Phân tích chuyên sâu: Hít thở trong thi đấu và tập luyện

Kỹ thuật, tốc độ, sức mạnh, thể lực,.... tất cả những thứ đó sẽ nhanh chóng trở nên vô nghĩa nếu như bạn không biết cách hít thở.

Khi vận động, cơ bắp cần oxi để co giãn, não bộ cần oxi để tỉnh táo,... Nguồn cung cấp oxi duy nhất cho toàn bộ các quá trình hoạt động của cơ thể lại chỉ có duy nhất một cơ quan là phổi. Do đó, để có thể đảm bảo được lượng oxi cần thiết cho vận động, vận động viên nói chung hay võ sĩ nói riêng cần phải biết cách thở.

Thở là quá trình cơ thể thải CO2 để lấy oxi, thở ra CO2 và hít vào O2, đó chính là tóm tắt cơ bản nhất của việc hít thở. Nhịp thở, nói cách khác chính là quãng thời gian giữa việc hít (nạp O2) và thở (thải CO2). Từ đây, việc thở lại nảy sinh một vấn đề: Điều gì sẽ xảy ra nếu lượng thải CO2 và lượng nạp O2 bị chênh lệch.

Nhịp thở là yếu tố tối quan trọng trong tập luyện cũng như thi đấu, đây là yếu tố quyết định việc bạn có đốt thể lực đúng cách hay không. Việc thở cũng như cách mà bạn duy trì một đống lửa, nếu bạn cho quá nhiều than vào, lửa sẽ bùng lên mạnh mẽ, nhưng cũng dễ dàng lụi đi nhanh chóng. Nếu bạn châm mồi vào quá chậm, lửa tàn cũng sẽ chẳng đủ sức để làm cháy than hay củi lớn. Tuy nhiên, nếu bạn biết cách duy trì một lượng đốt vừa đủ, bạn có thể duy trì cho ngọn lửa cháy lâu hơn và hiệu quả hơn. Việc hô hấp cũng như vậy, nếu bạn hít thở quá gấp gáp, bạn sẽ mau cạn thể lực, nếu nhịp thở bạn bị ngắt quãng, lượng oxi cung cấp cũng chẳng đủ để vực dậy một cơ thể đã kiệt quệ.

Thông thường, khái niệm về việc hít thở cơ bản nhất mà mọi võ sĩ trải qua chính là thở mạnh theo mỗi đòn đánh. Điều này hoàn toàn đúng, nhưng chưa đủ. Nếu thải hơi theo đòn thì phải nạp hơi theo điều gì? Thậm chí, nếu phải đi một combo quá dài, võ sĩ phải thở như thế nào để có thể đảm bảo lượng nạp oxi cho vận động mà không bị gián đoạn nhịp thở nếu đánh combo quá nhanh? Trong trường hợp này, việc thở không còn đi theo nguyên tắc thở hắt theo đòn đánh nữa, thay vào đó, võ sĩ phải duy trì nhịp thở ổn định cho một combo dài.

Trong ảnh động trên, Canelo thực hiện một combo đòn yếu nhưng đòi hỏi nhịp độ và tốc độ nhanh, do đó, Canelo hít thở đều theo nhịp thay vì thở mạnh theo từng đòn đánh. Nếu Canelo thở theo đòn thì combo dài ngoằng này có thể khiến Canelo bị hụt hơi do thải quá nhiều so với nạp. Theo lý thuyết, sau khi thở đều một hơi dài, Canelo có thể điều chỉnh lại bằng cách hít sâu để bù đắp lượng oxi bị hao hụt do mải mê thở, nhưng có một vấn đề khác sẽ khiến cho Canelo không thể thực hiện được điều đó: nhịp độ trận đấu. 

Trong nhịp độ tập luyện lẫn nhịp độ thi đấu, khi người này công, người kia sẽ thủ và ngược lại. Giả sử Canelo cũng sẽ tung một combo dài hơi như thế, nhưng anh thở theo từng đòn đánh thì khả năng cao nhất có thể xảy ra chính là đối thủ nhanh chóng phản công Canelo khi chuỗi combo của Canelo vừa dứt. Trong trường hợp này, Canelo phải đối diện với 2 vấn đề lớn: Một là phòng thủ, hai là lấy hơi. Đương nhiên, lượng oxi trong phổi đã cạn kiệt do Canelo không tranh thủ nạp lúc đánh combo. Do đó, để đảm bảo được việc trữ đủ oxi cho hành động tiếp theo, Canelo buộc phải hít và thở đều theo nhịp bất kể chuỗi đòn của mình dài như thế nào.

Đối với trường hợp tung những combo nặng, việc hít thở đều như đã nói lại không đảm bảo được lượng lớn oxi mà cơ bắp cần để có thể tạo ra những cú đánh búa bổ liên tiếp. Lý do vì bởi khi hít và thở đều, cơ thể chỉ nạp một lượng oxi nhất định khiến cơ thể không thể tập trung khi ra những đòn đánh nặng. Trong trường hợp này, kỹ thuật thở đúng lại là việc thở theo đòn đánh kèm với việc hít một hơi sâu. Tuy nhiên, có một lỗi sai mà ít người để ý, đó chính là việc quá quan tâm đến nhịp thở (thải) mà quên mất việc hít (nạp). Trong cùng một chuỗi đòn combo nặng trên bao cát, các võ sĩ đều thở mạnh hoặc thậm chí hét thành tiếng theo mỗi đòn, nhưng việc nạp oxi như thế nào lại hoàn toàn bỏ quên. Có người thì nín thở mà đánh, có người lại nạp quá ít, có người lại bối rối đến làm loạn nhịp thở.

Nếu phải tung một chuỗi combo nặng ký như trường hợp trên, hãy hít một hơi thật sâu để đảm bảo phổi trữ đủ lượng dưỡng khí cho pha "đốt thể lực" sau đó. Thông thường, các pha combo nặng ký như trên đòi hỏi rất nhiều thể lực và sức mạnh.

Cựu võ sĩ vô địch SEA Games, HLV Lê Thị Bằng cũng chia sẻ những kinh nghiệm hít thở trong thi đấu của mình:

Hít thở cung cấp năng lượng cho tất cả các chuyển động. Chuyển động chậm và đều sẽ cần hơi thở chậm. Chuyển động nhanh và các đòn tấn công mạnh cần hơi thở nhanh và mạnh. Nói một cách khác, hành động và nhịp hít thở phải thay đổi liên tục và đồng bộ trong trận đấu. Nhờ thế, võ sĩ sẽ chuyển động linh hoạt và mượt mà hơn.

"Khi di chuyển thì nên hít thở đều theo nhịp di chuyển, xác định tấn công thì hít sâu bằng mũi, khi tấn công sẽ thở ra và tiếp tục hít thở," HLV Lê Thị Bằng chia sẻ. "Thời điểm kết thúc đợt tấn công, hãy hít thở đều, đồng thời di chuyển. Thời điểm vừa kết thúc hiệp đấu thì nên hít thật sâu bằng mũi 2 giây rồi thở ra thật chậm bằng miệng 5 giây. Làm liên tục như vậy 3 lần, sau đó thở bình thường. Trong thời gian thở, cần chú ý nghe chỉ đạo của Huấn luyện viên."

"Chuẩn bị bắt đầu vào hiệp đấu tiếp theo, cũng lại hít sâu lại bằng mũi 2 giây và thở ra bằng miệng 5 giây thêm 3 lần nữa. Như vậy chúng ta sẽ tiếp đủ lượng oxy vào phổi để tiếp tục chiến đấu."

"Lưu ý là việc hít thở này phải được rèn luyện hàng ngày ngay khi tập, có như vậy thì lên thi đấu mới thực hiện được, mới biến việc thở thành một phản xạ tự nhiên."

Võ sĩ sẽ có một giai đoạn căng cơ, co rút bắp thịt tích lũy động năng trước khi tung đấm và một giai đoạn bung cú đấm, xả nhịp thở để ra đòn - nên nếu hít thở chậm đóng vai trò thả lỏng để điều phối sức trong cả hiệp đấu, thì thở ra với những nhịp nhanh là tiền đề cho các động tác mạnh như đấm, đỡ đòn, lướt, hay các bước di chuyển nhanh.

Nguyên tắc chung là các võ sĩ nên hít vào chậm và đều bằng mũi, và rồi thở ra với những nhịp nhanh, ngắn bằng miệng mỗi khi ra đòn. 

Với nhịp hít, hít vào bụng thay vì lồng ngực sẽ cho bạn lượng oxy lớn hơn đến các cơ và lực mạnh hơn khi thở ra. Với nhịp thở, thì các HLV thường khuyến cáo võ sĩ thở hắt ra miệng từng hơi nhỏ, để thở ra càng ít càng tốt. Việc thở hắt bằng hơi ngắn cho não bộ biết rằng chúng ta đang kiệt sức và cần kíp oxy, thúc đẩy quá trình đưa chất dinh dưỡng và oxy trở lại vào cơ bắp nhanh hơn. Để tránh xả nhịp thở quá nhanh, võ sĩ sẽ đóng hơi thở bằng cổ họng - môi, tạo ra tiếng rít ‘eesh’ mà ta vẫn thường bắt gặp trong các trận đấu.