Phép tính trọng lượng kỳ diệu

Có người bước vào cửa hàng trang sức của bạn và muốn bán một viên kim cương đã được gắn trên trang sức, khi bạn cần định giá một chiếc nhẫn gắn ngọc lục bảo lớn của khách hàng. Chủ một cửa hàng đồ cổ cho bạn xem một viên ruby trong một chiếc nhẫn cũ và bạn muốn mua lại. Bạn là một chuyên gia thẩm định và một khách hàng có nhiều món trang sức gắn đá muốn biết giá trị của chúng. Trong bất kỳ tình huống phổ biến nào như vậy, việc có thể nhanh chóng và dễ dàng ước lượng trọng lượng carat của một viên đá quý rời và không có chứng thư giám định sẽ vô cùng hữu ích.

Phương pháp truyền thống vẫn luôn là cuốn sách bìa cứng The Complete Handbook for Gemstone Estimation (Sổ tay hoàn chỉnh về ước lượng trọng lượng đá quý) của Charles Carmona. Gần đây, David Marcum, chủ tịch của Gem Weight Wizard (Florida, Hoa Kỳ), đã phát triển một chương trình máy tính mới mang tên Gem Weight Wizard. Phần mềm này có thể được tải về các thiết bị PDA, máy tính cá nhân, máy tính xách tay và một số điện thoại. Tạp chí RDR cho rằng sẽ thú vị nếu so sánh hai phương pháp này.

The Complete Handbook for Gemstone Estimation được biên soạn đầy đủ với các bảng biểu và sơ đồ giúp người đọc dễ dàng ước lượng được trọng lượng của đá quý. Các bảng bao gồm 24 hình dạng phổ biến và 48 hình dạng ít phổ biến hơn. Sách cũng có các phần dành riêng cho ngọc trai và kim cương. Hơn 100 loại đá quý khác nhau được chia thành tám nhóm dựa trên trọng lượng riêng (specific gravity) của chúng. Do mật độ của các loại vật liệu đá quý khác nhau rất nhiều, nên hai viên đá có cùng kích thước có thể có trọng lượng rất khác nhau, và ngược lại.

Nếu bạn biết hình dạng, chiều dài, chiều rộng và nhóm trọng lượng riêng của viên đá, bạn có thể tra bảng để tìm khoảng trọng lượng ước tính. Mỗi bảng tương ứng với một hình dạng cụ thể và đưa ra các khoảng trọng lượng cho từng kích thước trong các nhóm trọng lượng riêng. Tất cả các số đo đều dựa trên các kích thước tiêu chuẩn được hiệu chỉnh; bạn có thể sẽ không tìm thấy số đo milimet chính xác của viên đá thực tế. Các bảng tính toán dựa trên tỷ lệ độ sâu — chiều sâu chia cho chiều rộng — của những viên đá được cắt tốt. Nếu viên đá sâu hơn hoặc nông hơn, sẽ cần điều chỉnh. Các điều chỉnh khác cũng được áp dụng đối với phần chóp cao, phần pavilion quá nông hoặc quá sâu, và các yếu tố làm tăng thể tích viên đá. Sau khi thực hiện các điều chỉnh này, bạn sẽ có được khoảng trọng lượng ước tính, trừ trường hợp kim cương tròn, bảng sẽ cung cấp trọng lượng chính xác.

Phần mềm Gem Weight Wizard được thử nghiệm trên thiết bị HP iPAQ Pocket PC. Khi mở chương trình, người dùng có thể chọn một trong ba loại đá: kim cương, corundum hoặc ngọc lục bảo. Một trình đơn kéo xuống cung cấp thêm lựa chọn 29 loại đá quý khác ít phổ biến hơn. Sau khi chọn loại đá cần đo, bạn tiếp tục chọn hình dạng từ danh sách các hình dạng phổ biến nhất.

Bước tiếp theo là đo chính xác chiều dài, chiều rộng và độ sâu của viên đá và nhập vào chương trình. Ngoài ra, người dùng có thể chọn viền ngoài (outline) cho các hình như trái tim, oval, quả lê và marquise. Sau đó, bạn chọn độ dày của vành đá (girdle) từ mỏng đến cực dày. Thành phần cuối cùng của chương trình là chọn độ phồng của pavilion. Nhấn nút “kết quả” và bạn sẽ thấy tóm tắt tất cả các dữ liệu vừa nhập cùng với trọng lượng ước tính của viên đá.+

Để đánh giá độ chính xác của hai công cụ này, chúng tôi đã sử dụng cả hai phương pháp với một loạt các viên kim cương, ruby, sapphire và ngọc lục bảo có trọng lượng đã được xác định. Tất cả đều là đá quý được giám định độc lập, và các tính toán được dựa trên thông số kích thước ghi trên chứng thư giám định.

Phần mềm Gem Weight Wizard thường cho kết quả cao hơn trọng lượng thực tế của viên kim cương. Trong khi đó, sách The Complete Handbook for Gemstone Estimation lại thường cho kết quả nằm trong khoảng trọng lượng dự đoán.

Cả hai hệ thống đều hoạt động tốt đối với các loại đá này. Gem Weight Wizard cho kết quả trong phạm vi sai số chấp nhận được, còn phương pháp dùng sách thường cho kết quả nằm trong khoảng ước lượng chung.

Kết quả từ phần mềm Gem Weight Wizard có lúc cao, có lúc thấp. Trong khi đó, cuốn sách The Complete Handbook for Gemstone Estimation làm rất tốt, ngoại trừ trường hợp viên ngọc lục bảo 5.38 carat, kết quả lại cao hơn thực tế.

Gem Weight Wizard đáng lẽ nên cho kết quả chính xác hơn vì sử dụng các số đo milimet cụ thể. Tuy nhiên, trong thử nghiệm, các biến số như độ phồng và độ dày vành đá cần được điều chỉnh thì kết quả mới sát với trọng lượng thực. Một điểm hạn chế của phương pháp dùng sách là bảng chỉ sử dụng các kích thước tiêu chuẩn, trong khi các viên đá sử dụng trong thử nghiệm lại không được cắt theo các kích thước này. Tuy nhiên, qua thực hành, người ta nhận thấy rằng làm tròn lên kích thước hiệu chỉnh gần nhất thường cho ra kết quả rất sát.

Tóm lại, bạn cần thực hành với cả hai phương pháp để có cảm giác về các yếu tố cần điều chỉnh. Không phương pháp nào hoàn hảo nếu không có các hiệu chỉnh tương ứng. Càng đo nhiều viên đá, bạn sẽ càng trở nên thành thạo trong việc ước lượng trọng lượng kim cương và đá quý.

Cả hai công cụ này đều là tài liệu tham khảo tuyệt vời cho thợ kim hoàn, thương nhân đá quý, người kinh doanh trang sức cổ, tiệm cầm đồ hay chuyên gia thẩm định trang sức. Tuy nhiên, đây là một quá trình mang tính chủ quan và nếu cần trọng lượng chính xác, viên đá nên được tháo rời và đem cân. Dẫu vậy, cả hai công cụ trên đều tốt hơn nhiều so với việc “nhìn chừng” và đoán trọng lượng của kim cương và đá quý.

Theo lời ông Marcum, phần mềm Gem Weight Wizardsử dụng trong thử nghiệm này là một trong năm phiên bản thử nghiệm beta. “Chúng tôi sẽ tiếp tục cải tiến sản phẩm dựa trên phản hồi từ người dùng và dự kiến phiên bản hoàn chỉnh sẽ ra mắt trong vòng 60 ngày tới.” Mức giá bán lẻ dự kiến là 99 USD và phần mềm sẽ được phân phối tại trang web gemweightwizard.com.

Lựa chọn còn lại là mua cuốn The Complete Handbook for Gemstone Estimation với giá 60 USD để mang theo bên mình trong những tình huống cần thiết. Vì cả hai phương pháp đều có độ chính xác tương đối trong giới hạn cho phép, nên có lẽ quyết định nên dựa vào sở thích cá nhân và mức độ am hiểu công nghệ. Nếu bạn thích các thiết bị công nghệ và phần mềm, hãy chọn Gem Weight Wizard. Nếu không, hãy tìm mua The Complete Handbook for Gemstone Estimation tại bất kỳ hiệu sách lớn hoặc nhà bán sách trực tuyến nào.

Robert G. Genis

Lược dịch Kira Trần