Rủi ro đạo đức (Moral hazard) – ví dụ và giải pháp

Trong bài viết này, chúng ta sẽ tìm hiểu về rủi ro đạo đức – tiếng Anh là Moral hazard. Đây là bài viết tiếp theo trong chủ đề thông tin bất cân xứng. Nếu bạn chưa biết về chủ đề này thì sẽ truy cập đường link bất cân xứng thông tin mình để trong bài viết.

Trước hết, mình cần nhắc lại một chú về khái niệm thông tin bất cân xứng. Trong kinh tế học, bất cân xứng thông tin xảy ra khi 2 chủ đề có cùng một thông tin khác nhau về cùng một vấn đề. Chủ thể có nhiều thông tin hơn, có thể tìm cách trục lợi cho mình và gây ra thất bại của thị trường. Một ví dụ mà chúng ta đã minh họa là về thị trường quả chanh. Thị trường quả chanh thật ra không nói về mua bán chanh mà nói về thị trường mua bán ô tô cũ. Giả sử, có hai loại ô tô cũ trên thị trường là loại tốt và loại xấu. Loại tốt có giá là 1000$ trong khi loại xấu có giá là 500$. Vấn đề ở đây khi người bán biết được thông tin của mình là loại tốt hay xấu trong khi người mua lại không. Nếu bạn là người mua xe bạn sẽ trả giá bao nhiêu cho một chiếc xe được rao bán vì bạn không biết chiếc xe của mình là tốt hay xấu. Nếu bạn là một người mua thông thái, bạn sẽ trả nhiều nhất 750$ là giá trung bình của hai loại xe trên. Khi đó hãy trở lại khía cạnh của người bán xe. Nếu bạn là người bán, bạn sẽ nghĩ thế nào. Nếu chiếc xe là loại tốt, người bán chắc chắn sẽ nói không. Anh ta sẽ không bao giờ bán chiếc xe của mình với một mức giá rẻ mạt như vậy. Ngược lại, người bán chiếc xe loại xấu sẽ đồng ý bán ngay lập tức. Ok, bây giờ bạn là người mua xe, bạn thấy anh ta vui vẻ ngay lập tức bán chiếc xe của mình, bạn biết ngay chiếc xe của anh ta là loại xấu. Bởi vì một chiếc xe loại tốt sẽ không đồng ý bán với một mức giá là 750$. Vì vậy, bạn sẽ chỉ trả đúng 500$ cho chiếc xe này. Cuối cùng, sẽ chỉ có những chiếc xe có chất lượng xấu được giao dịch trên thị trường. Đây được gọi là hiện tượng ‘lựa chọn đối nghịch“ khi mà chỉ có những sản phẩm có chất lượng kém nhất được giao dịch trên thị trường.

Việc không có đủ thông tin của sản phẩm khiến cho người mua trở lên nghi ngờ và chỉ chấp nhận mua những sản phẩm xấu nhất. Từ việc lựa chọn đối nghịch và bất cân xứng thông tin còn gây ra một hiện tượng khác được gọi là “rủi ro đạo đức” mà mình sẽ chia sẻ trong bài viết này. 

Rủi ro đạo đức có thể thấy rất rõ trong thị trường bảo hiểm. Giả sử bạn mua một hợp đồng bảo hiểm về sức khỏe, hợp đồng này sẽ bảo vệ bạn mọi chi phí y tế có thể phát sinh. Nếu bạn bị đau ốm có thể được trả toàn bộ chi phí. Khi đó, thái độ của bạn đối với sức khỏe sẽ như thế nào? Bạn đã được cởi bỏ mọi rủi ro sức khỏe, bạn sẽ có xu hướng ít quan tâm hơn đến sức khỏe của mình cho dù phí y tế trong tương lai như thế nào – đã có công ty bảo hiểm chi trả hết. Do vậy, bạn sẽ có xu hướng lơ là việc chăm sóc sức khỏe của bản thân, thậm chí sẽ buông lỏng và trở nên sống không lành mạnh. Khi đó, khả năng bạn bị bệnh sẽ cao lên và công ty bảo hiểm phải hứng chịu. Điều này sẽ khiến công ty bảo hiểm chịu thua lỗ khi mà người mua bảo hiểm bị bệnh nhiều hơn. Đây được gọi là hiện tượng rủi ro đạo đức.

RỦI RO ĐẠO ĐỨC TRONG THỊ TRƯỜNG BẢO HIỂM

Rủi ro đạo đức xảy ra khi người được lợi và người gánh chịu rủi ro. Bạn là người được lợi khi mua bảo hiểm, trong khi công ty bảo hiểm là người chịu rủi ro của hợp đồng. Trong trường hợp này, rủi ro của người mua bảo hiểm đã được chuyển giao qua công ty bảo hiểm. Người mua sẽ coi thường rủi ro đó, dẫn đến khả năng xảy ra biến cố xấu là cao hơn.

Điều này tương tự như các loại bảo hiểm khác như bảo hiểm cháy nổ. Nếu một nhà hàng đã mua bảo hiểm cháy nổ, thì họ sẽ ít quan tâm hơn đến các biện pháp phòng cháy chữa cháy. Điều này khiến cho khả năng cháy nổ là cao hơn so với khi không mua bảo hiểm.

Cách 1: công ty bảo hiểm bỏ ra một khoản chi phí để giảm thiểu rủi ro của người dùng. Họ có thể đưa ra các gói chăm sóc sức khỏe, hoặc khám định kỳ cho người mua. Với bảo hiểm cháy nổ, họ có thể cung cấp thiết bị phòng cháy nổ và theo dõi sát sao hơn về tình hình cháy nổ của khách hàng

Cách 2: công ty bảo hiểm sẽ không chi trả toàn bộ chi phí phát sinh. Họ có thể chỉ trả 70% chi phí y tế hoặc thiệt hại có thể xảy ra. Vì người mua bảo hiểm vẫn phải trả một phần chi phí nên họ sẽ cẩn trọng hơn với rủi ro của mình.

Rủi ro đạo đức có thể thấy trong ngành ngân hàng khi ngân hàng cho các công ty hay cá nhân vay vốn. Giả sử bạn được một ngân hàng Abank cho vay một khoản tiền là 100 triệu chẳng hạn. Tất nhiên, ở đây ngân hàng sẽ muốn bạn trả lại toàn bộ số tiền đó. Nhưng bạn lại muốn sử dụng số tiền đó cho đáng với tiền lãi phải trả. Vì đây không phải là tiền của bạn nên bạn se có xu hướng sử dụng chúng cho những mục đích rủi ro hơn so với bình thường. Nếu 100 triệu của bạn, bạn sẽ rất cẩn trọng nhưng đây là tiền của người khác bạn sẽ đầu tư vào những việc rủi ro hơn nhằm hy vọng kiếm được nhiều tiền để trả nợ. Điều này tạo nên “rủi ro đạo đức đối với người đi vay”.

VÍ DỤ RỦI RO ĐẠO ĐỨC TRONG NGÀNH NGÂN HÀNG

Ngân hàng sẽ chọn lọc khách hàng có tín dụng tốt để cho vay và cần theo dõi khoản vay thường xuyên.

Với những khoản tiền lớn, họ thậm chí sẽ yêu cầu bạn trình bày rõ mục đích của khoản vay là gì. Ngân hàng cần chắc chắn, bạn sẽ dùng khoản vay đó vào những hoạt động không rõ rủi ro.

Kết luận: Giải pháp là làm giảm “bất cân xứng thông tin” đi, làm cho thông tin minh bạch hơn.

GIẢI PHÁP HẠN CHẾ RỦI RO ĐẠO ĐỨC

Ngày nay, với sự phát triển của internet, thông tin đang được thu thập nhiều hơn và đầy đủ hơn. Nếu bạn muốn biết một nhà hàng có chất lượng dịch vụ như nào hãy xem các review và đánh giá của nhà hàng đó hoặc sản phẩm có chi tiết đánh giá trên internet. Việc minh bạch thông tin giúp chúng ta tiếp cận được nhiều thông tin hơn và làm giảm thiểu sự bất cân xứng. Điều đó có thể giảm thiểu đi hiện tượng “người làm chủ – người đại diện” trong bài bài viết trước.

Tuy vậy, chúng ta cũng cần lưu ý những mặt trái của internet:

Thông tin bị thao túng.Thông tin bị làm giả và sai lệch.

Vì vậy, hãy là người biết chọn lọc thông tin đáng tin cậy cho việc ra quyết định

Nguồn bài viết từ : Công ty Luật TNHH Tư vấn pháp lý LAVN (LAVN LAW FIRM)