Phobia - Ám ảnh kinh hoàng

Bài viết này chứa nhiều hình ảnh kinh dị hoặc gây sợ hãi, khó chịu cao độ. 

Người đọc nên cân nhắc trước khi scroll-down.

.

..

...

.....

.....

......

OK, thích thì chiều.

Đừng trách.

Ổn cả chứ ?

Nếu một trong những hình ảnh trên khiến bạn cảm thấy muốn tè ra quần, thì có nguy cơ là bạn đã mắc phải một hội chứng rối loạn ám ảnh nào đó. Nếu không thì, bài viết này có thể sẽ giúp bạn phát hiện ra nỗi sợ tiềm ẩn của mình đấy (☞ﾟヮﾟ)☞.

PHOBIA (Hội chứng sợ hãi hoặc rối loạn ám ảnh) là một dạng rối loạn tâm thần khá phổ biến. Hội chứng này là tổng hợp của sự sợ hãi kéo dài cộng với những mối lo âu thường trực có thể bị đẩy lên thành sự hoảng loạn cực độ. Người mắc phải rối loạn ám ảnh thường có những phản ứng tiêu cực đến mức bất hợp lý về mặt tâm lý lẫn hành vi khi phải tiếp cận một đối tượng hoặc rơi vào một hoàn cảnh cụ thể. Đôi khi tình trạng này tồi tệ đến nỗi, những phản ứng thái quá xuất hiện ngay cả khi họ chỉ mới hình dung, suy nghĩ hoặc nghe ai đó đề cập đến đối tượng, hoàn cảnh đó. Nỗi ám ảnh dai dẳng mà họ phải chịu đựng kinh khủng đến mức gần như hoàn toàn thao túng những hoạt động thường nhật của họ.

Ví dụ, Acrophobia – chứng sợ độ cao khiến nhiều người lo ngại việc lên cầu thang, hay thậm chí là việc đứng trên một chiếc ghế để thay bóng đèn. Họ luôn có cảm giác sợ té ngã, cảm thấy chới với, mất thăng bằng và thường cần phải có một điểm tựa giúp họ bám víu khi ở những nơi cao hơn mặt đất.

Một số người có thể nhầm lẫn giữa cảm giác sợ hãi thông thường (fear) với hội chứng rối loạn ám ảnh. Nhưng thực ra chúng không hoàn toàn tương đồng, và sợ hãi chỉ là một phần của hội chứng này.

Cảm giác sợ hãi, trên thực tế là một cơ chế phòng vệ bẩm sinh của con người. Nó thuộc về bản năng và thiên về mặt cảm xúc nhiều hơn. Đây là một phản ứng tự nhiên của não trước những mối đe dọa hữu hình đến từ môi trường xung quanh, nhằm báo động cho cơ thể thực hiện những hành động phòng vệ cần thiết. Khi đối mặt với nguy hiểm, hệ thần kinh giao cảm sẽ tiết ra adrenaline, làm tăng nhịp tim và lượng máu chảy vào các cơ bắp lớn. Đồng thời, lượng đường trong máu cũng tăng lên, cung cấp cho chúng ta nhiều năng lượng hơn. Đây là một bước chuẩn bị tối cần thiết cả về thể chất lẫn tinh thần, bất kể lựa chọn tiếp theo của chúng ta là chơi hay chuồn (fight or flight response). Có thể khẳng định rằng, sợ hãi là một cảm giác hoàn toàn bình thường, nếu không muốn nói là có tầm quan trọng rất lớn trong quá trình tiến hóa và sinh tồn của loài người. 

Kiểm soát cảm giác sợ hãi là điều hoàn toàn có thể làm được, nhưng với chứng rối loạn ám ảnh thì đó lại là cả một vấn đề. Tuy nhiên, điểm mấu chốt để phân biệt “phobia” với “fear” lại nằm ở mức độ ảnh hưởng của nó đến tâm lý. Như đã nói, sợ hãi hoặc lo âu là một điều khá bình thường. Ở một mức độ hợp lý; những cảm giác này có khi lại là động lực giúp chúng ta hoàn thành tốt công việc hoặc tránh khỏi những sai lầm. Nhưng với rối loạn ám ảnh, tác động tiêu cực của nó có thể mạnh đến mức làm suy giảm các chức năng và khả năng vận động thể chất của con người, từ đó gây ra những trở ngại đáng kể đến sinh hoạt hằng ngày của họ. Một điểm khác biệt nữa là, cảm giác sợ hãi chỉ xuất hiện nhất thời như là một phản ứng ngay tại thời điểm mà chúng ta đối mặt với tác nhân có khả năng gây hại. Trong khi đó, người mắc chứng rối loạn ám ảnh lại luôn mang tâm lý bất ổn, lo âu và đề phòng. Họ sẽ luôn cố gắng hết mức để tránh né, trốn chạy các tác nhân hay hoàn cảnh gây sợ hãi. Đôi khi những biểu hiện thái quá khiến họ bị cho là mắc phải chứng hoang tưởng hoặc ảo giác. Cứ như họ đang phải chiến đấu với những kẻ thù vô hình – một cách tuyệt vọng. “Bình tĩnh nào anh bạn, hôm nay chỉ mới là thứ tư thôi, còn lâu mới đến thứ hai mà”.

Cảm giác lạnh sống lưng khi có một chú nhện đang bò chầm chậm trên cánh tay, đơn giản chỉ là biểu hiện của nỗi sợ. Nhưng bị ám ảnh đến mức không dám ra bước chân ra ngoài vào ban đêm vì lo rằng “chúng có thể ẩn nấp ở bất cứ đâu trong bóng tối”, hoặc cảm giác khó thở, tức ngực khi xem ảnh một con vật be bé với 8 cái chân lông lá, thì lại là những biểu hiện của Arachnophobia – hội chứng sợ nhện.

Một cách dễ hiểu, “phobia” là hình chiếu với tỉ lệ từ lớn đến cực lớn của “fear”, và thường thì là từ hình phẳng chuyển thành hình khối không gian 3 chiều. “Quá mức”, “cực đoan” và “không cần thiết” là những từ hay được dùng để mô tả cho hành động né tránh, đề phòng của người mắc phải rối loạn ám ảnh trước các tác nhân của nỗi sợ, đôi khi là với những điều tưởng chừng hết sức vô hại; như mấy cái lỗ chẳng hạn.

Có khoản 200 dạng rối loạn ám ảnh đã được ghi nhận, chúng được chia thành 3 nhóm chính, bao gồm:

Là loại ám ảnh gây ra bởi một tác nhân xác định, ví dụ như nhện, rắn, độ cao, thang cuốn, thang máy, đường hầm, nước, đi máy bay hoặc máu. 

Rối loạn ám ảnh cụ thể còn có thể được chia thành 5 loại nhỏ là (1) ám ảnh bởi động vật, (2) ám ảnh bởi môi trường tự nhiên (sợ bão, sợ nước, sợ sấm chớp, sợ bóng tối...), (3) ám ảnh bởi bối cảnh (sợ các không gian kín hoặc chật chội, sợ một tình huống cụ thể như tham gia giao thông công cộng, đến phòng khám hoặc phòng nha), (4) Bị ám ảnh bởi máu; việc tiêm, chích hoặc các thủ thuật y khoa khác và các dạng chấn thương, và (5) những nỗi ám ảnh khác chưa được phân nhóm như sợ mắc bệnh, sợ cái chết, sợ âm thanh lớn hoặc sợ các nhân vật hóa trang, điển hình như nỗi sợ chú hề - Coulrophobia.

Loại ám ảnh này liên quan đến những lời nhận xét hoặc cảm nhận của những người xung quanh về bản thân người mắc; hoặc là các tình huống xã hội mà trong đó sự hiện diện hoặc thể hiện của cá nhân dễ bị soi mói, chăm chú theo dõi bởi nhiều người khác, chẳng hạn như ăn uống ở nơi công cộng hoặc phát biểu trước đám đông. Người mắc rối loạn ám ảnh loại này thường thiếu tự tin và luôn lo lắng về việc "tự làm nhục mình trước mặt người khác".

Bản thân từ này được dùng để chỉ nỗi sợ những khoản không gian rộng rãi, trống trải hoặc sợ phải rời khỏi nơi an toàn. Ở nghĩa rộng hơn, nó chỉ những rối loạn ám ảnh liên quan đến một nơi, một tình huống mà theo suy nghĩ của bản thân người mắc, họ sẽ khó có thể thoát ra khỏi đó, hoặc nếu ở đó thì sự giúp đỡ, hỗ trợ sẽ không xuất hiện kịp thời. Ví dụ cho các rối loạn thuộc nhóm này là nỗi ám ảnh khi phải ở những nơi đông đúc, hoặc ám ảnh về việc bị nhốt bên trong/bên ngoài ngôi nhà của mình. Phức tạp hơn so với các rối loạn ám ảnh cụ thể, nguyên nhân của những rối loạn nhóm này đến từ chính suy nghĩ chủ quan của người mắc, chứ không phải do một bối cảnh hay tình huống xác định nào.

Các rối loạn ám ảnh xã hội và rối loạn thuộc nhóm Agoraphobia lại có nguyên nhân phức tạp và bí ẩn hơn nhiều; không ai chắc chắn chính xác tại sao chúng xuất hiện. Các nhà nghiên cứu cho rằng nguyên nhân có thể là do sự kết hợp của kinh nghiệm sống, cơ chế sinh học thần kinh và các yếu tố di truyền. Thậm chí, khởi phát của chúng còn có thể bắt nguồn từ những bản năng sinh tồn còn sót lại từ thời tiền sử. Không gian trống trải dễ khiến con người trở thành mục tiêu cho những con thú săn mồi to hơn, hoặc dễ gặp nguy hiểm từ mưa giông, bão tố. Những nơi chật chội tối tăm thì lại là chỗ ẩn náu ưa thích của nhện hoặc rắn rít. Thành viên bộ lạc Grab mà lớ ngớ đi vào một nơi toàn những người lạ mặt thuộc bộ lạc Vinasu hay MaLi thì rất có khả năng sẽ được tiếp đón long trọng bằng nồi tắm hơi hoàng gia có kèm rau củ. Và việc bị các thành viên trong chính bộ lạc của mình xa lánh, xua đuổi hay chối bỏ cũng đồng nghĩa với việc không có hang để về, không có sushi hoặc bít-tết tái để ăn.

Một số khu vực của não như vùng vỏ não trước trán (prefrontal cortex) hay hạch hạnh nhân (amygdala) nằm phía sau tuyến yên có chức năng lưu giữ và ghi nhớ các tình huống nguy hiểm. Khi một sự kiện, tình huống tương tự xảy ra trong tương lai, những khu vực này sẽ gợi lại ký ức đó, khiến cơ thể lập tức đưa ra phản ứng tự vệ. Tuy nhiên với một số người, những ký ức này dường như tự chúng được tái hiện lặp lại nhiều lần mà không phải do tác nhân kích thích bên ngoài. Việc gợi nhớ một cách bất hợp lý những trải nghiệm đáng sợ sẽ kích thích hạch hạnh nhân tiết ra các hóc-môn chơi hoặc chuồn, làm gia tăng sự căng thẳng và lo âu.

Yếu tố di truyền – gen cũng có thể tác động đến sự hình thành các rối loạn ám ảnh, mặc dù biểu hiện của nó chưa thực sự rõ ràng và còn gây nhiều tranh cãi. So sánh giữa 2 đứa trẻ trong cùng một gia đình, dễ thấy chúng có đến 50% sự tương đồng về thông tin di truyền trong bộ gen (trừ trường hợp sinh đôi là 100%), nhưng sau khi bị té ngã, một đứa thì lại trở nên sợ leo; trong khi đứa kia vẫn cứ tiếp tục trèo. Từ quan sát trên, người ta đưa ra những tranh luận về nguyên nhân do yếu tố tự nhiên hay do nuôi dưỡng (Nature vs. Nurture); nhưng câu trả lời đúng nhiều khả năng lại là "cả hai". Thế nhưng lại có một trường hợp khá lạ, đến từ cháu gái của tiến sĩ Fredric Neumen, Giám đốc Trung tâm điều trị rối loạn lo âu và ám ảnh tại White Plains, New York. Lúc đó cô bé chỉ mới khoản 5 tháng tuổi, đang được mẹ (con gái tiến sĩ Neumen) bế vào căn phòng lúc nhỏ của cô. Trong số những đồ chơi cũ thời thơ ấu, có một con nhện nhồi bông nhỏ được treo trên rèm cửa sổ. Và khi nhìn thấy nó, đứa bé đã rùng mình - nó sợ. Điều này thực sự rất vô lý, bởi vì cả gia đình ông không có bất kỳ ai sợ nhện. Con rể ông - bố của đứa bé thì lại càng không; anh ta là một giáo viên dạy môn Sinh vật. Lúc mới gặp con gái ông, anh ta đang nuôi một con rồng Komodo trong bồn tắm, một con trăn Boa trong chuồng đặt ở phòng khách, cùng với vô số những con vật "đáng yêu" khác, gồm cả lũ ếch mắt lồi với khuôn mặt dữ dằn.

Một số yếu tố khác như độ tuổi, tình trạng tài chính, địa vị xã hội và giới tính dường như chỉ là những yếu tố nguy cơ đối với một số loại ám ảnh nhất định. Phụ nữ có nhiều khả năng mắc phải các rối loạn ám ảnh liên quan đến động vật. Trẻ em hoặc người có tình trạng kinh tế xã hội thấp sẽ dễ mắc phải các ám ảnh xã hội hơn. Nam giới lại chiếm đa số những người có vẫn đề với nha sĩ và bác sĩ. Và về mặt bằng chung, phái đẹp dường như có tỉ lệ mắc phải rối loạn ám ảnh cao hơn.

Đa số các rối loạn ám ảnh đều có khuyến mãi kèm theo những triệu chứng không mấy dễ chịu. Tùy vào mức độ, chúng có thể là:

-Tim đậm nhanh, loạn nhịp;

-Khó hoặc ngộp thở, tức ngực hoặc đau thắt vùng ngực;

-Miệng khô khốc, nói nhanh, lắp bắp hoặc bị á khẩu, đơ lưỡi;

-Đau bụng, buồn nôn, huyết áp tăng cao;

-Rùng mình hoặc run;

-Chóng mặt hoặc choáng váng;

-Túa mồ hôi;

-Cảm giác hoảng loạn.

Tình trạng rối loạn ám ảnh có thể được khắc phục bằng việc áp dụng các kỹ thuật điều trị, thuốc, hoặc kết hợp cả hai.

Liệu pháp hành vi nhận thức (CBT – Cognitive Behavioural Therapy) là phương pháp điều trị phổ biến nhất đối với rối loạn ám ảnh. CBT có thể được áp dụng khác nhau cho từng trường hợp, phụ thuộc vào mức nghiêm trọng và độ phức tạp của rối loạn. Phương pháp này liên quan đến việc tiếp xúc (exposure) với nguồn gốc của nỗi sợ hãi trong một môi trường được kiểm soát, được gọi là khử nhạy có hệ thống (systematic desensitization). Liệu pháp này cũng tập trung vào việc xác định và loại bỏ những tư tưởng sai lệch, niềm tin bất thường và phản ứng tiêu cực của người bệnh; từ đó tái cấu trúc lại nhận thức, làm giảm đi xu hướng lẩn tránh hay trốn chạy của họ.

Trong quá trình khử nhạy, bệnh nhân sẽ được tiếp xúc một cách an toàn và có kiểm soát với đối tượng hoặc tình huống gây sợ hãi. Mức độ của các cuộc chạm trán được tăng dần từng chút một, trước tiên là trong trí tưởng tượng và sau đó là ngoài thực tế. Thông qua kinh nghiệm lặp đi lặp lại về việc phải đối mặt với sự sợ hãi, người bệnh bắt đầu nhận ra rằng những suy nghĩ lo âu và phản ứng thái quá của mình là điều bất hợp lý và không cần thiết, từ đó họ sẽ dần dần sẽ kiểm soát và vượt qua được nỗi ám ảnh. Liệu pháp CBT  hiện nay thậm chí còn sử dụng cả công nghệ thực tế ảo để đưa người bệnh vào một cuộc phiêu lưu chân thật, gay cấn và hồi hộp từ đầu chí cuối.           (ác vãi  (╯°□°)╯︵ ┻━┻  )

Một liệu pháp mới được áp dụng gần đây là MBCT - Minfulness-based Cognitive Therapy (tạm dịch: Liệu pháp Chánh niệm/Lưu tâm), là sự kết hợp giữa các kỹ thuật phương Tây đã biết với phương pháp tập trung tinh thần của phương Đông. Liệu pháp này đã được áp dụng khá thành công trong việc điều trị trầm cảm hồi quy (trầm cảm ở mức độ nặng và có xu hướng tái phát). Cúng tương tự như Thiền, MBCT chú trọng vào việc đưa tâm trí bệnh nhân tới một sự tập trung cao độ vào thực tại, giúp họ tránh khỏi những phân tâm, dao động do các suy nghĩ tiêu cực mang lại.

Liệu pháp thôi miên cũng tỏ ra rất hiệu quả trong điều trị các rối loạn ám ảnh cụ thể mà không cần phải áp dụng thêm kỹ thuật khử nhạy hay bất cứ kỹ thuật nào khác. Các phương pháp thư giãn thả lỏng và làm giảm căng thẳng khác như hít thở sâu, các bài tập giãn cơ hoặc trò chuyện cũng thường được áp dụng bổ sung trong suốt quá trình điều trị.

-Kinemortophobia - sợ zombie.

-Sanguivoriphobia – sợ ma cà rồng.

-Teratophobia – sợ quái vật.

(3 loại rối loạn ám ảnh trên đang có chiều hướng ngày càng tăng, theo đà phát triển của các bộ phim điện ảnh và trò chơi điện tử lấy chủ đề này).

-Pediophobia – sợ búp bê.

-Nyctophobia – sợ bóng tối.

-Aichmophobia – sợ vật sắc bén.

-Clinophobia – sợ đi ngủ (có thể nguyên nhân là do sợ gặp ác mộng hoặc sợ... tè dầm).

-Selenophobia – sợ trăng tròn.

-Sitophobia – sợ việc ăn và các loại thức ăn.

(Có thể được gây ra bởi một trải nghiệm xấu về việc ăn uống như ăn phải thức ăn bị hỏng và bị ngộ độc thực phẩm, sợ không kiểm soát được cân nặng hoặc cảm giác thèm ăn. Một lý do khác là sợ rằng các loại vi trùng gây bệnh có thể lẩn trốn trong thực phẩm. Những người này thường mắc thêm chứng sợ vi khuẩn - bacillophobia hoặc chứng sợ những thứ có kích thước nhỏ - microphobia)

 -Thalassophobia – sợ biển cả.

(Con người luôn sợ hãi những gì mà họ không hiểu rõ. Sự rộng lớn và bí ẩn của đại dương với những câu chuyện về thủy quái, các sinh vật biển to lớn luôn là nỗi ám ảnh trong suốt chiều dài lịch sử nhân loại. Chết đuối, tai nạn tàu thuyền hoặc những cơn bão, sóng thần, xoáy nước… cũng có thể là nguyên nhân của rối loạn này)

Tới đây thôi, mình mắc chứng sợ viết dài (〜￣△￣)〜.

Méo.

---------------

Dịch và tổng hợp từ:

Ảnh: từ Internet.