Tiếp tục bài thứ hai trong chuỗi bài viết Opening Theory, nơi mà tôi sẽ tập trung sâu về các khai cuộc trong cờ vua.

Với khai cuộc mà tôi viết lần này sẽ không phải là dạy cách chơi mà là cách để đánh thắng một trong những cách trả lời phổ biến nhất của Đen trước 1.e4 - Phòng thủ Pháp.

Phiên bản "bỏ túi" của bài viết này từng được tôi soạn và đăng lên nhóm facebook Cộng đồng cờ vua Việt Nam của Spiderum một thời gian, link tôi sẽ để ở phần tham khảo. [1]

Mục này lẽ ra phải nhắc đến từ ngay bài đầu tiên rồi nhưng giờ tôi sẽ bổ sung thêm từ những bài tiếp theo.

Series này tôi nhắm trước là viết cho nhiều người chơi từ nhiều trình độ nhất có thể tiếp cận được (lý tưởng là từ elo 2000 trở xuống). Nếu bạn là người mới và cảm thấy chóng mặt trước rất nhiều biến thể, không biết nên bắt đầu học và làm quen với biến nào hay cố gắng nuốt hết nội dung đi... Thì bạn có thể sử dụng bài này như một cuốn từ điển.

Khi bạn tập chơi khai cuộc và tùy theo đối thủ trả lời như nào, bạn có thể thao khảo cách trả lời thích hợp từ bài viết (sau khi đã hoàn thành ván đấu). Tôi nghĩ đây là một cách tốt để học và làm quen với khai cuộc được viết đến. Cách này cũng áp dụng được khi bạn đọc sách khai cuộc cờ vua luôn.

Tôi cũng khuyến khích bạn dùng đến bàn cờ vua để sắp xếp quân ra nếu cảm thấy khả năng hình dung nước đi vẫn chưa tốt.

Ta cùng bắt đầu vào bài.

Các kí hiệu được dùng đến trong bài: ! - Nước đi hay !! - Nước đi rất mạnh ? - Nước đi yếu ?? - Nước đi sai lầm nghiêm trọng (blunder) !? - Nước đi đáng cân nhắc ?! - Nước đi không chính xác + - Chiếu # - Chiếu hết

Cái tên của Khai cuộc này bắt nguồn từ khi các kỳ thủ tại Paris sử dụng nước 1...e6 trong một giải đấu qua thư tín với London vào năm 1834. Dù vậy, khai cuộc này còn có tuổi đời lâu hơn, xuất hiện trong cuốn sách của nhà chơi cờ tên Luis Ramírez Lucena vào cuối thế kỷ 15. [2]

Bằng việc đẩy tốt lên e6, Đen sẵn sàng chấp nhận chơi thế trận hơi gò bó và chuẩn bị cho mục tiêu quan trọng là đẩy tốt để đột phá trung tâm. Với phòng thủ Pháp, bên Đen cần làm là phải... phòng thủ trước rồi mới bắt đầu phản công. Tuy nhiên, điều này vẫn cần chút kiên nhẫn.

Nhược điểm lớn nhất của khai cuộc này là trong nhiều biến trận của Đen, quân Tượng ô sáng c8 (trước gọi là Tượng màu sáng) thường bị "chôn sống" do kết quả từ nước đi đầu tiên (1...e6) của Đen. Vấn đề với quân Tượng này có thể gây ra nhiều khó khăn, kể cả khi ván cờ đi vào tàn cuộc. Dù có một số bất lợi kể trên, phòng thủ này vẫn cho Đen một thế trận rất chắc chắn, được nhiều kỳ thủ từ mọi trình độ sử dụng. Gần đây thôi, tại giải Vô địch cờ vua thế giới 2024 cũng xuất hiện khai cuộc này và được chơi bởi Đinh Lập Nhân (Ding Liren).

Về cách để ta đánh thắng Phòng thủ Pháp, Trắng có một số lựa chọn thú vị cho mình như Trận Tarrasch, Tấn công Ấn Độ (King's Indian Attack,... và nội dung chính của bài lần này, Hệ thống Nimzowitsch.

Sau 2.d4, Đen nhanh chóng đẩy tốt của mình lên d5 để kiểm soát trung tâm và tấn công tốt e4 của Trắng. Tùy thuộc vào cách xử lý quân tốt này, Trắng có một số hướng đi khác nhau. Một trong số đó là đẩy lên.

Vì Hệ thống Nimzowitsch là một biến thể xuất hiện trong Trận đẩy tốt nên tôi sẽ giải thích nhanh về nó trước.

Bằng việc đẩy tốt lên e5, Trắng sẽ hướng mục tiêu của mình về phía cánh Vua vì có chuỗi tốt d4-e5 hướng về nó, thế trận này được gọi là Trận đẩy tốt. Ngược lại, Đen có chuỗi tốt f7-e6-d5 hướng về phía cánh Hậu, giúp hỗ trợ kế hoạch phản công sau này.

Cách phổ biến để công phá chuỗi tốt mạnh của đối phương. Đen đẩy tốt cột c lên để tấn công vào phần gốc của chuỗi tốt d4-e5. Nếu Trắng đổi tốt c5 đi (4.dxc5), Đen hưởng lợi khi được lấy Tượng f8 ăn lại tốt (4...Bxc5), kèm theo phát triển quân. Quân tốt ở e5 thì trở nên yếu đi. Lý tưởng mà nói, tốt nên được bảo vệ bởi một quân tốt khác. Tốt e5 giờ không còn được bảo vệ bởi anh em của nó nữa nên dễ trở thành mục tiêu tấn công cho Đen.

Nước đi gần như là mặc định với hầu hết người chơi. Trắng đẩy tốt lên c3 để củng cố chuỗi tốt của mình. Trận đẩy tốt cũng là một trong những vũ khí mạnh để đấu với Phòng thủ Pháp. Từ đây, khai cuộc sẽ đi sâu vào khá nhiều lý thuyết.

Đen phát triển quân để tăng cường thêm áp lực vào quân tốt d4 của Trắng. Hậu Đen được đưa lên ngoài việc nhắm vào trung tâm ra cũng gây áp lực lên tốt b2 nữa. Nước đi này đặc biệt cản trở không cho Trắng phát triển Tượng c1 của mình, từ đó làm chậm đi quá trình phát triển quân bên cánh Hậu. Vì những tác dụng trên mà việc di chuyển quân Hậu sớm trong khai cuộc vẫn được chấp nhận. Ở b6, Hậu Đen cũng khá an toàn và khó bị các quân của Trắng tấn công.

Kế hoạch trong Trận đẩy tốt của Đen chủ yếu xoay quanh việc đánh vào trung tâm d4 và phản công cánh Hậu. Đen thường sẽ đưa Mã g8 lên e7 (hoặc h6) rồi lên f5 nhằm gây áp lực lớn vào tốt d4. Trong một số biến trận, Đen còn có thể đưa Tượng lên e7 rồi tìm cách đưa lên f6 (sau khi đã đổi tốt e5 đi), tiếp tục nhắm vào d4.

Nhưng... sẽ ra sao nếu Trắng từ bỏ tốt d4 ngay từ đầu?

Sau 3...c5, Trắng thay vì trả lời bằng 4.c3 thì thực hiện nước đi trông lạ mắt là đưa Mã lên f3. Hệ thống này tuy xuất hiện từ lâu nhưng cho đến ngày nay vẫn có rất ít người biết về nó. Đặc biệt là các kỳ thủ chuyên chơi Phòng thủ Pháp. Đây là một biến khai cuộc khá nguy hiểm, Đen cần phải chơi chính xác để đạt được thế cân bằng. Ngoài ra, khai cuộc này còn dạy bạn cách chơi thế trận khép kín và cờ vua thế trận (positional) nói chung.

Khai cuộc này cũng chơi tốt được với đối thủ ở hầu hết trình độ. Và tên của nó được đặt theo tên của một trong những nhà lý thuyết cờ vua có ảnh hưởng nhất - Aron Nimzowitsch.

Aron Nimzowitsch là một kỳ thủ, nhà văn người Đan Mạch gốc Latvia. Là một trong những nhân vật tiên phong của cờ vua hiện đại. Người đã viết và xuất bản cuốn sách rất nổi tiếng mang tên My System - Hệ thống của tôi [3] vào khoảng năm 1925. Quyển sách ấy cũng đã đặt ra nhiều lý thuyết và khái niệm về cờ vua thế trận (positional chess) mà bây giờ các kỳ thủ coi chúng như một lẽ thường như phong tỏa, phòng ngừa, zugzwang... cho đến kiểm soát hàng ngang thứ 7, cách trao đổi quân.

Các khái niệm như vậy vào khoảng hơn 100 năm trước không hề phổ biến trong thuật ngữ cờ vua. Và khi mọi người đọc sách, ai nấy cũng đều kinh ngạc về những ý tưởng đột phá kèm theo sự giải thích rõ ràng, dễ hiểu. Trong số những độc giả đó có cả Tigran Petrosian, một cậu thiếu niên trẻ và là Nhà vô địch thế giới tương lai. Ông đã coi Hệ thống của tôi như một quyển sách gối đầu giường, và nó cũng gây ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của ông trong sự nghiệp kỳ thủ.

Vào thời của ông, Nimzowitsch đã chạm trán với Phòng thủ Pháp rất nhiều lần. Ông chơi nước 4.Nf3 này khá đều đặn và như một thói quen vậy.

Trắng hoàn toàn cho phép đối phương phá hỏng chuỗi tốt của mình và tập trung vào việc phát triển quân thật nhanh. Sau khi Đen lấy tốt ăn vào d4 (4...cxd4), Nimzowitsch có lẽ là người đầu tiên nhận ra rằng Trắng không nhất thiết phải lấy Mã ăn lại d4 làm gì.

Nước đi này phản mục đích và lấy đi sự hấp dẫn của Hệ thống Nimzowitsch. Không cần thiết phải lấy Mã ăn lại tốt khi ngay từ đầu Trắng có thể chơi nước tốt hơn là 4.c3. Thay vào đó, điều Trắng cần làm trong khai cuộc này là tập trung vào việc phát triển quân thật nhanh.

Đen thường sẽ không ăn tốt vào d4 ngay mà có thể phát triển Mã lên c6 trước, giống như cách mà đa số đối thủ đều chơi khi gặp Nimzowitsch.

Dù cho Đen có ăn vào tốt d4 ngay hay không. Trắng vẫn phát triển Tượng lên ô cờ tích cực trước, nhắm vào cánh Vua của đối phương. Ở đây nhiều người không chuyên sẽ dễ bị hấp dẫn trước ý tưởng đưa Tượng lên b5 nhằm ghim Mã 5.Bb5?!

Nhưng đòn ghim này lại không hề nguy hiểm cho Đen, bởi vì Mã ở c6 đang được bảo vệ bởi quân tốt. Bạn vẫn còn nhớ quân tốt nên được bảo vệ bởi tốt chứ? Nguyên tắc ở đây cũng áp dụng tương tự, ta nên giao việc bảo vệ cho quân cờ có giá trị thấp nhất của mình. Lý tưởng nhất là quân tốt. Nước Tượng lên b5 đó sẽ hiệu quả hơn nhiều nếu như Mã Đen không được bảo vệ bởi tốt nữa.

Mã Đen đã được tốt ở b7 bảo vệ, Đen đơn giản chỉ cần đưa Tượng lên d7, chèn quân vào để tháo ghim. Thậm chí nếu không có nước này, Đen có thể mặc kệ và cho phép Trắng lấy Tượng ăn vào Mã, tạo tốt chồng ở cột c.

Đây là một ví dụ thích hợp để giải thích vì sao đôi khi cấu trúc tốt chồng lại có lợi. Ở hình trên, Đen đang có tốt chồng ở cột c, sau khi lấy tốt c5 ăn vào d4, Trắng ăn lại bằng tốt. Đen dễ dàng đẩy tốt còn lại lên chính ô c5 đó và tiếp tục gây áp lực lên trung tâm.

Sau 5.Bd3, bạn cũng có thể e ngại trước việc Đen đẩy tốt c5 lên nhằm đuổi Tượng đi. Đây chính xác là nước đi mà Trắng muốn dụ dỗ. Sau đó, Trắng chỉ cần lùi Tượng về e2.

Quân tốt ở d4 giờ đây đã được "cởi trói" do không còn phải chịu áp lực nữa, Trắng có thể đẩy c3 hoặc chọn cách tấn công tốt ở c4 ngay bằng cách đẩy b3. Việc Đen đẩy tốt lên c4 cũng không hẳn là nước đi xấu, Đen vẫn ổn nhưng đã cho phép Trắng tự do hoạt động ở cánh Vua hơn mà không còn phải lo lắng về d4 nữa.

Sau khi hy sinh tốt d4, Trắng nhập thành và sẵn sàng huy động các quân của mình để bảo vệ quân tốt mạnh nhất - tốt e5. Theo Nimzowitsch, tốt e5 đóng vai trò quan trọng trong việc khóa hẹp thế trận của Đen, kiểm soát hai ô cờ phát triển tự nhiên là d6 và f6, không cho phép Mã và Tượng của Đen có thể đặt vào. Hơn thế nữa, cụm tốt của Đen (được tô màu vàng) khiến cho cánh Hậu và cánh Vua của Đen bị chia cắt. Đen sẽ gặp khó khăn trong việc điều động quân từ cánh này sang cánh kia.

Khi đã nắm được vai trò to lớn như thế nào của tốt e5, ta sẽ hiểu được lý do Trắng cần huy động quân để bảo vệ nó. Đây cũng là lúc, khái niệm overprotection được dùng đến, theo đúng tinh thần của Hệ thống Nimzowitsch.

Tôi đã từng đề cập đến khái niệm trên trong bài Khai cuộc Scotch bốn Mã nhưng để dành cho bài này để giải thích chi tiết hơn chút. Overprotection là một thuật ngữ trong cờ vua mà đến ngày nay vẫn có ít người biết về nó, được chính Aron Nimzowitsch sáng tạo và phổ biến trong cuốn sách của mình - Hệ thống của tôi. Kiện tướng quốc tế Jeremy Silman, tác giả của hàng loạt cuốn sách về cờ vua và cũng là nhà lý thuyết cờ, có định nghĩa dễ hiểu về overprotection như sau:

"Overprotection là khi một quân tốt hoặc một ô cờ chiến lược quan trọng được bảo vệ nhiều hơn mức cần thiết. Nó cũng giống như việc điều quân để phòng ngừa trước các ý tưởng của đối phương. Một bên sẽ thực hiện overprotection để ngăn không cho đối phương tổ chức tấn công vào vị trí đang được bảo vệ." [4]

Dù khái niệm này được nhiều người yêu thích như GM Daniel Naroditsky, IM Jeremy Silman, nhưng cũng có người khác lại đánh giá nó rất thấp. Trong số đó có cả GM Yasser Seirawan, người từng 4 lần vô địch Hoa Kỳ, có cái nhìn tiêu cực về overprotection. Lý do nhiều kỳ thủ có phản ứng khác thì cũng tự nhiên thôi, tôi nghĩ một phần cũng là do Nimzowitsch vẫn chưa giải thích cặn kẽ và khi nào thì nên sử dụng, gây ra nhiều nhầm lẫn.

"Cuối cùng, về overprotection. Chỉ đơn giản là rác rưởi. Tôi không thể nghĩ tới được bất kỳ ván đấu nào giữa các kiện tướng mà thắng nhờ 'overprotection' cả. Một ván cũng không." - GM Yasser Seirawan. [5]

Tất nhiên, bình luận này của ông cũng nổ ra nhiều tranh cãi lớn nhỏ. Nhưng tôi nghĩ sẽ có chút thú vị khi thêm vào góc nhìn của một số kỳ thủ mạnh về khái niệm này.

Thực ra có tận 3 biến chính. Bắt đầu từ cách Đen trả lời ở nước thứ 6. Khối lượng lý thuyết trước mắt có vẻ nhiều thật, nhưng với tính chất là một hệ thống khai cuộc, Trắng hầu hết đều thực hiện các nước đi đặc trưng như nhau. Như đưa Xe ra e1 trước, Mã b1 lên d2, rồi qua b3, Tượng lên f4,...

Trắng phát triển Mã b1 lên d2 trước, chuẩn bị đưa sang b3 để tấn công Tượng và quan trọng nhất là tìm cách gỡ lại tốt ở d4. Trắng sẽ không cần phải gỡ lại ngay lập tức nhưng cuối cùng cũng sẽ làm thế.

Một trong những điều thú vị ở Hệ thống Nimzowitsch là nó có thể cho phép ta thực hiện đòn phối hợp "greek gift sacrifice". Nước nhập thành trông vô cùng tự nhiên nhưng lại khiến cho Đen rơi vào rắc rối lớn. Rất nhiều ván cờ đã xảy ra tình huống tương tự và Đen phải nhận về cái kết chóng vánh.

Nếu bạn có quen thuộc trước đòn phối hợp này hẳn sẽ biết là Trắng sẽ thí Tượng vào h7 trước (9.Bxh7+) rồi theo sau đó là Mã lên g5. Trắng vẫn có ưu thế nhưng sẽ tuyệt vời hơn nếu như có thể tận dụng thêm nguồn lực của mình. Nhắc đến đây, bạn sẽ nhận ra quân Tượng ở c1 vẫn đang bị chặn lại và chưa thể hỗ trợ đòn tấn công của Trắng. Hãy tìm cách mở nó ra mà vẫn được lợi tempo (lượt đi).

Trắng đi Mã để mở đường cho Tượng c1, đồng thời cũng tấn công Tượng Đen. Một khi đối phương chạy Tượng đi, đòn phối hợp bắt đầu.

10.Bxh7+!! Kxh7 (Nếu 10...Kh8 thì 11.Ng5 g6 12.Qf3) 11.Ng5+

Vua Đen hoàn toàn bị áp đảo do các quân của mình đều nằm ở bên cánh Hậu. Khi cần phòng thủ, các quân này không thể di chuyển kịp thời chạy sang cánh Vua để bảo vệ trước đòn tấn công. Đoán xem chúng bị cản trở bởi quân nào của Trắng? Là tốt e5.

11...Kg6 12.Qg4 (nếu 11...Kg8 thì 12.Qh5)

Với việc vị trí Vua đang vô cùng yếu, Đen sẽ phải chịu kết cục bị chiếu hết hoặc thiệt hại lớn về vật chất. Tôi sẽ không thể giải thích hết toàn bộ diễn biến tiếp theo nên khuyến khích bạn tự mình nghiên cứu thêm cùng engine. Điều này cũng giúp bạn tập luyện và cải thiện chiến thuật nữa (tactic).

Để tránh đòn greek gift, Đen có thể trì hoãn việc nhập thành bằng cách đi 8...Bd7 hoặc đưa Mã vào g6, ngăn không cho Tượng Trắng d3 tiếp cận được h7.

Stockfish ở depth cao có chỉ ra nước đi 8...f6, cạnh tranh với tốt e5 của Trắng. Đen cho phép Trắng ăn tốt vào f6, sau khi tốt ăn lại, cánh Vua của Đen bị suy yếu. Nhưng bù lại, Đen có cơ hội đẩy tốt lên e5. Thế trận trở nên vô cùng phức tạp.

Sau 8...Ng6, Trắng có thể chuẩn bị để gỡ lại tốt d4 của mình.

Sau khi Đen lấy tốt h ăn vào g6, cột Xe được mở ra. Nếu Trắng bất cẩn ăn vào tốt d4 trước, hai bên đổi quân và rồi Hậu Đen đột nhập được vào h4: 11.Nbxd4? Nxd4 12.Nxd4 Qh4.

Nước 11.h3 là cách tốt để ngăn chặn mối nguy từ Hậu h4, nó cũng mở lối thoát hiểm cho Vua Trắng nữa. Nước tiếp theo, Trắng ăn lại tốt d4 và có thể đẩy c3 để kiểm soát d4, cải thiện thế trận của mình. Trong khi ở thế trận của Đen, Tượng c8 vẫn tiếp tục bị mắc kẹt sau chuỗi tốt nhà. Trắng có phần nhỉnh hơn, nhưng Đen vẫn có nhiều cách để giữ thế cờ cân bằng. Dù vậy, vẫn còn nhiều thứ đáng để khai thác từ biến khai cuộc này.

Người chơi chuyên về Phòng thủ Pháp thường sẽ trì hoãn việc nhập thành trong thế trận này, giữ Vua đứng ở giữa bàn cờ hoặc hiếu chiến hơn là nhập thành xa. Nếu Đen nhập thành gần, rủi ro bị tấn công chiếu hết sẽ cao hơn (dù vẫn không dễ dàng cho Trắng) vì cánh Vua có ít quân phòng thủ.

Ván đầu tiên tại Giải vô địch cờ vua thế giới 2024 giữa Gukesh D (cầm Trắng) và Ding Liren (cầm Đen) đã xuất hiện khai cuộc Phòng thủ Pháp. Dù là biến khai cuộc khác nhưng cũng tương tự với Trận đẩy tốt. Đen đã không nhập thành mãi cho tới nước thứ 31. Và chuyện dài kể ngắn, Ding Liren đã giành chiến thắng trước sự ngỡ ngàng của rất nhiều người (kể cả tôi). Phòng thủ Pháp cũng từ đó mà lại trở thành "xu hướng" ở các ván đấu không chuyên.

Đây là nước đi phổ biến nhất theo thống kê từ trên chess.com (ván giữa các kiện tướng) và lichess. Đen tìm cách đưa Mã lên g6 rồi Hậu lên c7 nhằm tấn công tốt e5 đầy phiền phức của Trắng.

Trắng vốn dĩ có hai nước chính để bảo vệ tốt e5 là đưa Xe ra e1 và Tượng lên f4. Hai nước này, nước nào nên đi trước thì mọi người từng cho rằng chúng không quá khác biệt. Bởi mục đích đều là để overprotect quân tốt ở e5.

Tuy nhiên, sau khi các chuyên gia phân tích từ các ghi chép và ván đấu của Nimzowitsch, và qua cả máy tính cờ vua. Việc đưa Xe ra trước sẽ linh hoạt hơn.

Nếu đưa Tượng lên f4 trước, quân tốt ở b2 sẽ không còn được bảo vệ và cho phép Đen đưa Hậu lên b6 để tấn công nó. Trắng vẫn có thể hy sinh quân tốt đó luôn để đổi lấy một số lợi ích khác như phát triển quân. Nhưng xét về việc thế trận hai bên đang khép kín và Đen có cấu trúc tốt chắc chắn. Trắng gặp khó khăn để đột phá và tổ chức tấn công.

Còn ở trong biến này, sau 7.Bf4 Ng6 8.Bg3 Đen có nước trả lời mạnh là 8...f5! với ý muốn tăng cường kiểm soát trung tâm nếu như Trắng không bắt tốt qua đường.

Khi tốt của bạn đang ở e5, và tốt đối phương đẩy lên f5, phần lớn thời gian bạn sẽ bắt tốt qua đường luôn.

Chuẩn bị đẩy tốt lên e5, và quân Tượng dở c8 vốn đã bị chôn vùi nay sắp được sống lại.

Thế trận không rõ ràng, stockfish cho rằng Đen có lợi thế hơn chút, nhưng các quân còn lại của mình vẫn chưa phát triển. Vua Đen cũng không được an toàn cho lắm. Trắng không còn tốt kiểm soát trung tâm nhưng có lợi thế về phát triển quân.

Bạn có thể chọn biến Tượng lên f4 này nếu có hợp với... gu của bạn. Tôi vẫn đề xuất việc đưa Xe ra e1 trước để giữ thế trận đơn giản hơn.

Đen đang có 3 quân tấn công vào tốt e5. Trắng thì chỉ có 2 quân bảo vệ nó nhưng có thể tiêu diệt 1 quân tấn công của đối phương.

Trong Hệ thống Nimzowitsch, giá trị quân Tượng ô sáng của Trắng sẽ không quá cao và ta có thể đổi nó lấy Mã của đối phương. Lý tưởng nhất vẫn là giữ được cặp Tượng nếu có thể. Nhưng lúc này, quân tốt e5 đang bị đe dọa, Trắng không còn cách nào khác để giữ tốt đó (nếu 9.Qe2? thì gặp Nf4).

Trắng gỡ lại tốt, sau đó đẩy c3 để hỗ trợ Mã và kiểm soát ô d4. Thế trận hai bên cân bằng.

Diễn biến tiếp theo: 10...Be7 11.Nbxd4 Nxd4 12.Nxd4 Bd7 13.c3

Nếu Đen nhập thành gần thì sẽ là nước thiếu chính xác, Trắng có cơ hội tổ chức tấn công cánh Vua: 13...O-O?! 14.Qg4! và sau đó là 15.h4.

Với đối thủ dày dặn kinh nghiệm về Phòng thủ Pháp, họ hiểu được rằng tốt e5 của Trắng rất mạnh nên sẽ đẩy tốt lên f6, tìm cách đổi tốt e5 đi. Nhược điểm của nước này là nó làm suy yếu đường chéo e8-h5 và cả cánh Vua nói chung.

Overprotection vẫn sẽ được dùng đến trong biến trận này. Chỉ khác chút là mục tiêu bảo vệ sẽ không chỉ là quân tốt mà chính ô cờ e5 đó. Trắng sẽ không cho phép Đen giành lấy ô cờ đó một cách dễ dàng.

7.Re1 fxe5 8.Nxe5 Nf6*

Đen phát triển Mã để bảo vệ ô h5, ngăn không cho Hậu Trắng đột nhập.

Trắng tiếp theo chỉ cần phát triển quân sao cho ô e5 được bảo vệ thật tốt.

Dù bị lỗ 1 tốt nhưng Trắng nhận được nhiều lợi ích bù lại. Thế trận hai bên cân bằng, cờ Trắng có phần dễ chơi hơn. Cần lưu ý quân Tượng ở f4 đang không được bảo vệ, Trắng tốt nhất nên lùi về g3 khi có cơ hội. Trong khi Đen cần phải biết đến chuỗi nước đi của Tượng ô sáng (đặc trưng trong Phòng thủ Pháp) từ c8-d7-e8-h5.

Có hai nước đi chính mà Đen có thể chọn từ đây, bạn có thể tự nghiên cứu chuyên sâu thêm bằng stockfish:

Hậu lên c7 11...Qc7 12.Bg3 Bd7 13.Qe2 Rae8

Mã lên e4 (tấn công mở) 11...Ne4 12.Nxc6 bxc6 13.Bxd6 Nxd6 (Nếu 13...Qxd6? thì 14.Bxe4 dxe4 15.Qxd4! Qxd4 16.Nxd4 và Đen phải chơi cờ tàn với cấu trúc tốt thảm họa).

14.Nxd4 Qf6 (đe dọa ăn f2, chiếu) 15.Nxc6! (mặc kệ mối đe dọa) 15...Qxf2+ 16.Kh1 Bd7?? 17.Qh5 và Trắng áp đảo.

Nước sai lầm: Mã lên h5 11...Nh5?? Trắng có đòn greek gift 12.Bxh7+!

(*) Mã ăn e5: 8...Nxe5

Sau khi Trắng lấy Xe ăn lại vào e5, bạn có thể nghĩ quân Xe này đang đứng ở giữa bàn cờ và Đen có thể đuổi nó đi, lợi tempo. Nhưng tôi nhận ra sau khi phân tích bằng Stockfish rằng Trắng có thể hy sinh quân Xe đó lấy 1 quân nhẹ của đối phương. Tên gọi cho đòn hy sinh này là Hy sinh trao đổi (exchange sacrifice). Đòn này khiến thế trận thú vị hơn nhưng cũng khó hiểu và phức tạp.

9.Rxe5 Nf6 (bảo vệ ô h5) 10.Bb5+ Kf7

Vua Đen bắt buộc phải chạy đi, tìm cách hướng về ô g8 để giữ an toàn. Nếu Đen chặn đường chiếu bằng 10...Bd7?! thì 11.Rxe6+.

Đến đây thì đơn giản nhất, Trắng chỉ cần lấy Hậu ăn lại tốt d4. Nhưng sau 11.Qxd4 Bd6 12.Re1 e5, Đen có được quyền kiểm soát trung tâm lớn và cơ hội phát triển Tượng ô sáng của mình. Cờ Đen có nhỉnh hơn chút.

Thay vào đó, Trắng phát triển quân bên cánh Hậu của mình trước.

Đây là đòn Hy sinh trao đổi mà tôi có nhắc đến trước đó. Và tôi chả phải người cao siêu gì khi đề xuất nước đi này. Đây chỉ là kết quả từ quá trình nghiên cứu các ván đấu cấp cao và qua cả máy tính nữa.

Sau khi Đen tiếp nhận đòn hy sinh: 12...Bxe5?! 13.Nxe5+ Kg8 và Trắng tuy có ưu thế nhỏ nhưng dễ áp đảo đối phương nếu họ đi thiếu chính xác.

Thế trận này không dễ để phân tích nhưng tôi vẫn sẽ cố diễn giải đơn giản nhất có thể. Trắng hiện đang có lợi thế không gian kèm theo cơ hội phát triển quân ra các ô cờ tích cực nhất (Tượng có thể lên g5, Hậu có thể đứng ở trung tâm sau khi ăn d4). Quân Mã thì đang đứng ở ô cờ rất đẹp.

Ở phía còn lại, Đen tuy đang hơn chất nhưng bị vướng phải nhiều vấn đề. Sau khi bị chiếu, Vua nấp vào góc là lựa chọn an toàn nhất (chạy ra e7 dễ bị tấn công hơn do Vua đứng ở giữa bàn cờ, chạy ra f8 thì tạo cơ hội Trắng đưa Hậu lên f3), nhưng quân Xe ở h8 sẽ gặp khó khăn trong việc di chuyển ra ngoài. Quân Xe còn lại ở a8 cũng chưa thể được chạy ra vì có Tượng đứng ở c8.

Đen cũng không còn Tượng ô tối nữa. Trong Phòng thủ Pháp, khác với Tượng ô sáng vốn kém hoạt động, Tượng ô tối của Đen lại đóng vai trò quan trọng hơn nhiều vì nó giúp bảo vệ các ô cờ màu giống nó. Như ở lúc này, ô cờ đó chính là ô e5.

Tượng ô tối mất rồi, Mã Trắng thoải mái đứng ở e5 nhưng Đen vẫn còn quân Mã của mình để đuổi đi. Vì vậy Trắng khiến nó phải đứng yên trước bằng đòn ghim và tìm cách thủ tiêu luôn.

14.Bg5 h6 15.Bxf6 Qxf6 (nếu 15...gxf6, Vua Đen bị hở 16.Qg4+ Kf8 17.Ng6+) 16.Qxd4

Trắng còn mỗi quân Xe là chưa vào trận. Nước tiếp theo sẽ đưa sang e1->e3 rồi f3 hoặc g3 để tấn công cánh Vua. Cách di chuyển quân Xe này cũng rất hay gặp khi một bên muốn tấn công, được gọi là Rook lift. Ý tưởng này có nguồn cho rằng là di sản cuối cùng mà Paul Morphy để lại cho thế giới cờ vua. [6]

Khá tiếc là tôi hiện chỉ mới phân tích được đến đây, Đen dĩ nhiên còn nhiều lựa chọn khác mà tôi vẫn chưa hiểu hết được các cách trả lời. Trong cơ sở dữ liệu cũng có rất ít ván đấu (vì biến này đã hiếm gặp sẵn rồi) nên không có nhiều nguồn để nghiên cứu thêm.

Xuyên suốt toàn bộ các biến chính của Hệ thống Nimzowitsch đều xoay quanh việc Đen ăn tốt vào d4. Nhưng vẫn có trường hợp hiếm hơn là đối thủ vẫn không chịu ăn tốt. Cá nhân tôi nghĩ có 2 nguyên nhân.

Một là đối thủ dè chừng trước lựa chọn được ăn tốt một cách miễn phí. Hai là đối thủ tiếp cận thế trận theo cách khá "máy móc", họ chỉ thực hiện các nước đặc trưng trong Trận đẩy tốt chính thống (giống học thuộc lòng từ trong sách ra).

Như ví dụ sau đây: 1.e4 e6 2.d4 d5 3.e5 c5 4Nf3 Nc6 5.Bd3 Qb6 6.O-O Bd7

Khi thấy đối thủ chưa ăn tốt d4, bạn có thể chọn đi theo tinh thần của Hệ thống Nimzowitsch bằng cách tiếp tục đợi đến khi họ tiếp nhận. Trong quá trình đợi đó, Trắng vẫn tiếp tục phát triển quân bình thường như đưa Xe ra e1, Mã b1 lên d2,...

Tuy nhiên, máy tính lại chỉ ra nước mạnh hơn, thay vì phải ngồi đợi đối phương quyết định. Nước này có liên quan đến việc Đen đặt Hậu ở b6.

Nước này dường như phá bỏ logic thông thường mà trước đó tôi có giải thích ở phần Trận đẩy tốt. Trắng không nên lấy tốt d4 ăn vào c5 vì làm suy yếu tốt e5 của mình và cho phép Tượng Đen f8 ăn lên, lợi tempo phát triển quân.

Vậy thế trận có gì khác biệt so với Trận đẩy tốt? Đáp án nằm ở ô cờ c3. Nhược điểm lớn của Trắng trong Trận đẩy tốt là quân tốt đứng ở c3 lấy đi mất ô cờ phát triển tự nhiên cho Mã của mình.

Ở hình trên, Mã Trắng sẽ không chỉ tiếp cận được ô c3 vì là ô cờ phát triển mạnh mà còn có thể đến được ô a4 nữa, tấn công cả Hậu và Tượng Đen.

Khác với quân Tượng ô sáng kém hoạt động, quân Tượng ô tối của Đen lại đóng vai trò quan trọng hơn nhiều vì đường di chuyển của nó không bị cản trở bởi tốt nhà (tốt d5,e6, f7). Quân Tượng này cũng bảo vệ các ô cờ màu tối nữa.

Ví dụ khác, hay xuất hiện hơn: 1.e4 e6 2. d4 d5 3.e5 c5 4.Nf3 Qb6 5.Bd3 Nc6

Sau 6.dxc5 Bxc5 7.O-O (tránh bị 7...Bxf2+) Nge7, Đen đã bắt đầu rơi vào một số rắc rối. Trong Trận đẩy tốt chính thống, quân Hậu của Đen có thể được phát triển lên b6 nhằm gây áp lực lên trung tâm và cũng không phải sợ bị quân của đối phương tấn công (cụ thể là Mã) vì ô c3 đã bị chính tốt của Trắng chiếm mất.

Nhưng ở thế trận này, ô c3 cũng được mở ra và Mã Trắng có thể sử dụng để di chuyển sang a4 hay b5 như ví dụ trước đó.

Xem thêm:

Biến thể này cũng hiếm nhưng vẫn thường gặp ở đối thủ elo cao như 2000 trở lên.

Đen đẩy tốt lên b6 với ý định đổi quân Tượng ô sáng của mình tại a6. Trắng có nhiều lựa chọn khác nhau để chơi, nhưng tôi nghĩ hướng đi sau đây là đơn giản nhất.

Trắng thiết lập một chuỗi tốt lớn (thay vì là đi Mã f3 như trong Nimzowitsch) và tạo một cái bẫy nho nhỏ.

Sau 4...Ba6??, Trắng có đòn bắt đôi. Tôi sẽ để hình ở dưới để xem bạn đọc có thể giải được hay không. :)

4...Qd7. Nước chính xác, Đen lên Hậu để bảo vệ đường chéo a4-e8

Trắng cho phép Đen đổi quân Tượng dở của mình đi, nhưng cũng đồng nghĩa với việc Đen bị mất tempo. Quân Mã ở đây sẽ được chọn phát triển lên ô e2 thay vì là f3 để tránh cản trở cho tốt f. Trắng muốn chuẩn bị để sau này có thể đẩy tốt lên f4 rồi f5, gây áp lực vào tốt e6 của Đen.

Xem thêm:

Bài viết được thực hiện từ 16/12/24 và hoàn thành vào 8/1/25.

Tác giả: Trần Hoàng Nguyên (Decemberr)

___________________________________________________________________

Bạn có thể ủng hộ dự án bằng một ly cà phê qua: Số tài khoản: 0923 94 2137 Trần Hoàng Nguyên MB Bank

___________________________________________________________________

Cảm ơn vì đã đọc.