[Phần 1] Start-Up (2020): Sự lãng mạn hóa của Trí tuệ Nhân tạo từ lăng kính điện ảnh

Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và sáng tạo khởi nghiệp là một trong những "trào lưu" nổi lên rầm rộ trong thời gian qua tại Việt Nam. Kể từ khi chương trình Shark Tank phát sóng tại Việt Nam vào năm 2017, cụm từ "Start-up" chưa bao giờ được nhắc nhiều hơn bao giờ hết. Sự thành công của những công ty khởi nghiệp kỳ lân (start-up unicorn) dường như là ánh hào quang che lấp tảng băng chìm đằng sau câu chuyện khởi nghiệp. Bên cạnh đó, trí thông minh nhân tạo, một trong những trụ cột công nghệ chính của Cách Mạng Công Nghiệp lần thứ IV [1] được chính phủ trên toàn thế giới quan tâm nói chung và các doanh nghiệp, nhà nước Việt Nam đặc biệt chú trọng đầu tư nói riêng. Start-up, một bộ phim truyền hình dài tập do Hàn Quốc sản xuất, đã phản ánh sâu sắc những góc tối về định nghĩa cụm từ "Start-up". Khởi nghiệp trong lĩnh vực Trí tuệ Nhân tạo(AI) là công nghệ chủ đạo được các nhà làm phim tập trung khai thác sâu trong series truyền hình Start-Up. Ngoài những yếu tố trên, một yếu tố khác làm nên sự đặc biệt của bộ phim này và đa số các bộ phim Hàn Quốc nói chung là các tình huống tình cảm gây cấn. Nội dung sau đây là những đút kết từ góc nhìn của tôi về lĩnh vực trí tuệ nhân tạo sau khi xem bộ phim này.

Sơ lược về nội dung của bộ phim

Start-up, một bộ phim tình cảm Hàn Quốc về khởi nghiệp Trí tuệ Nhân tạo phát sóng vào tháng 10 năm 2020 mà tôi có dịp xem gần đây với điểm đánh giá rating là 8.1/10 theo IMDb. Bộ phim xoay quay kể về một người phụ nữ theo đuổi giâc mơ trở thành doanh nhân công nghệ như Steve Jobs và chuyện tình của cô từ thời niên thiếu và trong quá trình khởi nghiệp.

1. Trí tuệ Nhân tạo trong phim Start-up

Dành cho những tín đồ yêu thích chủ đề liên quan đến công nghệ, trong chuỗi truyền hình dài tập, nhà sản xuất phim đã rất chú trọng khai thác các nền tảng trong lĩnh vực Trí Tuệ Nhân tạo. Hai chuyên ngành hẹp là Thị giác Máy tính và Xử lý Ngôn ngữ Tự nhiên, là những nhánh nghiên cứu của ngành Trí tuệ Nhân tạo được đề cập trong bộ phim. Đây là những bộ môn khoa học, dựa trên ý tưởng phát triển "Máy tính có khả năng tư duy trong việc quan sát nhận biết thế giới xung quanh thông qua hình ảnh và khả năng đọc hiểu ngôn ngữ của con người ? ". Nói nôm na một cách dễ hiểu, là dạy cho máy tính có được các khả năng như con người, từ một đứa trẻ với khả năng đọc hiểu, giao tiếp và nhận biết thế giới xung quanh qua các giác quan như mắt, miệng và tai.

Hình 1: Cuộc thi phát hiện vật thể trong thị giác máy tính

Lấy cảm hứng từ cuộc thi "The ImageNet Large Scale Visual Recognition Challenge (ILSVRC)", đội thi của nhân vật chính Nam Do-san đã dành giải Nhất tại cuộc thi này. Trong thế giới thực, lời giải của các đội thi đạt giải cao tại các cuộc thi này tương đương với các đột phá khoa học trong lĩnh vực thị giác máy tính. Cụ thể vào năm 2012, nhóm tác giả Alex Krizhevsky và cộng sự [2] đã thiết kế một mô hình học sâu đạt hiệu suất cao với độ lỗi thấp trên bộ dữ liệu Imagenet, một bộ dữ liệu điểm chuẩn (a benchmark dataset) cho bài toán phát hiện đối tượng. Bài báo khoa học của nhóm tác giả Alex được công bố vào cùng năm đó đã tạo một cuộc cách mạng học sâu với liên tiếp công trình khoa học về những mô hình và thiết kế mạng nơ ron nhân tạo được công bố hàng loạt, mở ra một cuộc đua mới giữa các ông lớn như Google, Facebook, Microsoft, Nvidia và OpenAI về trí thông minh nhân tạo.

2. Sự lãng mạn hóa và văn hóa đại chúng của Trí tuệ Nhân tạo

Nói đến Trí tuệ Nhân tạo, người ta sẽ liên tưởng đến các hệ thống mạng nơ ron học sâu vô tri vô giác không có cảm xúc dựa trên nền tảng Toán học với các phép đạo hàm, tích phân, tính toán tích chập ma trận và tối ưu hóa cực trị. Trong phim, biên kịch đã cài cắm rất nhiều chi tiết thú vị để AI trở nên đại chúng hơn đối với người xem. Từ Yeong Sil (Hình 3), trợ lý ảo đóng vai trò như một con mắt của người khiếm thị cho đến cuộc hội thoại tình cảm của cặp đôi nam và nữ chính liên quan đến học máy (Hình 2).

Hình 2: Phân cảnh hội thoại "mùi mẫn" về học máy của nam chính Nam Do-san và nữ chính Seo Dal-mi

Một điều đặc biệt tôi nghĩ mà đạo diễn Oh Choong-hwan khiến bộ phim hấp dẫn với người xem là khả năng lãng mạn hóa Trí tuệ Nhân tạo dưới ngôn ngữ tình yêu (Hình 2 và 4) và qua các ví dụ dễ hiểu từ các ứng dụng thực tiễn của các đội thi công nghệ từ cuộc thi khởi nghiệp Hackathon tại trung tâm khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Sandbox.

Hình 5: Trung tâm đổi mới sáng tạo khởi nghiệp Sandbox

Chưa dừng lại ở đó, tính đại chúng của trí tuệ nhân tạo dường như len lỏi sâu vào cuộc sống hằng ngày của các nhân vật trong phim, minh họa thông qua cuộc sống của Seo Dal-mi và bà của mình (Hình 3). Vẻ đẹp của Toán học không dừng lại ở những công thức và định lý khô khan, từ góc nhìn của nghệ thuật thứ 8 và cách kể chuyện dễ hiểu người xem, AI đã trở thành một phần quen thuộc và được lột tả rất gần gũi dễ hình dung đối với khán giả bộ phim truyền hình Start-Up.

Hình 3: Cuộc nói chuyện giữa nữ chính và bà của mình

3. Sự đào thải là vấn đề tất yếu từ đổi mới khoa học công nghệ

Cách mạng công nghệ của các người đối với chúng tôi là miếng cơm manh áo. Đối với các người, là giảm vài đồng, nhưng .... Là 3.6 tỷ won. Không phải vài đồng. Phải, đúng vậy, là 3.6 tỷ won. Vô số người đã sống nhờ số tiền 3.6 tỷ đó. Giờ họ phải sống như thế nào. Kinh doanh bằng cách đẩy người khác vào bước đường cùng. các người có lời nào để biện hộ không ?
Đối thoại giữa Nam Seong Hwan và giám đốc công nghệ công ty InJae về nền tảng AI đã cướp mất việc của ông ta

Trăm năm trước cũng có những người nói lời giống chú. Những người kéo xe cũng đã từng biểu tình như chú khi xe taxi được sử dụng lần đầu. Nếu phải suy nghĩ cho miếng cơm của họ, thay vì sự đổi mới, như chú nói, thì bây giờ chúng ta phải đi xe kéo thay vì taxi, sử dụng nhân viên trực điện thoại bàn và điện thoại bàn thay vì điện thoại di động. Chú muốn một thế giới như vậy sao ? Không muốn đúng chứ ? Con cháu của chúng ta cũng sẽ không muốn sống trong một thế giới như bây giờ. Chúng sẽ muốn sống trong một thế giới tốt hơn. Vì để tạo ra một thế giới tốt hơn đó là biện hộ của tôi. Và đó cũng là lý do của con trai chú.

Đúng vậy. Con trai tôi đang đi trên đường con đường giống cô. Chỉ cần có những người giống cô và con trai tôi thì cuộc cách mạng đó sẽ đến rất nhanh. Nhưng có phải cứ nhanh là tốt không ? Tốc độ tàn khốc đó sẽ khiến nhiều người khốn khổ. Rất nhiều người sẽ không kịp thích nghi với thế giới mới và mất kế sinh nhai. Những người như tôi là để làm chậm quá trình đó lại một chút. Cũng tìm tốc độ vừa phải để ai cũng có thể thích nghi và sống sót. Để tìm được tốc độ đó, tôi sẽ tiếp tục đấu tranh. Con trai tôi đã chọn con đường khác với đường của tôi. Nhưng nó có cuộc đời của nó, tôi có cuộc đời của tôi. Con trai tôi đang hướng đến tương lai. Còn tôi sẽ đấu tranh để bảo vệ hiện tại của mình. Có lẽ trong quá trình đó, chúng ta sẽ tìm được tốc độ lý tưởng của sự đổi mới.

Trải qua ba thời kỳ biến động đỉnh cao của các cuộc cách mạng khoa học công nghệ là sự đấu tranh và đào thải rất nhiều ngành nghề trong xã hội. Ngày nay, song song với sự phát triển đó, con người lại dần bắt đầu thích nghi với một cuộc cách mạng mới với xu hướng chủ đạo là trí thông minh nhân tạo. Trong phim, để cắt giảm nhân lực cho hệ thống giám sát an ninh, công ty INJAE đã phát triển một hệ thống có khả năng thay thế con người trong việc giám sát an ninh, giúp cắt giảm chi phí đi 1/6 lần. Điều này dẫn đến sự biểu tình của các nhân viên từ công ty đối tác của INJAE. Trong thực tế, các công việc đơn giản không quá phức tạp đã bắt đầu dần thay thế bởi trí tuệ nhân tạo với hiệu suất làm việc cao gấp nhiều lần và không biết mệt mỏi.

Hình 4: Lịch sử các cuộc cách mạng đổi mới [3]

4. Con người vẫn đóng vai trò là bộ não đằng sau Trí Thông Minh Nhân Tạo

Để thiết kế và vận hành các mô hình học máy, đằng sau đó là những nhà khoa học và kỹ sư AI. Trí tuê nhân tạo hiện nay chưa đủ thông minh để có thể phát triển đến mức siêu thông minh như các hệ thống Skynet hủy diệt con người như trong bộ phim khoa học viễn tưởng Terminator. Phải còn rất nhiều năm hay một tương lai xa nào đó, AI mới có khả năng thông minh như con người. Điều đặc biệt từ con người mà máy móc không thể làm được chính là khả năng diễn tả cảm xúc. Từ Start-up, các kỹ sư mà tiêu biểu nam chính Nam Do-san là nguồn cảm hứng để các hệ thống học máy ra đời, từ những đoạn code và kiến thức mà anh tích lũy được từ trường Đại học.

Hình 4: Mọi người trong Công ty khởi nghiệp đang tìm giải pháp cho mô hình học máy

Kết

Trong phần này, tôi đã giới thiệu sơ lược về nội dung trí tuệ nhân tạo từ bộ phim điên ảnh Start-Up. Ngoài ra, một số nội dung đáng chú ý đươc tóm lược qua cảm nhận của tôi qua các chỉ mục hai, ba và bốn. Tóm lại, Start-up là bộ phim tình cảm Hàn Quốc đáng xem về khởi nghiệp trí thông minh nhân tạo. Trong thời gian dịch bệnh này, một bộ phim hay sẽ giúp sức khỏe tinh thần của chúng ta khỏe khoắn hơn trong đợt giãn cách của năm Covid thứ hai.

Tài liệu tham khảo

[1] Erboz, Gizem. (2017). How To Define Industry 4.0: Main Pillars Of Industry 4.0.

[2] Krizhevsky, Alex, Ilya Sutskever, and Geoffrey E. Hinton. "Imagenet classification with deep convolutional neural networks." Advances in neural information processing systems 25 (2012): 1097-1105.

[3] Caiza, Gustavo & Saeteros, Morelva & Oñate, William & Garcia, Marcelo. (2020). Fog computing at industrial level, architecture, latency, energy, and security: A review. Heliyon. 6. e03706. 10.1016/j.heliyon.2020.e03706.