[Review và Tóm tắt] Ông già và Biển cả

Ông già và Biển cả là một truyện được viết và xuất bản vào năm 1952 trong quảng thời gian 10 năm sinh sống tại Cuba của Ernest Hemingway. Năm 1953, đã đạt giải thưởng Pulitzer danh giá của nước Mỹ.

Tác phẩm kể lại quá trình của ông già Santiago là nghề chài lưới và câu cá ở ven biển tại vịnh Mexico – giáp với nước Cuba. Lão già Santiago đã 84 ngày lênh đênh trên biển nhưng lão vẫn chưa câu được con cá nào. Sau khi nói chuyện với cậu bé Manolin thì lão đã quyết định ra khơi lần nữa và lần này lão sẽ đi xa hơn với hy vọng sẽ câu được một con cá to.

Cuối cùng lão Santiago đã may mắn khi câu được một con cá kiếm khổng lồ, lão đã chinh phục và g.i.ế.t được nó nhưng lại không đem được nguyên vẹn trở về đất liền mà chỉ có bộ xương cá khổng lồ cột ở mạn thuyền. Lão đã không chiến thắng được đàn cá mập hung dữ tấn công và ăn hết phần thịt con cá kiếm.

Lão già Santigo được miêu tả là lão già nghèo khó, sống trong một túp lều tuềnh toàng, chẳng có gì đáng giá. Từ lúc vợ lão mất thì lão đã không còn quan tâm vẻ bề ngoài hay ăn uống hàng ngày nữa. Lão mặc một chiếc áo sơ mi rách được vá nhiều chỗ cùng cái mũ rơm rộng vành.

Sau khi từ biệt thằng bé Manolin, lão cột buồm và cầm mái chèo ra khơi câu cá. Manolin là cậu bé đã theo lão đi đánh cá từ lúc 5 tuổi. Nó như một người bạn thân thiết của lão già Santigo.

Mấy tháng trời lão không câu được con cá nào nên ba mẹ thằng bé không cho nó đi cùng ông lão nữa. Nhưng hôm nay, nó lại đến từ biệt và chúc lão may mắn trước khi lão ra khơi đánh bắt cá.

Lão Santiago tra quai chèo vào cọc, nghiêng người tới trước khua mạnh mái chèo xuống nước trong bóng tối lúc trời rạng đông. Lão chèo ra khỏi bến với vẻ đầy lạc quan, vì lão tin rằng lão sẽ câu được cá trong hôm nay. Lão già Santigo thường chẳng đem theo cái gì khi đi câu, trên chiếc thuyền độc mộc chỉ có mỗi chai nước và 2 con cá của thằng bé Manolin tặng lão, lão cũng chẳng chuẩn bị bữa trưa.

Lão chèo thuyền ra khơi trong lòng lúc nào cũng tươi vui, lão nghe thấy những âm thanh run rẩy khi đàn cá chuồn rời mặt nước và cả tiếng lao xao phát ra từ bộ cánh cứng khi chúng lao xa trong bóng tối. Lão rất quý đàn cá chuồn bởi chúng là bạn gần gủi của lão trên đại dương mênh mông vô tận này.

Lão đến vùng giếng lớn (vùng biển có độ sâu bất thường, có thể đến 700 sải nước, họ hàng nhà cá đều dồn tất cả ở đó do xoáy nước dội thẳng vào bờ vách dốc của đại dương). Nhưng lão đã câu ở đây cả tuần trời mà không có một con cá nào. Nên hôm nay lão muốn đi xa hơn và buôn cần câu mà không theo những chỉ dẫn của những thợ câu cá chuyên nghiệp thường làm, lão đã tính số dây chính xác và quăng 3 lưỡi câu xuống biển.

Lão bố trí mồi câu và dây câu xong thì ngồi trên thuyền nhìn trời và mặt biển nhưng lão thấy một con hải bằng đang săn mồi, lão với mái chèo và chèo thuyền theo hướng con hải bằng đang săn đàn cá phía dưới thì phát hiện ra đàn cá kiếm lớn đang săn mồi. Vì cá kiếm (Dorado mỗi khi săn mồi thì luôn đi thành đàn). Lão chuẩn bị dây câu bằng thép để câu mấy con cá kiếm này, lão hy vọng sẽ câu được con cá lớn nhưng chẳng có con nào cắn câu.

Nhưng cuối cùng lão mất dấu đàn cá kiếm, không con cá nào cắn mồi câu của lão. Hàng ngày lão ăn những quả trứng rùa để tăng thêm sức lực, lão ăn suốt từ tháng 05 đến tháng 09, đến tháng 10 lão lại đi câu. Lão cũng uống một ly dầu gan cá mập ở thùng công cộng vì chẳng ai cần thứ này vì cái mùi khó chịu cùa nó nhưng những ly dầu cá này giúp lão chống cảm lạnh và cúm, bên cạnh đó thì rất tốt cho thị lực.

Con chim quay lại và lão Santiago lại dong thuyền đuổi theo nhưng chỉ có mỗi con cá thu 5kg dính vào lưỡi câu của lão. Lão tự trấn an bản thân, nó sẽ là con mồi tuyệt hảo cho con cá lớn hơn. Lão tháo con cá thu để lên thuyền.

Lão dùng con cá thu làm mồi câu, lão buông dây câu xuống biển thì ai ngờ lão cảm thấy có cú giật nhẹ rồi một nhát kéo mạnh hơn từ cần câu nhưng lão có cảm giác con cá chỉ bơi thăm dò và đụng nhẹ vào mồi câu thôi. Lão nghĩ có lẽ trước đây nó có lẽ bị dính câu một lần nên nó nhớ và không manh động hay liều lỉnh đớp mồi ngay. Nó cần bơi xung quanh thăm dò.

Nhưng cuối cùng thì con cá cũng đớp mồi vì lão cảm thấy sợi dây căng lên, lão lại buông dây để con cá kéo đi hết cuộn dây này đến cuộn dây khác. Lão cảm giác độ nặng của con cá, lão biết đây là con cá lớn nhưng lão chưa biết là cá gì.

Lão đã đi rất xa trên biển khi con cá kéo theo lão cùng chiếc thuyền và lão đã không còn nhìn thấy đất liền ở đâu, mặt trời sắp lặn nhưng con cá vẫn chưa thấy dấu hiệu đuối sức hay chồm lên chiếc thuyền của lão. Lão thì thầm

Con cá vẫn bơi suốt đêm, kéo lão và chiếc thuyền đi càng lúc càng xa. Lão phải qua đêm ở ngoài khơi vì con cá này, lão đang suy nghĩ phải chuẩn bị tinh thần và không để sẩy con cá nhất khi màn đêm buông xuống. Lão thầm nhủ

Lão lại nghĩ đến thằng bé Manolin, lão ước gì có thằng bé ở đây chứng kiến cảnh này và nó có thể giúp lão giữ sợi dây câu bằng thép này. Lão nghĩ thầm

Nhưng giờ chỉ có một mình lão lênh đênh trên biển cả bao la, lão đã nghĩ con cá đang dính vào cái lưỡi câu của lão còn là người bạn.

Cả đêm lão không chợp mắt vì giữ sợi dây. Mặt trời đã lên, lão đang suy nghĩ con cá ở lưỡi câu của lão ở dưới biển kia là con cá gì : cá kiếm, cá mõm lớn hay cá mập. Lão cứ để sợi dây qua vai như vậy cho đến khi mặt trời mọc lên. Lão cảm nhận được sợi dây câu đã theo một đường thẳng và con cá không còn bơi sâu và có lẽ nó chuẩn bị nhảy lên thuyền của lão. Lão lại thầm nhủ

“Cá này, tao rất yêu và ngưỡng mộ mày, nhưng tao sẽ giết mày trước khi ngày kết thúc” . (Trích ông già và biển cả – bản dịch Lê Huy  Bắc)

Cả đêm cầm dây câu đã khiến bàn tay lão bị chuột rút, lão cảm thấy mình cô đơn chừng nào trên biển cả bao la. Lão ước có thằng bé Manolin ở bên cạnh sẽ giúp lão được nhiều chuyện nhưng thằng bé không có ở đây. Lão cứ nói chuyện một mình với biển, với bầu trời bao la.

Lão già cứ ngồi đó với dây câu bằng thép to bằng bút chì quấn ngang lưng và dưới dòng nước con cá kiếm đang mắc câu vẫn còn bơi, nó cứ dẫn lão càng lúc càng đi xa đất liền. Bất thình lình con cá giật mạnh, kéo lão ngã sấp mặt xuống mũi thuyền và suýt nữa lôi lão xuống biển nếu lão không gồng hết sức níu giữ rồi nới thêm dây. Sau cú giật của con cá thì lão choáng váng và bị đứt tay, sau đó lão đưa tay xuống biển để rửa bàn tay dính đầy máu.

Lão và con cá ở cùng nhau một ngày một đêm kể từ lúc trưa hôm qua đến nay, lão biết con cá yếu lắm rồi nhưng nó vẫn cứ bơi trong nước biển. Lão nói với bàn tay trái bị chuột rút vì giữ dây câu cả đêm qua.

Sợi dây bên bàn tay phải của lão bỗng nhiên nặng nề và căng hơn, lão biết con cá sắp trồi lên. Lão phải chuẩn bị sẳn sàng để giết chết con cá khi nó nổi lên mặt biển.

Nó nhảy lên rồi lặn xuống mặt biển, nó kéo sợi dây câu của lão nhanh hơn, lão cố gắng vừa kìm và vừa thả lỏng dây để nó không bị đứt. Lão biết con cá quá to, nếu nó dùng sức kéo căng dây thì dây sẽ đứt nhưng lão biết rằng loài vật chẳng thông minh bằng kẻ tiêu diệt chúng, mặc dù chúng cao thượng và hùng tráng hơn.

Đời lão Santiago đã từng thấy nhiều con cá lớn. Lão đã tận mắt chứng kiến nhiều con nặng hơn cả nữa tấn và chính lão cũng bắt được hai con lớn như thế nhưng không phải chỉ một mình lão như bây giờ. Giờ đây, chỉ một mình lão đối diện với con cá kiếm khổng lồ mà lão cũng chưa từng thấy cũng như những dân chài lưới cũng chưa từng thấy con cá kiếm nào đó như vậy.

Lão vẫn nghĩ con cá là anh em, bạn bè của chính bản thân lão nên lão già Santiago thường tự nói chuyện với con cá, khi cánh tay trái đã hết bị chuột rút, lão đã nói chuyện với con cá để thông báo cho nó biết tay lão đã bình thường.

Mặt trời sắp lặn, bóng tối dần đến và lão già Santiago đã mệt nhoài vì 2 ngày nay lão đã lênh đênh trên biển và con cá dính ở lưỡi câu thì vẫn chưa chết. Lão nhìn trời nghĩ về thời trai trẻ của lão khi đang vật tay ở quán rượu tại Casablanca, lão già Santigo đã chiến thắng với sức mạnh của đôi tay này năm xưa. Người ta gọi lão là Santiago El Campéon : Nhà vô địch Santiago. Giờ đôi tay lão đã già nua và yếu ớt, lão không biết có giữa nổi dây câu không.

Ngay trước khi trời tối, con cá chồm lên lần nữa, thì lão đã dùng hết sức bình sinh quật mạnh vào cái đầu vàng nhẫy của con cá kiếm nhưng nó đã lao xuống mặt biển. Lão coi con cá là bạn, tiếc thương xót xa cho con cá lớn đã không có gì để ăn vì miệng nó mắc luõi câu nhưng lão vẫn quyết tâm giết con cá mà không hề nương tay

Con cá lại về với biển và chưa có động tĩnh gì, giờ lão phải biết lão cần phải ngủ, lão đã lênh đênh trên biển 2 ngày 2 đêm mà chưa chợp mắt tý nào. Bàn tay phải nắm chặt sợi dây, đùi lão kẹp lấy bàn tay khi lão dồn hết sức nặng tựa vào mạn thuyền. Rồi lão đẩy sợi dây trên lưng xuống thấp một tý và quàng tay trái qua giữ lấy. Lão từ từ chìm vào giấc ngủ.

Con cá kiếm đã nhảy lên nhiều lần nhằm tháo cái móc câu nhưng đó là việc làm vô vọng. Lão đã thầm đếm có tất cả gần 20 lần nó chồm lên khỏi mặt nước, đã lùa đầy không khí vào những chiếc túi dọc lưng nó. Nó không thể lặn xuống sâu mà chết ở đó vì thiếu oxy. Lão cảm nhận được con cá đã thấm mệt khi nhìn vào sợi dây câu dưới mặt nước.

Mặt trời đã mọc lên lần thứ 3, thế là lão đã ở ngoài biển cả 3 ngày cùng con cá kiếm Dorado. Lão tin rằng con cá đã mệt nên đã dùng sức thu và kéo dây về để con cá càng lúc càng gần lão già Santiago hơn.

Chiếc mũ rơm của lão trật ra sau gáy, để dùng sức và kéo của sợi dây, khi cảm thấy con cá lượn lại, lão ngồi xuống mũi thuyền. Khi giáp mặt với con cá, lão già Santiago đã thốt lên :

Nói trồi lên và lão thấy cái đuôi nhô lên khỏi mặt nước. Cái đuôi lớn hơn cả chiếc lưỡi hái lớn, màu tím hồng dựng trên mặt đại dương xanh thẫm. Nó lại lặn xuống và khi con cá hãy còn mấp mé mặt nước, ông lão có thể nhìn thấy thân hình đồ sộ và những sọc tím sẫm trên mình nó. Cánh vi trên lưng xếp lại, còn bộ vây to lớn bên sườn đang xoè rộng.

Lão cầm lấy ngọn lao để khi con cá tới thật gần thì lão hạ gục nó một lần duy nhất. Lão nghĩ lão sẽ khuất phục được nó dễ dàng.

Cố nén cơn đau, dồn hết tàn lực, dốc hết lòng kiêu hãnh còn lại, lão mang ra để đương đầu với nỗi đớn đau vô bờ của con cá. Con cá tiến gần mạn thuyền, từ từ bơi nghiêng, mõm nó gần như chạm vào ván thuyền. Lão già Santiago giẫm chân giữ sợi dây và nhấc cao ngọn lao hết sức bình sinh phóng cái lao xuống sườn con cá ngay sau cái vây ngực đồ sộ. Lão tì người lên rồi ấn sâu xuống rồi dồn hết trọng lực lên cán dao.

Thế con cá kiếm Dorado khổng lồ đã c.h.ế.t, nó nằm trên mặt biển phơi cái bụng ánh bạc lên trời. Cán lao nhô ra từ cái hốc sau vây con cá và mặt biển đang đổi màu bởi máu đỏ loang ra từ con cá. Tuy con cá kiếm Dorado đã chết nhưng máu nó đã lan đầy mặt biển và lão già Santiago còn chưa biết rằng mối nguy hiểm đang đến vì loài cá mập đã đánh hơi thấy mùi máu nên chúng sẽ kéo đến ăn hết thịt con cá.

Lão buộc con cá kiếm vào song song với mạn thuyền, dọc từ mũi thuyến đến đuôi thuyền. Rồi sau đó, lão dựng cột và căng buồm đề tận dụng sức gió về đất liền. Lúc này đã là giữa trưa của ngày thứ 3 tính từ lúc từ biệt thằng bé Manolin để ra khơi. Nhưng từ đằng xa, những con cá mập đã đánh hơi mùi m.á.u từ con cá kiếm dorado đang tìm cách tiến lại gần chiếc thuyền của ông lão.

Con cá mập áp nhanh mạn thuyền rồi đớp vào cái đuôi con cá kiếm. Lão già Santiago đã thấy cái đầu còn cá mập và lão vận sức còn lại cầm mũi lao, đâm ngay đầu con cá mập đang ăn thịt con cá kiếm kia. Con cá mập đã dính đòn tấn công chí mạng và từ từ chìm xuống mặt biển cùng mũi lao và vài met dây câu. Lão mất luôn mũi lao dùng để tự vệ.

Nhưng giờ thì phần đuôi con cá đã bị cắn toạt ra thì một bầy cá mập khác sẽ kéo đến ngay thôi. Vì loài cá mập có thể đánh hơi mùi máu rất nhanh nhạy. Lão tự trấn an bản thân, và nghĩ rằng lão thông minh hơn loài cá mập nhiều lần dù không còn gì trong tay nhưng lão sẽ chiến đấu để bảo vệ thành quả lao động của bản thân. Lão thầm nói

Lão âm thầm chờ đàn cá mập khác đang từ từ tiến đến nhưng trong người lão đã không còn cái gì sắc bén để chiến đấu, nhưng lão vẫn còn một con dao.

Đó là loài cá mập mũi xẻng. Chúng bắt được mùi m.á.u lan toả trong nước biển, chúng háo hức và trong cơn điên cuồng vì đói đang tiến lại gần chiếc thuyền của lão già Santiago. Lão phải chuẩn bị sẵn sàng chiến đấu. Lão già buộc con dao vào cái mái chèo bằng gỗ chắc chắn. Đây là vũ khí sắc bén cuối cùng trong tay lão. Lão không thể thất bại trong cuộc chiến không cân sức này. Lão chỉ có một mình và dưới biển là 2 con cá mập cỡ lớn Galanos. Lão lại đứng trên thuyến hô lớn để cỗ vũ tinh thần :

Galanos thông minh hơn loài cá Mako lần thứ nhất lão gặp, vì nó không tấn công chính diện con cá kiếm mà chui xuống đáy thuyền từ từ tiếp cận con cá kiếm, con còn lại mở to miệng đớp ngay vào vị trí cũ của con cá Mako lần trước. Lão già Santiago đã tìm ra cái đầu của con cá mập này và cắm thẳng cái mái chèo có cột lưỡi dao vào ngay đầu con cá mập ấy và con cá mập buông con cá kiếm ra từ từ chìm xuống biển. Lão già Santiago đã hạ một con cá mập thuộc loài galanos.

Con còn lại ở bên mạn thuyền, lão chèo thuyền lách qua một bên để thấy con cá, lão nhìn thấy cái đầu bẹt của nó. Lão rút dao rồi đâm ngay đầu của nó. Nhưng nó vẫn không buông tha con cá kiếm.

Lão lại phóng dao đâm vào giữa điểm nối xương sống và não của nó, con cá mập đã c.h.ế.t nhưng hàm răng vẫn còn dính vào con cá kiếm. Lão lách lưỡi dao và giữa hàm răng con cá mập để gở nó khỏi con cá kiếm.

Lão già Santiago đã phóng luôn mũi dao cột vào mái chèo vào ngay đầu con cá mập đã bơi tới và đang cắn con cá kiếm. Nó lăn tròn và lưỡi dao đã gãy, nó c.h.ế.t rồi chìm xuống dưới nước và lão già củng mất luôn mũi dao. Trong tay lão giờ chỉ còn cây sào móc, hai mái chèo, tay lái và cái chày ngắn thì làm sao đương đầu nỗi với những con cá mập tiếp theo. Đôi khi lão thấy mình bất lực, không cách gì bảo vệ được con cá kiếm toàn vẹn để về đất liền

Hai con khác tiến tới trước vẫn là loài cá mập Galanos, lão đã dùng cái chày dã trúng 2 con cá mập này nhưng lão vẫn không tin là 2 con cá đã chết, nhưng từ đằng xa thì lão đã thấy vây của những con cá mập khác đang lao đến.

Con cá kiếm sau vài đợt tấn công của mấy con cá mập giờ chỉ còn một nữa, lão cảm thất bất lực vì con cá kiếm không còn nguyên vẹn. Lão không đủ sức và cũng như đầy đủ vũ khí để chiến đấu với những con cá mập khác vì trời đã tối. Tầm nhìn hạn chế, lão có chiến đấu thì cũng vô ích vì lão không thể thấy con cá mập ở đâu, huống hồ gì chúng quá đông.

Lão đã mệt và buồn ngủ nhưng lão muốn thức để lái thuyền, vì biết đâu lão sẽ gặp may khi về tới đất liền mà con cá kiếm vẫn còn. Lão thầm nói

Lão tự trấn an thế là hết, con cá kiếm chẳng còn gì ngoài bộ xương, con thuyền đã nhẹ hơn. Lão già Santigo quay lại đằng lái và tìm đoạn tay lái gãy lởm chởm còn đủ dài để lấp nó vào ổ lái và đưa thuyền vào bờ.

Trong đêm cả đàn cá mập kéo đến ăn hết những miếng vụn thịt còn sót lại trên bộ xương con cá kiếm, lão Santiago cảm nhận được nhưng lão không bận tâm nữa. Lão chỉ còn mục đích duy nhất đưa thuyền vào bờ.

Lão vào đến bờ trong đêm, do không có ai còn thức và giúp sức, lão cố gắng đẩy con thuyền lên bờ và buộc thuyền vào một tảng đá. Lão hạ buồm, quấn lá buồm lại và buộc chặt. Rồi vác cột buồm dợm chân leo lên bờ.

Khi bước chân trên đất liền, lão già Santiago giờ mới cảm nhận được cảm giác rã rời, từng bước chân lão nặng nề làm sao. Lão ngoái nhìn hình ảnh bộ xương con cá kiếm đang còn buộc vào con thuyền với cái đầu độ sộ và lưỡi kiếm nhô ra mà chẳng còn tí thịt nào.

Bộ xương như một chiến lợi phẩm, một chiến công của những ngày lênh đênh trên biển của lão già Santiago. Lão về đến lều đắp mền đi ngủ.

Sáng hôm sau, biển động, gió lớn nên hầu như dân chài không ra khơi. Mọi người tụ tập và vây quanh con thuyền có xương con cá kiếm khổng lồ đang buộc chặt vào. Một vài người dùng thước dây do chiều dài của bộ xương. Ai cũng trầm trồ, kinh ngạc vì bộ xương cá khổng lồ vì nó dài khoảng 6 m. Chưa có bất cứ ai nhìn thấy con cá kiếm nào to như vậy.

Phía trong căn lều, ông lão Santiago vẫn đang ngủ vùi. Ông đã đuối sức vì mấy ngày không ăn uống và dùng sức quá nhiều để chiến đấu cùng bầy cá mập. Thằng bé Manolin vẫn ở bên cạnh chăm sóc ông lão, chờ ông lão khoẻ lại.