Phản biện Luận điểm của Hội đồng cừu về sự "đáng sống" của Việt Nam

Tình cờ người quen có nhắc đến video này của Hội Đồng Cừu (HDC) và khi xem thử thì cũng thấy không ít chỗ "gợn". Tuy nhiên nhìn số like (51k) và dưới toàn những comment 100% tán đồng khiến tôi không khỏi nghĩ rằng mình là người ngược dòng?

Vì mục comment trên Youtube khá hạn chế nên xin dành phần phản biện trên Spiderum này, hi vọng bằng cách nào đó, qua ai đó, bài phản biện có thể đến tay của HDC.

Xin tập trung phản biện thẳng vào luận điểm chính của HDC tại phút 3'22: "Nhóm cho rằng sự náo nhiệt, sự tiện lợi này là HỆ QUẢ của việc thiếu thốn một hệ thống phúc lợi xã hội (mà nó) hoàn chỉnh".

Tôi xin khẳng định nhận định trên là THIẾU CĂN CỨ và chưa được lập luận XÁC ĐÁNG, cụ thể:

Thứ nhất, nếu lập luận rằng những nhóm người kinh doanh tự do họ không có BHXH thì mới chỉ dẫn đến mối quan hệ TƯƠNG QUAN chứ chưa thể kết luận mối quan hệ NHÂN QUẢ được. Kết luận trên là quá dễ dãi với người làm khoa học mà không biết vô tình hay cố ý HDC lại bỏ qua như vậy.

Thứ hai, thậm chí tôi còn có thể kết luận ngược lại, việc họ CHỌN kinh doanh tự do là cách để họ TỪ CHỐI tham gia BHXH (và cả đóng thuế TNCN). Thật vậy, do yếu tố lịch sử, văn hóa của Việt Nam mà kinh doanh tự do là hoạt động kinh tế hết sức phổ biến, người người nhà nhà làm thêm tay trái, tay phải để thêm thu nhập và nhất là KHÔNG PHẢI đóng BHXH hay thuế TNCN. Ví dụ rõ nhất cho điều này là phong trào sinh viên đại học cất bằng để chạy Grab, họ CHỌN không tham gia BHXH vì họ muốn thu nhập cao hơn chứ không phải vì không có BHXH nên họ mới tham gia lao động tự do.

Thứ ba, tại 5'51, HDC đưa ra một thông tin là "những người làm công việc thời vụ, tạm thời, tự phát thì KHÔNG ĐÓNG ĐƯỢC các phúc lợi" là SAI. Cụ thể thì BHXH có cơ chế BHXH tự nguyện cho những người không thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc (dĩ nhiên chế độ BHXH tự nguyện không hấp dẫn bằng nhưng nó sẽ là một câu chuyện khác) và người lao động tự do không có BHXH là họ KHÔNG MUỐN đóng chứ không phải không đủ điều kiện tham gia.

Thứ tư, HDC chỉ ra những khiếm khuyết của hệ thống BHXH, tôi hoàn toàn đồng ý, nhưng như đã nêu ở điểm 1, nó không có yếu tố nào để củng cố cho quan hệ NHÂN QUẢ cả. Hơn nữa, có một số điểm bất cập:

- Bản chất của BHXH nói nôm na thì là người sau trả tiền cho người trước, nên càng nhiều người tham gia (độ phủ cao) thì quỹ BHXH càng mạnh, khả năng chi trả càng cao và ngược lại. Như vậy, nói BHXH chi trả kém (dựa trên mức đóng) mà chưa tính đến độ phủ kém của BHXH Việt Nam là một thiếu sót.

- Ở 10'53, HDC đã khoanh vùng lại lợi ích của BHXH tập trung ở "hưu trí" tức sự thiếu hụt của BHXH chỉ bộc lộ khi đến tầm tuổi nghỉ hưu. Nhưng thực tế, lượng người trong tuổi lao động làm việc tự do vẫn rất nhiều, từ đó thấy rằng luận điểm ban đầu mọi người phải đi lao động tự do vì "không có BHXH để bấu víu" lung lay trầm trọng.

Ngoài lề, tại 7'52, HDC đưa ra một con số thống kê rằng tại VN có khoảng 38% người trong độ tuổi lao động tham gia BHXH còn con số của Mỹ là 95%. Điều này là KHÔNG CHÍNH XÁC, cụ thể theo tài liệu của Quốc hội Mỹ [1] thì đến năm 2021, con số 94% là tỷ lệ người lao động thuộc diện BHXH bắt buộc tham gia đóng BHXH. Còn tính tỉ lệ trên tổng số người trong độ tuổi lao động thì ở Mỹ (để tương đương), con số rơi vào khoảng 72% [2]. Vẫn cao hơn VN khá nhiều nhưng cũng cho thấy sự cẩu thả trong số liệu của HDC.

Ở 12', HDC nêu về Child Benefits, cái này tôi có thể nhầm do không am hiểu luật Canada nhưng có vẻ bạn đang nói về phúc lợi xã hội nói chung chứ không phải quyền lợi thuộc phạm vi của BHXH? vì theo cổng thông tin dịch vụ công của Canada [3] thì BHXH (CPP) có children's benefits nhưng là chỉ áp dụng cho trường hợp NLĐ tử vong hoặc mất khả năng lao động.

Tựu chung, cái "đáng sống" của Việt Nam mà HDC nhắc đến đúng là không hoàn toàn đáng để tự hào nhưng là bởi nó ẩn chứa rất nhiều NGUY CƠ và HỆ LỤY đến an sinh xã hội (nguyên nhân chứ không phải kết quả) như video đã khẳng định.

Mặt khác, hệ thống BHXH của VN đúng là không hoàn thiện và nó ẩn chứa nhiều nguy cơ như không bảo đảm được mục tiêu an sinh xã hội (độ phủ thấp), điều kiện hưởng không hấp dẫn (tuổi hưu cao); không chi trả được cho người đã tham gia (tỉ lệ thu thấp, xói mòn cơ sở thu) và RẤT RẤT cần cải thiện nhưng kỳ thực phản ứng của nó là việc trốn đóng BHXH, rút BHXH một lần chứ không phải là kinh doanh tự do. Tỷ lệ kinh doanh tự do là hệ quả của văn hóa và tỷ lệ đào tạo lao động thấp, vậy thôi.