Thật thú vị khi cuốn sách đầu tiên tôi review lại là một cuốn thiên về lịch sử. 

Tôi là người ghét sử, thú thật vậy. Tôi ghét việc phải nhớ hàng loạt các sự kiện và con số. Dần dần, tôi có định kiến rằng sách lịch sử là những thứ khô khan với những cái chết được đếm chính xác từng người một, những trận chiến được mô tả bằng giọng đều đều hết sức buồn ngủ. Tuy nhiên, Sapiens (gọi tắt cho ngắn) có vẻ là một trong những cuốn sách lịch sử “dị giáo” khi đã làm điều ngược lại: nó khiến tôi hứng thú.

“Sapiens: Lược sử loài người” được Yuval Noah Harari viết và xuất bản lần đầu năm 2014, được dịch ra hơn 60 thứ tiếng với sức bán trên 21 triệu bản, nhanh chóng trở thành sách bán chạy nhất. Điều này cũng đủ chứng minh sức hút của cuốn sách là lớn đến cỡ nào.

Nếu tóm tắt nội dung trong một câu, các bạn có thể dòm vào tiêu đề. Còn chi tiết hơn, Sapiens là cuốn sách nói về cách Homo Sapiens (con người ngày nay) đã thống trị thế giới, cách họ trải qua các cuộc cách mạng từ nông nghiệp, công nghiệp, rồi đến khoa học - kỹ thuật, cùng những bàn luận về tương lai. Không chỉ kể về lịch sử, Sapiens còn nhìn nhận sự phát triển của con người theo góc nhìn sinh học, tâm lý học hay tôn giáo. Đây là lý do giúp cuốn sách trở nên khác biệt.

Một trong những điểm tôi thích nhất ở Sapiens là khả năng kể chuyện. Đúng vậy, một cuốn sách kể chuyện lịch sử chứ không phải “lịch sử” đơn thuần. Thay vì dùng số liệu, những trận chiến, những nhân vật lịch sử làm nòng cốt, Harari đã biến cuốn sách của mình thành một thứ gì đó quá dễ tiếp cận. Khi đọc, bạn sẽ thấy mình như đang theo dõi và lắng nghe người săn bắt hái lượm nghĩ gì, những đau đớn và mất mát mà hàng triệu nô lệ trải qua trong suốt chiều dài lịch sử bị bóc lột, hay vì sao những tên lãnh chúa lại đưa ra những quyết định tàn nhẫn như vậy. Đây là điểm mà những nhà viết sử Việt nên học tập, bởi một “câu chuyện lịch sử” sẽ dễ tiếp cận hơn nhiều so với “tài liệu lịch sử”.

Những cuốn lịch sử thường kể bằng giọng trung lập với hi vọng giữ được tính tham khảo “học thuật”. Nhưng Sapiens thì khác, nó mang đậm bình luận cá nhân của tác giả. Bạn có thể cảm nhận được quá trình nghiên cứu của Harari thông qua cách ông đặt câu hỏi và giải thích vấn đề. Những chỗ có số liệu cụ thể thì ông sẽ đưa ra kết luận, còn những điều vẫn còn tranh cãi thì ông dẫn chứng những giả thuyết liên quan, từ đó đưa ra ý kiến. Chính vì vậy, thông tin dù được cá nhân hóa nhưng có tính học thuật cao.

Đọc Sapiens, chúng ta sẽ thấy lịch sử thực ra rất phức tạp, mọi thứ chồng chéo lên nhau chứ không phải một sợi dây thẳng. Có thể nói, cuốn sách là cuộc thảo luận dài hơi giữa tác giả và độc giả.

Vì sao ngày nay không còn chiến tranh quốc tế nữa? Có phải con người yêu hòa bình hơn? Không đơn giản như thế! Chúng ta chỉ mới “hòa bình” cách đây chỉ vài chục năm, trong khi suốt quá trình lịch sử hàng trăm ngàn năm, con người đã chiến tranh không dứt. Chúng ta thích hòa bình, đúng vậy, bởi nếu chiến tranh nổ ra thì bom nguyên tử sẽ lo liệu tất cả. Đó không khác gì một cuộc tự sát chung. Đáng lẽ giải Nobel Hòa Bình nên được trao cho Robert Oppenheimer mới đúng .

Ở trên là tôi tóm tắt lại trình bày của Harari về chủ đề: tại sao ngày nay không còn những cuộc chiến ở quy mô quốc tế nữa (ngoại trừ vài ngoại lệ). Ông giải thích mọi thứ bằng ví dụ, và bạn có thể thấy nguyên nhân rõ ràng đến mức nào. Lời lẽ rất trực quan và thú vị.

Đây là điều tôi chưa nghĩ tới khi mới bắt đầu đọc. Tôi tưởng nó chỉ là một cuốn sử thuần túy như bao cuốn cùng loại khác. Nhưng Sapiens đã giúp tôi mở tầm mắt khi nhìn nhận lịch sử qua lăng kính của cả ngành sinh học, tâm lý học, triết học, chính trị… Bạn sẽ biết được những quyết định của ông tổ ta không chỉ đơn giản là do lòng tham, mà sâu thẳm trong đó còn có sự tác động của tôn giáo và nhiều thứ khác nữa.

Giọng văn hài hước là thứ Sapiens có đầy. Bạn sẽ không nghĩ mình đang đọc một cuốn lịch sử, bởi nó khiến bạn cười còn nhiều hơn truyện cười. Bạn có tin Albert Einstein có thể không khéo tay bằng một người săn bắt hái lượm không?

Làm rõ vấn đề tường tận, đó là phong cách của cuốn sách này. Cách kể chuyện của Harari không theo thời gian tuyến tính. Ông giải thích một vấn đề bằng cách lướt qua nhiều thời đại để làm rõ sự ảnh hưởng của nó lên con người. 

Ví dụ: Với “tư duy của con người”, Harari đã kể từ thời hái lượm, đến thời nông nghiệp, công nghiệp, rồi đến hiện đại. Ông duyệt qua hết mọi thời đại để cho thấy tư duy con người thay đổi như thế nào.

Một điều nữa tôi rất thích ở Sapiens là ta không cần nhớ các con số. Đúng vậy! Bạn có thể hiểu lịch sử mà không cần nhớ ngày tháng năm, hay số người chết, hay bất cứ số liệu nào liên quan đến những chiếc xe bắn đá bị phá hủy. Nếu có nhớ, đó là vì ta quá ấn tượng với những con số mà thôi.

Tuy vậy, cuốn sách không phải là không có khuyết điểm. Một số phần có nội dung khó hiểu được tác giả viết hơi ngắn, chưa thể hiện rõ ý tưởng và cũng thiếu vài ví dụ để hình dung. Ở những đoạn như vậy, tôi phải dành khá nhiều thời gian để đọc đi đọc lại mới hiểu được. Đôi chỗ, Harari dường như quá chú tâm vào kể những câu chuyện không cần thiết hoặc ít liên quan, dẫn đến nhịp độ cuốn sách bị kéo ra. 

Và có lẽ quan trọng nhất, nếu bạn là người muốn nắm bắt lịch sử theo các mốc thời gian, thì Sapiens khó có thể thỏa mãn bạn. Cuốn sách đề cập thời gian đầy đủ, nhưng thời gian đó không rõ ràng kiểu như: Ngày 1, trứng gà nở - ngày 2, gà con biết đi - ngày 3, gà con kiếm ăn…

Tuy nhiên, vài điểm trừ như vậy là không đáng kể so với những thứ hay ho mà cuốn sách đem lại.

“Sapiens: Lược sử loài người” là một cuốn sách đáng đọc, thậm chí nên đọc. Cuốn sách được trình bày theo cách rất gợi mở, dễ tiếp thu, phù hợp không chỉ với những người thích sử mà với cả đối tượng độc giả trẻ.

Nếu bạn tò mò muốn biết làm thế nào chúng ta có thể đi từ săn bắt hái lượm đến làm chủ công nghệ hiện đại như hôm nay, thì Sapiens dành cho bạn.

9.9/10 là số điểm dành cho việc cuốn sách đã tạo cho tôi một cảm xúc khác đối với lịch sử. Tuy nhiên, để công bằng thì 9/10 mới là con số chính xác, theo cảm nhận của tôi.