REVIEW SÁCH No. 11 - SAPIENS: LƯỢC SỬ VỀ LOÀI NGƯỜI

Khi Yuval Noah Harari mở đầu câu chuyện của mình bằng hình ảnh anh vắt chân đầy tự tin, trên tay cầm cuốn sách và cất lời bằng một kiến thức vật lý, tôi hiểu rằng mình đang đối diện với một Sử gia đặc biệt nhất từ trước tới nay. Đó cũng là lý do “Sapiens, lược sử về loài người” đã tạo nên một cơn sốt cho cả nhân loại suốt nửa thập kỷ qua, còn Noah Harari - một nhà nghiên cứu lịch sử người Israel đã đi một hành trình xa nhất trong tất cả các sử gia thời hiện đại. Bởi anh không chỉ đem đến cho chúng ta một lượng kiến thức sâu rộng về lịch sử loài người, không chỉ vì ngòi bút tỏa ra sức mạnh và sự rạng rỡ trong từng câu chữ, không chỉ vì anh đưa ra những luận giải khiến ta đọc vào thấy đầy mới mẻ và logic, mà còn vì anh đã thâu nạp xung quanh một cuốn sách lịch sử cả một hình thái vận động của nhân loại với tất cả các môn khoa học từ vật lý, hóa học, và sinh học bên cạnh sử học làm gốc rễ chủ đạo.

“Tôi biết các sử gia thường không đề cập tới vật lý, hóa học hay sinh học. Các sử gia thường nói về những chủ đề như là cách mạng Pháp. Nhưng lịch sử loài người là sự tiếp nối trực tiếp từ vật lý, hóa học, và sinh học. Chúng ta sẽ không thể hiểu những sự kiện lịch sử như cách mạng Pháp nếu không hiểu được loài người đã tiến hóa như thế nào? Bởi lẽ loài người cũng là một loài động vậy nên mọi biến động trong lịch sử đều phải tuân theo các quy luật trong vật lý, hóa học và sinh học.”

Tôi đã cầm trên tay Sapiens từ 4 năm trước, đã đọc những chương đầu tiên trước khi gấp sách lại, và đón về “Sapiens, lược sử loài người bằng tranh” tập 1 sau đó 4 năm. Nhờ vậy, tạo thành một combo sách tranh – chữ tương đối hoàn hảo. Với sách tranh, cho ta những hình vẽ dễ hiểu và cách dẫn dắt phong phú. Với sách chữ, ta nghiền ngẫm sâu xa nhất trong những ngày yên tĩnh.

Có lẽ ngay từ tiêu đề sách, chúng ta đã hiểu được phần nào nội dung mà sách hướng tới. Vâng, kể về một hành trình tiến hóa của loài người từ 6 triệu năm về trước, từ một loài tinh tinh, đến một giống người tinh khôn tên gọi là Homo Sapiens, chứng kiến cách họ lên thuyền đi xa đến các lục địa, đi tiếp một hành trình dài đến cuộc cách mạng nhận thức, đặt chân đến Châu Mỹ, tạo nên cách mạng nông nghiệp, xây dựng những đế chế, phát minh ra các sản phẩm, rồi xây dựng cách mạng khoa học, tạo nên vụ nổ của cuộc cách mạng công nghiệp, và rồi một ngày biến Homo Sapiens … thành thánh thần (tạm gọi là vậy).

Chúng ta là ai? Chúng ta muốn mình muốn gì? Hạnh phúc là thế nào trong quan điểm sinh học? Hôm nay là gì? Là sao? Là thế nào? SAPIENS: LƯỢC SỬ VỀ LOÀI NGƯỜI trả lời hết cho những câu hỏi ấy.

Sức hút đặc biệt của cuốn sách không chỉ khiến người đọc lạc vào trong mê cung của kiến thức. Điều đặc biệt là khiến chúng ta phải “Ồ, à” cho những điều tưởng như hiển nhiên xung quanh, mà hóa ra lại đến từ những kiến thức cơ bản nhất của sự vận động. Ngay cả một khái niệm của “cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy” trong thời trước, đến “tình yêu là được phép đến với nhau” hôm nay, đều có thể được Noah Harari giải thích bằng luận điểm khoa học về sự sự sụp đổ của gia đình và cộng đồng, trong lăng kính vận động cho sự hình thành của chính quyền, quốc gia.

Người Việt Nam chúng ta từ nhỏ đến lớn được dạy quá nhiều về những khái niệm Tiến hóa, tôn giáo, đế chế, Tư Bản Chủ Nghĩa, Xã Hội Chủ Nghĩa hay Cách mạng công nghệ. Nhưng, chúng ta đã hiểu đúng về bản chất của nó hay chưa? Sợi dây liên hệ giữa những chủ nghĩa mà loài người tạo ra với chính tôn giáo? Sapiens sẽ nói cho bạn biết. Và sẽ có những kiến thức khác đi cùng để chúng ta vỡ ra những mảnh ghép rời rạc được thâu nạp từ nhỏ đến lớn.

Một trong những điều tôi thích nhất của cuốn sách này là luận giải về TIỀN. Tiền trong mắt của Yuval Noah Harari chính là “đỉnh cao của lòng khoan dung của loài người, là hệ thống niềm tin duy nhất được con người tạo ra, là cầu nối văn hóa, sự tin tưởng rộng rãi”. Và dẫu cho “trong hàng ngàn năm, các triết gia, nhà tư tưởng và nhà tiên tri đã bôi nhọ đồng tiền và gọi nó là cội rễ của mọi điều xấu xa.” Nhưng họ đã quên mất rằng, cùng với tôn giáo, tiền là thứ để mọi người dù cách xa nhau nửa vòng trái đất có thể chia sẻ một niềm tin.

Có những điều đang diễn ra thực tế xung quanh, khi được Sapiens soi chiếu, hóa ra có thể sẽ khiến chúng ta vừa thích thú lại vừa hoảng sợ. Ví dụ vấn đề về niềm tin tín dụng. Hay tất cả những khái niệm như công ty TNHH, phải chăng chúng ta đang chia sẻ với nhau bằng một TRÍ TƯỞNG TƯỢNG. Với Yuval Noah Harari, trí tưởng tượng là điều vĩ đại nhất mà giống người tinh khôn Homo Sapiens đã tạo ra. Có những thứ rất bình thường, phía sau đó lại là cả một quy luật vận động.

Sapiens đi một hành trình dài không phải chỉ đơn thuần nói với chúng ta về nguồn gốc loại người, về sức mạnh của loại động vật đứng đầu chuỗi thức ăn. Điều xuất sắc và cái tâm nhân bản mà cuốn sách này hướng về còn là lời nhắn nhủ cho con người hôm nay biết để bảo vệ hệ sinh thái ta đang sống, nhắc lại những tội ác mà chính Homo Sapiens gây ra trong thờ ơ, hay trong sự bất mãn vô trách nhiệm. Bằng một sự khiêm tốn tối đa, Noah Harari chỉ ra những dự báo có thể trước sức mạnh và “sự háu đói” của loài người hôm nay trước khoa học. Nhưng cũng không quên nói về những giao lộ lịch sử, những ngã rẽ có thể xảy đến, mà đại dịch Covid-19 hôm nay cho thấy những hạn chế của Homo Sapiens.

SAPIENS: LƯỢC SỬ VỀ LOÀI NGƯỜI không chỉ cung cấp cho bạn những chân lý khoa học, mà còn phần nào hỗ trợ bạn hiểu được cuộc sống xung quanh, vì sao hôm nay ta có tivi, điện thoại, năng lượng…Người lớn nên đọc nó để hệ thống hóa về kiến thức của chính mình và giải đáp cho con trẻ, và các cháu cũng nên có cho mình một cuốn “Sapiens – Lược sử bằng tranh” ở trên giá sách. Đó là những hình vẽ ngộ nghĩnh, các nhân vật tưởng tượng như cô bé Zoe, giáo sư Sarawati, tiến sĩ hư cấu…dẫn dắt các cháu vào chân trời khoa học, những bản đồ dễ hiểu, với một cảm giác ham học hỏi để là người có trí thức.