Quy trình tạo ra một khóa học online

Mình từng nghe ai đó nói rằng: 'nhờ' có Covid mà việc học Online phát triển nhanh đến bất ngờ. Tạm bỏ qua những tác động xấu của Covid-19 mà ai cũng biết, thì nhìn ở mặt tích cực mình cũng phải công nhận điều đó là đúng.

Vậy nên giữa dịch bùng phát dữ dội ở khắp nơi, đặc biệt là Hà Nội, khi mà người ta đã phải ngồi chơi xơi nước hàng tháng trời, thì mình vẫn đầu tắt mặt tối với công việc. Thứ mình đang làm là vừa chăm sóc học viên, vừa sản xuất sản phẩm: Khóa học online. Và mình chợt nghĩ là: liệu có ai biết rõ về quy trình tạo ra một khóa học online là như thế nào không? Nếu bạn chưa biết thì cùng đọc bài này nhé. Phạm vi khóa học online ở đây mình nói tới là dạng khóa học theo mô hình:

- Video quay sẵn nội dung bài học và có tài liệu thực hành kèm theo.

- Học trên website riêng và cần có kết nối internet mới xem được.

- Hỗ trợ học viên qua kênh thảo luận (chat / hỏi đáp) ngay trong khóa học.

- Có kiểm tra và thi, cấp chứng nhận hoàn thành khóa học.

Việc sản xuất 1 khóa học online tốn khá nhiều công sức và thời gian, cả chi phí nữa. Vậy nên đâu phải muốn làm gì cũng được. Trước khi làm sẽ có một nhóm - thường là team Marketing hoặc R&D - thực hiện thăm dò thị trường để tìm các mục tiêu, gồm:

- Nhu cầu của người học: tệp này khá rộng, thường sẽ chia nhỏ theo từng nhóm (ngành nghề, độ tuổi, loại nhu cầu về kiến thức hay kỹ năng...). Khi chia nhỏ và khảo sát như vậy sẽ nhắm được nhóm khách hàng tiềm năng => Có cầu thì mới có cung.

- Sản phẩm đã có trên thị trường: thường khảo sát các đối thủ cạnh tranh trực tiếp, hoặc các đối thủ lớn hơn trên thế giới xem họ có sản phẩm nào đáp ứng nhu cầu kia chưa? nếu có rồi thì đáp ứng như thế nào? đánh giá sản phẩm đó và tìm hiểu phản hồi của khách hàng về sản phẩm đó. Dựa vào đây để xác định hướng sản xuất sẽ như thế nào để tạo được những điểm thu hút riêng, giúp việc marketing sản phẩm được tốt hơn, có hiệu quả hơn.

- Phạm vi kiến thức và người phụ trách sản xuất: bởi 1 sản phẩm khó có thể đứng đơn lẻ mà cần có 1 hệ thống sản phẩm mới đáp ứng được đủ nhu cầu của người học về 1 hướng nhu cầu (ví dụ như hướng nhu cầu là học Excel thì có rất nhiều mức độ: về hàm, về phím tắt, thủ thuật, kỹ năng báo cáo, kỹ năng vẽ biểu đồ, kỹ năng phân tích số liệu, lập trình VBA... nên cần có 1 hệ thống sản phẩm mới bao quát hết được). Dựa vào đó để xác định phạm vi kiến thức cho 1 khóa học, xác định người nào phù hợp để sản xuất sản phẩm, deadline dự kiến cho việc sản xuất.

Sau khi đã có những mục tiêu cụ thể, lúc này mình (bộ phận sản xuất) sẽ phải làm 1 file gọi là "Hangout" (hay Outline, hiểu chung là dàn ý và đánh giá tổng quan của người sản xuất).

Hangout này khác với đánh giá của team Marketing, bởi nó mang tính giải thích và làm rõ các vấn đề mang tính chuyên môn như:

- Khóa học dành cho ai?

- Phục vụ kiến thức / kỹ năng gì? (của bản thân khóa học)

- Thuộc Category nào? theo hệ thống nào? (xét khóa học trong tổng thể các khóa học đang có)

- Học xong thì có ích lợi gì? giải quyết vấn đề / nhu cầu gì của người học? Cái này làm độc lập với nghiên cứu khách hàng để đối chiếu xem có khớp giữa Cung với Cầu không. Bởi góc nhìn và cách mô tả của người có chuyên môn, kinh nghiệm sẽ khác với người cần học.

Sau đó là xây dựng dàn ý cụ thể gồm:

- Tên các chương (hay phần)

- Tên các bài trong từng chương (dự kiến, chủ yếu làm rõ nội dung của chương)

- Thời gian sản xuất dự kiến (để làm rõ hơn về deadline)

Sau khi mình làm xong cái Hangout này sẽ chuyển cho bộ phận đánh giá. Họ sẽ đối chiếu với khảo sát khách hàng và các yếu tố khác như thời gian sản xuất cho phép, mức chi phí cho sản xuất, sắp xếp hướng khai thác sản phẩm vào lịch của các team khác... rồi chốt lại các vấn đề này để bắt đầu sản xuất.

Đặc trưng sản phẩm là video quay sẵn (giống như xem youtube vậy) nên quá trình sản xuất cũng khá giống với làm video youtube. Nhưng thường mình sẽ làm như sau:

- Đầu tiên là chuẩn bị tài liệu. Việc này tốn thời gian nhất bởi nó như xây từng viên gạch đầu tiên vậy. Không phải nói làm là làm được ngay, cần phải chuẩn bị tài liệu (nó như việc chuẩn bị nguyên liệu nấu ăn vậy). Trong quá trình này vừa làm mình vừa hình dung khi quay video sẽ như thế nào. Làm sao để khi quay thì nội dung sẽ rõ ràng, đầy đủ và giúp quá trình quay diễn ra nhanh hơn. Chuẩn bị tài liệu tốt sẽ tiết kiệm khá nhiều thời gian cho quá trình quay & edit video. Đồng thời quá trình này cũng tạo sự khác biệt rất lớn giữa sản phẩm khóa học với 1 video youtube bình thường: đó là sự bài bản và kiến thức theo lộ trình rõ ràng.

- Quá trình quay: cách thức mình đang làm thì chủ yếu là quay thao tác trên màn hình, bởi mình dạy về kỹ năng mang tính thực hành là chính. Việc quay video màn hình với mình không khó lắm, nhưng có mấy vấn đề đáng lưu tâm:

+ Chất giọng: những ai có chất giọng ấm, rõ ràng, không bị ngọng hay nói lắp thì rất có lợi. Giọng mình thì tạm được thôi, chưa tốt lắm. Nhiều người khác nói rất hay, nghe mà mê luôn. Chất giọng là thứ rất quan trọng trong việc sản xuất sản phẩm dạng này, nhưng nó phụ thuộc nhiều vào thiên phú. Việc rèn luyện chỉ để từ "chưa tốt" thành "ổn" thôi. Còn để "đặc biệt" thì khá hiếm.

+ Nhịp nói, cách xưng hô: bởi không thể biết rõ người học là ai, có thể là 1 sinh viên chưa ra trường cho tới 1 bác 60 tuổi, vậy nên xưng hô cần mang tính đại chúng, không quá trịnh thượng, tạo khoảng cách với người học mà cần gần gũi - như bạn bè. Tốt nhất là xưng mình - các bạn. Chính điều này cũng ảnh hưởng nhiều tới văn viết của mình :D

+ Chất lượng mic, phòng thu: thật sự trước đây không nhận ra vấn đề này, nhưng càng ngày tiêu chuẩn chất lượng video càng cao nên sắm mic tốt, chất lượng phòng thu tốt ảnh hưởng khá nhiều. Nó hỗ trợ về chất giọng giúp sản phẩm tốt hơn.

Nếu coi việc chuẩn bị tài liệu là "cái hồn" của sản phẩm thì chất lượng video khi record là "cái vỏ". Vỏ có đẹp, có tốt thì người ta mới quan tâm tới "cái hồn", nếu không là ăn chửi ngay. Đây là sự thật mình đã nếm trải nhiều, nên mình càng ngày càng khắt khe hơn về hình thức của sản phẩm.

- Quá trình edit video: Thường công ty không trả phí riêng cho việc quay và edit mà gộp chung vào sản phẩm cuối cùng (là video hoàn thiện). Cũng khá là khó để 1 người quay, 1 người edit bởi video mang tính chuyên môn khá nhiều. Người edit đôi khi không hiểu người quay nói gì, có bị sai không => nên người quay sẽ là người edit luôn.

Có 1 vấn đề là mình nói qua video không được 'mượt' cho lắm, nên edit khá vất vả. Hiện vẫn đang cố gắng cải thiện dần. Nói càng mượt thì sản xuất càng nhanh, đỡ vất vả.

Sau khi sản phẩm hoàn thành thì sẽ có 3 việc:

- Một là training cho team Marketing, Sales: để họ nhanh chóng hiểu về sản phẩm, giúp quá trình làm việc của bộ phận đó diễn ra tốt hơn. Như sản xuất các content marketing, landing page và quá trình bán hàng. Đây chính là bước ghép nối cung-cầu thông qua sản phẩm hữu hình (thay vì ban đầu chỉ dựa trên ý tưởng và nghiên cứu lý thuyết).

- Hai là hỗ trợ học viên trong quá trình học: vì học online tức là vẫn cần có người hỗ trợ trong quá trình học nên đây là 1 việc rất quan trọng. Nếu không có quá trình này thì... học youtube còn tốt hơn. Nó tạo ra sự khác biệt giữa 1 sản phẩm trả phí với 1 video miễn phí. Ngoài trả lời các câu hỏi liên quan tới bài học, còn giải đáp những thắc mắc trong quá trình áp dụng kiến thức học được vào thực tế nữa. Cái này đòi hỏi kinh nghiệm chứ không thể chỉ lý thuyết suông được. Vậy nên đây cũng là 1 quá trình học của mình. Phải luôn cập nhật kiến thức mới, phải thử làm công việc thực tế, phải chấp nhận những câu hỏi khó để tìm được câu trả lời... (dù công chăm sóc vượt quá mức thù lao nhận được nhưng vì mình hướng tới mục tiêu xa hơn nên không quá quan trọng)

- Thiết kế bài kiểm tra và bài thi: việc này thường bổ sung sau khi hoàn thành các video bởi không cần gấp ngay, hiếm khi ai đăng ký xong học liền một lèo hết ngay. Vậy nên có thể thong thả và chuẩn bị kỹ lưỡng cho việc này. Yêu cầu của học viên với việc thi, kiểm tra thường cao hơn việc giảng giải thông thường, nên không thể làm ẩu được. Đồng thời mình cũng cần học hỏi thêm nhiều từ phía các trường học chính quy, nơi hệ thống thi cử và đề thi được chuẩn bị kỹ lưỡng và chuẩn chỉ. Việc đưa hình thức thi online cũng là 1 thử thách với mình.

Trên đây là 4 việc chính trong quá trình sản xuất ra 1 sản phẩm khóa học online của mình. Nó có thể không phải đúng hết với những nơi khác, nhưng cũng phản ánh phần nào góc nhìn về việc này. Trong khuôn khổ bài viết mình chỉ hướng tới cung cấp thông tin thôi, cũng không muốn viết quá sâu vào chuyên môn cụ thể để bài viết không trở thành 1 bài quảng cáo.

Mình cũng dự đoán rằng kỹ năng "sản xuất khóa học online" sẽ là 1 kỹ năng cần thiết cho tương lai, khi mà việc học online trở nên bình thường và dễ dàng, thành một phần không thể thiếu của giáo dục hiện đại. Vậy nên biết đâu đấy trong vài năm nữa, chắc ai đó sẽ cần :D