tiến hóa tiếp theo cho thấy rằng, dù thế nào đi chăng nữa, con người vẫn còn hy vọng.

Sau cùng, con người có thể làm gì khi đối diện với sự thịnh nộ của Thần? Điều duy nhất chúng ta có thể làm, là cho vị Thần thấy được những gì tốt đẹp và cao quý nhất của con người.