Khái niệm thực phẩm nóng – lạnh, hay cơ địa hàn – nhiệt xuất phát từ Y học cổ truyền Trung Quốc được ứng dụng từ nhiều năm ở một số nước Châu Á như Trung Quốc, Nhật Bản, Việt Nam. Trong y học cổ truyền, tính vị của thực phẩm bao gồm tứ vị là hàn – lương – ôn – nhiệt, tương ứng là lạnh – mát – ấm – nóng, trong đó khái niệm thực phẩm hàn – nhiệt là khái niệm phổ biến và được biết đến nhiều hơn cả. Cân bằng giữa thực phẩm hàn – nhiệt sẽ giúp cho cơ thể hài hòa, sức khỏe dồi dào, sống lâu trường thọ.
Những thực phẩm có tính nhiệt được cho là các loại thực phẩm ăn vào tạo cảm giác nóng và khô như các loại thịt đỏ, các loại gia vị (gừng, tỏi, ớt), các loại trái cây có vị ngọt (đào, nhãn vải).
Những thực phẩm có tính hàn lại là các thực phẩm tạo cảm giác mát và cung cấp độ ẩm cho cơ thể, ví dụ như các loại rau xanh, hải sản, đồ tanh (ếch, ốc).
Ngoài ra, Y học cổ truyền còn phân loại thực phẩm hàn – nhiệt dựa trên nhiều đặc điểm khác như:
Cách thức phát triển: Thực phẩm mọc theo chiều đi xuống thì là thực phẩm có tính hàn, mọc theo hướng đi lên thì tính nhiệt.
Trạng thái của thực phẩm khi vào cơ thể: Thực phẩm có tính hàn sẽ có xu hướng chứa nhiều nước, mềm. Còn thực phẩm có tính nhiệt thì có xu hướng nóng, khô, cứng.
Để xác định mình thuộc loại hình nào, bạn nên tính điểm. Mỗi chỉ tiêu được tính 1 điểm, nếu không có thì tính 0 điểm. Nếu được 3/4 số điểm tối đa thì có thể khẳng định chắc chắn, nếu chỉ đạt một nửa thì thuộc diện nghi ngờ.
Thực phẩm Hàn dành cho người thể nhiệt: thịt trâu, thịt vịt, thịt ngan, thịt ngỗng, trứng vịt, tôm, cua, cá, lươn, ếch, cóc, ốc các loại (nghêu, sò, hến,..), các loại đỗ (đỗ đen, đậu đỏ, đậu xanh, đậu nành, nước đậu, đậu tương, giá,..), các loại nấm (nấm rơm, nấm bào ngư, nấm đông cô, nấm kim chi,..), muối, chanh, củ nghệ vàng, cà tím, dưa gang, mướp hương, bầu, bí đỏ, mướp đắng (khổ qua), măng tre, rong biển, rau muống, rau dền, rau mồng tơi, rau đay, rau nhút, rau sam, lá mơ,.. các loại trái cây (bưởi, dưa hấu,..)
Thực phẩm Nhiệt dành cho người thể hàn: thịt dê, thịt chó, thịt bò, thịt gà, trứng gà, chim sẻ, cá mè, cá diếc, gạo nếp, bột mì, gạo tẻ lâu năm, rượu gạo, giấm thanh, cà rốt, rau cải có vị cay, rau diếp cá, rau kinh giới, rau răm, lá lốt, hẹ, hành, các loại gia vị cay nóng (gừng, tỏi, tiêu, ớt,..), các loại bơ, sữa, phô mai,.. các loại trái cây (sung, mít, sầu riêng, nhãn, vải,..)
Thực phẩm Ôn: thịt lợn, thỏ, cá chép, cá quả, ngũ cốc, khoai lang, táo ta, củ cải đường, sắn dây, vừng, dâu, khế, sữa người, hoa thiên lý,..

Sử dụng thực phẩm phù hợp với cơ địa thể hàn - nhiệt

Sau khi biết được tính hàn – nhiệt, nóng – lạnh của thực phẩm, thì một điều quan trọng bạn cần biết nữa, theo y học cổ truyền, đó là biết được cơ địa của mình thuộc thể gì? để từ đó biết cách sử dụng thực phẩm phù hợp với cơ địa của mỗi người. Y học cổ truyền cũng phân nhóm cơ thể con người thành nhiều nhóm thể chất khác nhau, nhưng phổ biến là thể ôn – nhiệt và thể hàn – lương, hay còn gọi là người có cơ địa “nóng” và cơ địa “hàn”.
Người có cơ địa “nóng” là những người thường bị phồng rộp lưỡi, bốc hỏa và dễ bị khát nước, trong khi người có cơ địa “hàn” thường có lưỡi nhợt nhạt, lạnh các chi và thường bị lạnh, dễ bị  tiêu chảy. Và cũng theo y học cổ truyền thì những người có cơ địa “nóng” nên ăn thực phẩm có tính hàn, người có cơ địa “hàn” nên ăn nhiều thực phẩm có tính nóng. Thực phẩm có tính ôn thì sẽ phù hợp với tất cả mọi người.
Theo Y học cổ truyền có các chỉ tiêu cơ bản để phân định một người thuộc thể tạng hàn hay nhiệt như sau:
Thể hàn: Thể hình có xu hướng gầy, tính cách hướng nội, sợ lạnh, không khát và không muốn uống, thích uống nước ấm nóng, ăn kém, sắc mặt không tươi, rêu lưỡi trắng ướt, đại tiện nát lỏng, tiểu tiện trong, dài và đi nhiều lần.
Người thể hàn dễ mỏi mệt, tinh thần kém hưng phấn, ít mồ hôi, ít nói, khả năng tình dục kém, huyết áp, mỡ máu và đường máu có xu hướng thấp.
Thể bình hòa: Tính cách cân bằng, thể hình, cảm giác hàn nhiệt, cảm giác khát, đại tiểu tiện, trạng thái tinh thần, thể lực, mồ hôi đều bình thường.
Người thuộc thể này ăn được, sắc mặt hơi hồng, chất lưỡi hơi hồng, rêu lưỡi trắng mỏng, khả năng tình dục vừa phải, huyết áp, mỡ máu và đường máu cũng đều trong phạm vi bình thường.
Thể nhiệt: Thể hình có xu hướng béo, tính cách hướng ngoại, sợ nóng, hay khát và thích uống nước mát, ăn ngon miệng, sắc mặt hồng nhuận, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng hoặc đen, đại tiện khô cứng, tiểu tiện ít và màu vàng.
Tinh thần bạn sẽ dễ hưng phấn, thể lực khỏe, dễ vã mồ hôi, nói nhiều tiếng khoẻ, khả năng tình dục mạnh mẽ, huyết áp có xu hướng cao, mỡ máu và đường máu cũng có xu hướng cao.

Thực phẩm nóng hay lạnh tốt hơn cho cơ thể?

Không có loại thực phẩm nào tốt hơn mà cần phải biết cơ thể mình thuộc hàn hay nhiệt để bổ sung đúng loại thực phẩm phù hợp với cơ thể, mang lại sự cân bằng, điều hòa là tốt nhất.
Cân bằng hàn – nhiệt đúng cách sẽ giúp cơ thể khỏe mạnh, cường tráng, có thể chống chọi lại mọi bệnh tật, và đây cũng chính là đích đến quan trọng nhất trong quan điểm y học cổ truyền.
Trong chế biến thực phẩm cho bữa ăn hàng ngày, có thể điều hòa hàn – nhiệt theo 2 hướng chính sau:
- Đối với một loại thực phẩm, nên tận dụng hết mọi phần ăn được. Ví dụ, rau thì dùng cả thân, lá, rễ, hoa (Mướp dùng trái, hoa, lá non, khoai lang ăn cả củ lẫn lá vì phần lá bò ngang trên mặt đất trong khi củ ăn sâu dưới đất...).
- Phối hợp thực phẩm có tính hàn với thực phẩm có tính nhiệt: Ví dụ, khi chế biến thực phẩm thịt cá có tính hàn, để cân bằng âm dương thì nên ăn kèm theo các loại gia vị có tính ấm như ớt, sả, gừng,.. 
Tuy nhiên, nếu ăn nhiều sản phẩm mang tính nhiệt quá thì sẽ gây mất cân bằng, khó tiêu và buồn nôn.
Không nên lạm dụng những thực phẩm mang tính hàn/nhiệt vì nếu ăn nhiều cũng sẽ gây mất sự quân bình, lâu ngày chuyển thành bệnh. 
Người thể hàn thường có xu hướng ăn nhiều thực phẩm có tính nhiệt như: thịt động vật sống trên cạn, thịt đỏ, thức ăn chế biến theo kiểu chiên xào, nhiều dầu mỡ, thức ăn ngọt,.. lâu ngày quá cũng sẽ hóa hỏa, hóa phong, sinh bệnh.
Khi ăn, nếu thấy có bất kỳ phản ứng nào không tốt, nghĩa là thực phẩm đó không phù hợp với thể tạng, cần phải có sự điều chỉnh và cân đối trong nguyên liệu và chế biến.
Và mọi thứ đều mang tính tương đối nên tốt nhất vẫn là thực hiện chế độ ăn uống đa dạng, nhiều loại thực phẩm, để đảm bảo có đầy đủ cả thực phẩm hàn – nhiệt trong chế độ ăn và không bị thiếu hụt dinh dưỡng.
Ngoài ra, người thể hàn do âm khí quá thịnh nên để cải thiện cơ thể đang âm thịnh dương suy thì tốt nhất là tập trung bồi bổ thận, tì, sống trong gian phòng nhiều ánh sáng để nạp dương khí tự nhiên, bổ sung nguồn dương khí còn thiếu.
Hơn nữa, để duy trì một sức khỏe tốt người thuộc thể hàn cần phải tăng cường vận động, đi bộ, tăng cường dinh dưỡng hợp lý và hạn chế những đồ ăn, đồ uống lạnh ngay cả trong mùa hè nóng bức.