[REVIEW SÁCH] ĐỌC VỊ NGƯỜI LẠ - CHÚNG TA KHÔNG ĐÚNG NHƯ NHỮNG GÌ CHÚNG TA NGHĨ.

Malcolm Gladwell, là một trong những học giả nổi tiếng nhất thế giới về các vấn đề xã hội cũng như các vấn đề về tâm lý học, tâm lý hành vi con người. Ông sở hữu trong tay một bộ sưu tập các tác phẩm Best-seller do tạp chí uy tín New York Times bình chọn như: Điểm bùng phát (The Tipping Point), Trong chớp mắt (Blink), Những kẻ xuất chúng (Outliers), Chú chó nhìn thấy gì? (What the dog saw), David & Goliath. Ông rất thành công trong việc đưa những ý tưởng, những nghiên cứu phức tạp trở nên cô đọng một cách kỳ lạ thông qua giọng văn của mình.

Cuốn sách mới nhất của ông, Talking to Strangers , cũng không nằm ngoài quy luật đó. Talking to Strangers (Đọc vị người lạ) là một cuộc khám phá điển hình về những giả định và sai lầm mà chúng ta mắc phải khi đối xử với những người mà chúng ta không biết trước đó. Điều đó nghe có vẻ như là một lĩnh vực nghiên cứu khá mơ hồ, nhưng thật sự nó được tạo nên từ những yếu tố căn bản nhất - các vấn đề về văn hóa và định nghĩa được Gladwell nhấn mạnh để định hướng cho người đọc một lối suy nghĩ đơn giản nhất. Tác giả tạo ra một câu chuyện hấp dẫn, dừng lại ở việc xoa dịu trước chiến tranh, nạn ấu dâm, gián điệp, chương trình truyền hình Friends , vụ Amanda Knox và Bernie Madoff , vụ tự tử và Sylvia Plath, tra tấn và Khalid Sheikh Mohammed , trước khi nhẹ nhàng đi đến phần kết luận.

Câu chuyện bắt đầu với Sandra Bland, một phụ nữ Mỹ gốc Phi vào tháng 7 năm 2015 bị cảnh sát giao thông chặn lại ở một thị trấn nhỏ ở Texas. Cô vừa chuẩn bị bắt đầu công việc tại Đại học Prairie View A&M, thì một chiếc xe cảnh sát tăng tốc đuổi theo sau. Làm điều mà hầu như tất cả chúng tôi đã làm, cô ấy tránh sang một bên để xe chạy qua. Và cũng giống như hầu hết chúng ta trong tình huống đó, cô ấy không thật sự quan tâm về chiếc xe cảnh sát kia. Chính vì điều đó mà viên cảnh sát Brian Encinia, đã ra lệnh cho cô tấp vào lề đường.

Kích động và khó chịu trước hành vi của Encinia, Bland châm một điếu thuốc để lấy lại bình tĩnh. Encinia yêu cầu cô ấy bỏ nó ra. Khi cô phản đối, anh ta kéo cô ra khỏi xe và sau một số hành vi phản kháng nhỏ từ phía Bland, cô đã bị bắt và bỏ tù. Ba ngày sau, khi vẫn bị giam giữ, cô ấy đã tự sát.

Như Gladwell lưu ý, đây là một trong những vụ việc nổi tiếng trong đó hành vi hung hãn của các sĩ quan cảnh sát đã dẫn đến cái chết kinh hoàng của người Mỹ gốc Phi, do đó truyền cảm hứng cho phong trào Black Lives Matter (Mạng sống đáng giá của người da màu) . Ông đã viết rằng cái chết của Bland "là lẽ tất yếu phải xảy ra khi một xã hội không biết cách nói chuyện với người lạ". Nhưng tại sao, Gladwell đặt ra câu hỏi, mọi thứ lại diễn ra tệ hại như vậy trên xa lộ Texas đó? Những hiểu lầm nào đã dẫn đến một kết quả đáng buồn và không cần thiết như vậy, chúng đến từ đâu?

Có một câu trả lời ngắn gọn cho câu hỏi đó, và nó diễn ra như thế này: trong một nghiên cứu về tội phạm học được áp dụng sai, lực lượng cảnh sát Mỹ đã được đào tạo để sử dụng các vi phạm giao thông nhỏ phát hiện ra các hành vi phạm tội lớn. Khi làm như vậy, họ làm suy yếu đi một loạt các hành vi bình thường và gần như chắc chắn làm trầm trọng thêm thành kiến phân biệt chủng tộc đã tồn tại trong xã hội nước Mỹ trước đó.

Nhưng đối với Gladwell, đó không phải là loại câu trả lời tạo nên sự hấp dẫn cho một cuốn sách. Gladwell đưa chúng ta vào một cuộc hành trình đầy lạc quan, trong đó chúng ta được khuyến khích kiểm tra hành vi và quá trình suy nghĩ của chính mình. Ví dụ, bạn sẽ làm gì nếu chứng kiến những hành vi tương tác bạn cho là không phù hợp trong lúc tắm giữa một huấn luyện viên thể thao của trường và một trong những học sinh của anh ta?

Tâm lý thường thấy của chúng ta nói rằng chúng ta sẽ báo cáo nó ngay lập tức cho một người có thẩm quyền. Vậy thì người có thẩm quyền đó sẽ làm gì? Bạn có chắc chắn những suy nghĩ về những gì bạn thấy hay không? Liệu người có thẩm quyền đó có chắc chắn về sự chắc chắn của bạn không? Vậy còn cấp trên của anh ấy hay cô ấy thì sao?

Trong thực tế, hầu hết con người đều có khuynh hướng nghi ngờ và rất ít có niềm tin vào những điều không bình thường. Đó là lý do mà các bậc cha mẹ có thể ngồi cùng phòng với Larry Nassar, một bác sĩ của đội thể dục dụng cụ nữ Hoa Kỳ; và không còn tin con của mình nữa khi chúng phàn nàn về những kỳ thi mang tính xâm phạm cá nhân của Nassar. Nassar thực chất là một kẻ bạo hành đội lốt bác sĩ. Nhưng anh ta đã vô tình được cha mẹ bảo vệ bởi vì nhìn chung, chúng ta cho rằng mọi người - đặc biệt là những người có chức vụ quyền lực - đang hành động đúng với mong đợi của chúng ta.

Đó cũng chính là lý do mà Bernie Madoff đã từ bỏ kế hoạch Ponzi khổng lồ của mình trong một thời gian dài: không ai có thể tin vào sự thật. Và khi một số người rung chuông báo động, các nhà chức trách đã chọn cách gạt bỏ mối quan tâm của họ vì họ có vẻ không đáng tin. Nó chỉ ra rằng phần lớn chúng ta khá tệ trong việc phát hiện ra những kẻ nói dối. Ngay cả những chuyên gia được cho là trong lĩnh vực này cũng không thực sự chuẩn xác trong những kết luận của mình. Một nghiên cứu về các thẩm phán hình sự ở New York cho thấy họ đã chấm điểm cũng như lựa chọn ngẫu nhiên khi quyết định ai nên và không nên được tại ngoại.

Nhưng tất cả những điều này có liên quan gì đến Bland? Gladwell lập luận rằng khi chúng ta cố gắng hệ thống hóa sự nghi ngờ, chúng ta sẽ tiếp thêm sức mạnh cho những bản năng tồi tệ nhất của mình. Có những lý do xã hội tiến hóa đúng đắn khiến chúng ta nghiêng về sự tin tưởng hơn là nghi ngờ. Nếu sự nghi ngờ là cơ sở của mọi tương tác giữa những người xa lạ, thì chúng ta sẽ không bao giờ học được cách hợp tác trên quy mô rộng lớn và phức tạp như vậy.

Nhưng Gladwell kết luận rằng các bộ phận giao thông của cảnh sát Mỹ đã gây ra sự nghi ngờ bừa bãi (đặc biệt là việc tập trung vào người Mỹ gốc Phi) dựa trên những  tiêu chuẩn của họ để tương tác với đông đảo công chúng và kết quả là sự hiểu lầm bi thảm dẫn đến việc Bland phải ngồi tù và rồi tự sát.

Nói cách khác, cái giá của sự tự do cho những kẻ vô tội như Bland có thể cho phép những kẻ ấu dâm và kẻ lừa đảo đôi khi thoát khỏi sự phát hiện sớm.

“Chúng ta sẽ không bao giờ biết toàn bộ sự thật; Chúng ta sẽ phải hài lòng với điều gì đó thiếu sót. Cách thích hợp để nói chuyện với người lạ là thận trọng và khiêm tốn ”. Và một lần nữa: "Điều cần thiết ở chúng ta là sự kiềm chế và khiêm tốn."

Suy cho cùng Talking to Strangers cũng có thể coi là một bước tiến của tác giả so với sự cứng nhắc trước đây của ông. Thay vì đưa ra các quy tắc, thành kiến , Gladwell đã chọn đưa ra lời khẩn cầu, yêu cầu chúng ta nhận ra rằng việc hiểu người khác thật sự khó đến thế nào.