Cá nhân tôi rất thích các bộ phim tài liệu của Adam Curtis, ông có một giọng nói cuốn hút, chất giọng Anh-Anh cùng với lối bình rất sắc và rất người. Những bộ phim tài liệu của ông chủ yếu như trên dòng giới thiệu trên kênh YouTube đăng phim của ông “ Power and how it works in society”-sociology, psychology, philosophy and political history ("Quyền lực và cách nó hoạt động trong xã hội"- xã hội học, tâm lý học, triết học và lịch sử chính trị). Một sự tóm tắt đơn giản nhưng súc tích về những gì mà các bộ phim tài liệu của ông muốn truyền đạt. Chúng ta đang sống trong xã hội loài người nơi mọi thứ được quyết định và định hình phần lớn không bởi các giá trị đạo đức, hay cơ chế sinh học tự nhiên của của người, quyền lực, sức ảnh hưởng mới là thứ có thể làm điều đó. Tôi tin rằng không ít thì nhiều cả tôi và bạn đã tai nghe, mắt thấy những sự bất công, những tiếng than khóc và còn nhiều hơn nữa những cái giá quá đắt mà con người phải trả cho sự sai lầm của ai đó nắm giữ quyền lực. Dù có biết nhưng mong muốn một sự thay đổi và thực sự hành động để khiến mọi thứ tốt hơn không thể diễn ra trong đơn độc và cũng thể xảy ra nếu không có quyền lực hay tầm ảnh hưởng. Có lẽ là quan trọng hơn cả chính là việc những người muốn thay đổi, muốn thế giới trở nên tốt đẹp hơn lại không biết hay hiểu về quyền lực. Hoặc tệ hơn khi ai đó đã thực sự chạm được đến cơ hội tạo ra thay đổi lại chọn một con đường sai lầm mà những người đi trước đã phạm phải.  

Và “ the Trap” cũng là một bộ phim tài liệu như thế. Nó cho người xem thấy những hệ tự tưởng được hình thành như hậu quả của cuộc chiến tranh lạnh đã định hình những nhà lãnh đạo hàng đầu của Mỹ, Anh và thậm chí là cả những nhà lãnh đạo ở Trung Đông-những người đã đi du học và tiếp thu những hệ tư tưởng ở Châu Âu, những tư tưởng, những ideology mà không như chúng ta thường những tưởng như một thứ gì đó hoàn hảo, vĩ đại sinh ra bởi những bộ óc hàng đầu. Chúng sau cùng cũng không chỉ đơn thuần là lý trí, logic một thứ có thể tách rời khỏi tác giả của chính nó, và hơn hết là đầy những lỗ hổng, mặt tối mà chỉ được nhận ra khi đã khiến chính con người bị nhấn chìm trong sai trái, bạo lực và bất công. Và cũng giống như bất cứ con người bình thường khác, những vị lãnh đạo, lẫn những nhà tư tưởng cũng đang ở trong một cái hộp của chính mình, đâu đó họ vẫn rơi vào những ảo giác, hão huyền mà mong muốn làm điều gì đó tốt đẹp, hay thực hiện một lý tưởng vĩ đại cũng không thực sự dẫn lối họ đến con đường đúng đắn, sau cùng sai lầm là thứ mà bất kì ai cũng phải trải qua và mong rằng ta sẽ có đủ can đảm để nhận ra.  

Bộ phim tài liệu gồm ba tập phim, tập đầu là sự xuất hiện từ quan niệm ban đầu khi mới ra đời của game theory, con người là sinh vật ích kỉ cá nhân, luôn lựa chọn phản bội nhau nếu có thể. Sự thất vọng với chính trị đã sinh ra niềm tin rằng không phải chính trị mà kinh tế thị trường mới là đáp án cho sự tự do của con người. Tập hai “The lonely Robot”, đó là khi những nhà lãnh đạo tin rằng con người có thể đơn giản hoá giống như robot, chỉ bằng những mục tiêu, những con số, những đồ thị ta sẽ có đáp án ta muốn cho Freedom mà con người khao khát. Tập ba “We will force you to be free”, đó là khi các nhà lãnh đạo tin rằng vì tự do,  sử dụng bạo lực là cái giá cần phải trả. Spoil trước, tất cả chúng đều sai, và rất nhiều người vô tội đã phải trả giá cho cái sai ấy, đôi khi là bằng cả mạng sống. Bộ phim vốn là câu chuyện của nước Anh và chính trị Châu Âu, nhưng với tôi nó có rất nhiều thứ để tôi học hỏi và tôi mong bạn cũng có thể tìm thấy gì đó cho mình.    

Tôi đã suy nghĩ rất nhiều nên review thế nào cho ba tập phim, một phần vì trí nhớ có phần hữu hạn của tôi, lẫn hiểu biết có phần ít ỏi và câu hỏi liệu tôi đã thực sự hiểu được bao nhiêu phần? Không cho tôi tự tin để viết ra gì đó có thể khiến bản thân hài lòng nên tôi xin mượn phần mở đầu của tập 1: F*** you, Buddy.    

Human being will always betray you. You can only trust the number.**    

"The ultimate political goal of the heart of our age is the idea of individual freedom. With Britain are about to create a revolution that will free the individual from the control of the old elite in democracy. A new world, where we are free to choose our life not to be trapped by class or incomes into the free destinations roads. And abroad in Iraq and Afghanistan, Britain and America are about to set out to libraries individual from territories. For those who believe in it, it is just a first step in a global revolution for them. But if ones step back and look at what it’s results, it is a very strange kind of freedom. The intent to liberate people from the dead hand of old democracy, it has landed to the rise of a new and increasing controller system management, driven by target and number. While government committee to creating the freedom of choice in all areas, actually resided over a rise of inequality and a dramatic collapse in social mobility. The consequences have been the return of the power of class and imbalance*. In abroad, the attempt to create democracy has not just led to creating bloody mayhem but the rejection of the American campaign to bring freedom. And it is Asanmanda*, an anti-democratic authorities Islam... This in term, it helps inspired terrorist attacking in Britain itself. In response, the government has dismantled long-standing law designed to protect our freedom. This is a series of films about how that strange, paradoxical world came to be creative. It begins of the dark fight, it will use the language of freedom, but in reality, it will come in trapping us and our leaders in a narrow and empty world."  

The Trap  
What happened to our dream of freedom.  

Dịch: Con người sẽ luôn phản bội bạn. Bạn chỉ có thể tin tưởng những con số.

"Mục tiêu tối thượng của thời đại chúng ta, là ý tưởng về tự do cá nhân. Với nước Anh là tạo ra một cuộc cách mạng, thứ sẽ giải phóng cá nhân khỏi sự kiểm soát của nền dân chủ cũ và đến với một nền dân chủ mới. Một thế giới mới, nơi chúng ta có thể tự do lựa chọn cuộc sống của bản thân mà không bị giam bởi giai cấp, hay thu nhập, để đến với con đường của định mệnh tự do. Ở Iraq và Afghnistan, hai nước Anh và Mỹ đang đặt ra mục tiêu giải phóng cá nhân khỏi những vùng lãnh thổ. Với những ai tin tưởng vào ý tưởng đó, nó chỉ là bước đầu tiên đến một cuộc cách mạng toàn cầu. Nhưng nếu họ lùi lại một bước, và nhìn lại kết quả của nó, nó là một thứ tự do kì lạ. Ý định giải phóng con người khỏi bàn tay chết chóc của nền dân chủ cũ. Nó đã dẫn đến sự ra đời của của một hệ thống quản lý mới và ngày càng tăng tính kiểm soát, điều khiển bởi mục tiêu và số liệu. Trong khi chính phủ cam kết tạo ra sự tự do lựa chọn, trên thực tế lại khiến gia tăng bất bình đẳng giai cấp, và sự sụp đổ trong dịch chuyển xã hội( tức là thay đổi ví trí trong việc phân tầng xã hội). Hậu quả là sự trở lại của quyền lực giai cấp và mất cân bằng quyền lực. Ở nước ngoài, nỗ lực tạo dựng nền dân chủ không chỉ dẫn đến sự hỗn loạn đẫm máu mà còn là sự từ chối chiến dịch mang lại tự do của Mỹ. Mà đó là khi Asanmanda, một người theo chủ nghĩa hồi giáo chống dân chủ. Nói nôm na, nó đã chuyền cảm hứng cho những kẻ khủng bố trong chính nước Anh. Đáp lại, chính phủ đã dỡ bỏ những luật lệ lâu đời được thiết kế để bảo vệ tự do cho dân chúng. Đây là loạt phim về cách mà thế giới kì lạ, nghịch lý ấy được tạo ra. Nó bắt đầu cuộc chiến đen tối, nó sẽ dử dụng ngôn ngữ của tự do, nhưng trên thực tế nó lại bẫy lãnh đạo và nhân dân của họ trong một thế giới hẹp và trống rỗng."  

Cái bẫy  
Chuyện gì đã xẩy ra với ước mơ tự do của chúng ta.    

*phần này tôi nghe sao đánh máy vậy thôi 😅.  
** spoil một chút là đây chính là ý tưởng cốt lõi ban đầu của John Nash khi xây dựng game theory và đã ảnh hưởng trong chiến tranh lạnh lẫn kinh tế và đặc biệt là trong nghiên cứu con người trong thế kỉ 20.    

Bổ xung một chút: đây là ba câu hỏi mà bản thân tôi thu được sau khi xem xong bộ phim tài liệu mà mong nó sẽ có ích cho bạn, nếu bạn với sự tò mò và quỹ thời gian không quá chặt chọn xem bộ phim tài liệu này.  

Liệu chúng ta đang đối mặt với pandemic về bệnh tâm lý hay chính hệ thống xã hội của chúng ta mới là thứ có vấn đề?    
Liệu việc dựa vào số liệu và lý thuyết game theory có đang dehumanizing con người trở thành những con robot chỉ để thỏa mãn nền kinh tế ?  
Liệu chúng ta có đang đơn giản hoá con người và chính bản thân mình một cách quá dễ dãi và ngây thơ?  

Bạn có lẽ sẽ muốn đọc thêm về Positive and Negative Liberty để hiểu rõ hơn về phim. Link
P/s: Thực ra tôi đăng bài vì muốn tìm bạn cùng bàn luận về phim, nên hãy xem đi nhé! Hoặc bất kì phim nào của Adam cũng được. Có hai phần phim là HyperNormalisation và the Century of the self có bản vietsub bạn có thể tìm trên mạng, “the trap” thì không có sub. link tập 1  tập 2 tập 3
Bài viết chắc chắn sẽ có nhiều lỗi. Mong các bạn đóng góp ý kiến nếu có thể.