Nỗi oan của Cao Biền - Phần 1: Công lao của Cao Biền đối với An Nam

Cao Biền (高駢) tự Thiên Lý (千里), là cháu của Nam Bình quận vương Sùng Văn (崇文). Gia thế nối đời làm Cấm vệ, từ nhỏ đã rất mực lễ nghi nghiêm cẩn, lại ham chuộng văn học, giao du với các nho sĩ, hăng hái đàm luận đạo trị nước, người trong hai quân lại càng khen ngợi. Biền làm chức Tư mã dưới trướng Chu Thúc Minh (侏叔明). Một bận, có hai con chim cắt cùng bay, Biền nói: "Nếu sau này ta được quý hiển, thì sẽ bắn trúng." Bèn bắn một mũi tên, liền trúng xuyên cả hai con cắt. Mọi người đều kinh ngạc, gọi là "Lạc điêu thị ngự". Sau, Biền thăng làm Hữu Thần Sách quân Đô ngu hầu. Tộc Đảng Hạng làm phản, Biền đem một vạn cấm binh đóng giữ Trường Vũ. Khi ấy, các tướng đều không có công lao gì, duy có Biền mấy phen dùng kỳ binh, đánh giết được quân giặc rất nhiều. (Đường) Ý Tông khen ngợi, đổi ra đóng ở Tần Châu, rồi lập tức phong làm Thứ sử kiêm Phòng ngự sứ. Biền giữ hai châu Hà, Vị, dần định ải Phượng Lâm, thu hàng hơn vạn quân địch phương bắc.

“Kỷ Hợi, [819], (Đường Nguyên Hòa năm thứ 14). Mùa đông, tháng 10, Đô hộ là Lý Tượng Cổ vì tham bạo hà khắc mất lòng dân chúng." - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

"Khi trước, An Nam Đô hộ Lý Trác làm việc tham bạo, mua ép trâu ngựa của người man, mỗi con chỉ trả một đấu muối, lại giết tù trưởng Đỗ Tồn Thành. Người man oán giận, dẫn Nam Chiếu vào cướp biên cảnh." - Việt kiệu thư -

“Tộc người Sùng Ma Man, cai quản vùng vùng rừng núi cao nguyên phía Tây An Nam rộng lớn đến mười hai ngày đường. Sống trong khe động, tục nuôi trâu ngựa. Gần đây đời sống khó khăn, Kinh lược sứ (Lý Trác) tám năm nay cai trị hà khắc tàn bạo, lệnh cho đem muối với vùng rừng núi cao nguyên phía Tây mua ngựa, mỗi đầu súc vật chỉ trả ép một xô muối, vì vậy cách tuyệt, không mang trâu ngựa đến nữa..” - Phàn Xước, Man thư, Chương IV -

“Từ khi Lý Tượng Cổ nhậm chức An Nam Kinh lược sứ, tự ý tham nhũng và ra sức trưng binh. Kế tục là Lý Trác vơ vét bóc lột, làm phương hại đến tất thảy chúng sinh, thật là không phải cách hành xử của (con) người.” - Phàn Xước, Man thư, Chương IX -

"Ý Tông, Hàm Thông nguyên niên [860], tháng Mười hai, thổ man An Nam dẫn quân Nam Chiếu họp hơn ba vạn người thừa khi sơ hở đến đánh Giao Chỉ, hãm được Đô hộ Lý Hộ cùng Giám quân chạy sang Vũ Châu." - Việt kiệu thư -

“Đến như quân Mán Nam Chiếu hàng năm vào cướp bóc, vượt sóng gió, qua hiểm trở tranh nhau với người Đường, cũng là tham cái lợi của nước ta giàu có đấy.” - Ngô Thì Sĩ bình, Việt sử tiêu án, Ngoại thuộc Tùy và Đường -

“Quý Mùi, 863, (Đường Hàm Thông, năm thứ 4). Mùa xuân, tháng giêng, ngày Canh Ngọ, quân Nam Chiếu đánh chiếm phủ thành. Nam Chiếu hai lần chiếm Giao Châu, bắt giết gần 15 vạn người. [Khi rút lui] lưu lại 2 vạn quân, sai Tư Tấn giữ thành Giao Châu ta. Người Di Lão ở các khe động không cứ xa gần đều hàng phục cả. [Vua] Nam Chiếu cho thuộc hạ là Đoàn Tù Thiên làm Tiết độ sứ phủ [Giao Châu] ta.” - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

“Từ khi Lý Trác xâm phạm quấy nhiễu, khiến cho người Man [Nam Chiếu] gây họa đến gần 10 năm [...]” - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

"Niên hiệu Hàm Thông, Hoàng đế muốn thu phục lại An Nam, phong Biền làm Đô hộ, vời về kinh sư, gặp mặt ở điện Linh Đài." - Tân Đường thư, Cao Biền truyện -

“Giáp Thân, 864, (Đường Hàm Thông, năm thứ 5). Mùa thu, tháng 7, vua Đường cho Cao Biền làm Đô hộ tổng quản kinh lược chiêu thảo sứ.” - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

"Năm Hàm Thông thứ 6 [865], mùa thu, tháng Bảy, Cao Biền luyện quân ở Hải Môn chưa tiến. Giám quân Lý Duy Chu ghét Biền, muốn tống đi, mấy lần giục Biền tiến quân. Biền đem năm ngàn người vượt biển đi trước, hẹn Duy Chu phát binh ứng viện. Biền đi rồi, Duy Chu giữ số quân còn lại không cho một tên lính nào tiến theo." - Việt kiệu thư -

“Ất Dậu, [865], (Đường Hàm Thông năm thứ 6). Mùa thu, tháng 7, Cao Biền sửa quân ở trấn Hải Môn chưa tiến. Giám quân là Lý Duy Chu ghét Biền muốn tống đi, nhiều lần giục Biền tiến quân. Biền đem hơn 5.000 quân vượt biển đi trước, hẹn Duy Chu đem quân ứng viện. Biền đi rồi, Duy Chu cầm quân còn lại không tiến phát." - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

“Tháng 9, Biền đến Nam Định, Phong Châu, quân Man gần 50.000 người đương gặt lúa, Biền ập đến đánh tan, chém được bọn Trương Thuyên, thu lấy số lúa đã gặt để nuôi quân.” - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

"Tháng Chín, Biền đến Nam Định (Nam Định ở đây không phải tỉnh Nam Định ngày nay mà là một huyện thời nhà Đường, ở phía nam sông Đuống, nay thuộc tỉnh Bắc Ninh); gần năm vạn quân man ở Phong Châu đang gặt lúa trên đồng, Biền đổ tới đánh, đại phá được, thu lấy lúa để nuôi quân." - Việt kiệu thư -

"Năm Hàm Thông thứ 7 [866] [..] Giám trận sắc sứ Vi Trọng Tề đem bảy ngàn người đến Phong Châu. Cao Biền được tăng thêm quân, tiến đánh Nam Chiếu, đại phá được. [...] Tháng ấy, Biền đại phá giặc man Nam Chiếu ở Giao Chỉ, giết và bắt được rất nhiều, bèn vây thành Giao Chỉ. Hơn mười ngày, giặc man nguy khốn lắm, thành bèn hạ được." - Việt kiệu thư -

"Tấu báo tiệp đến Hải Môn, Lý Duy Chu đem giấu cả đi, mấy tháng không có tin tức gì. Hoàng thượng lấy làm lạ, hỏi Duy Chu, Duy Chu tâu Biền đóng quân ở Phong Châu, chỉ nhìn giặc không tiến. Vua tức giận, lấy Hữu vũ vệ tướng quân Vương Yến Quyền thay Biền trấn An Nam, triệu Biền đến cửa khuyết, định biếm phạt nặng." - Việt kiệu thư -

"Vừa vặn nhận được văn thư của Vương Yến Quyền nói đã cùng Duy Chu đem đại quân xuất phát từ Hải Môn. Biền liền đem việc quân giao cho Vi Trọng Tề, rồi cùng hơn một trăm bộ hạ quay về bắc." - Việt kiệu thư -

"Trước đó, Trọng Tề sai tiểu sứ là Vương Huệ Tán, Biền sai tiểu hiệu là Tăng Cổn về triều tấu tin thắng trận ở Giao Chỉ, ra đến giữa biển thì trông thấy tinh kỳ từ phía đông đi lại, hỏi những thuyền đi lại, họ nói: 'Đó là thuyền của quan Kinh lược sứ và Giám quân mới.' Hai người bàn nhau: 'Duy Chu tất sẽ đoạt mất biểu tấu mà giữ chúng ta lại.' Bèn ẩn trốn giữa những hòn đảo, đợi Duy Chu đi qua rồi lập tức phóng đến Kinh sư. Hoàng thượng được tin tấu báo, cả mừng, lập tức gia phong cho Biền làm Kiểm hiệu Công bộ Thượng thư, lại trấn giữ An Nam. Biền đến Hải Môn, lại quay trở lại." - Việt kiệu thư -

“Biền đến nơi lại đốc thúc khích lệ tướng sĩ, đánh lấy được thành, giết Tù Thiên và Chu Cổ Đạo là người thổ man dẫn đường cho quân Nam Chiếu, chém hơn 3 vạn đầu. Quân Nam Chiếu trốn đi, Biền lại phá được hai động thổ man dã theo Nam Chiếu, giết tù trưởng. Người thổ man rủ nhau quy phục đến 1 vạn 7 nghìn. Tháng 11, ngày Nhâm Tý, vua Đường xuống chiếu cho các lộ quân Giao Châu, Ung Châu, Tây Châu phải giữ bờ cõi, không tiến đánh nữa; đặt Tĩnh Hải quân ở Giao Châu, lấy Biền làm Tiết độ sứ. (Từ đây cho đến đời nhà Tống, An Nam gọi là Tĩnh Hải quân tiết trấn). Từ khi Lý Trác xâm phạm quấy nhiễu, khiến cho người Man [Nam Chiếu] gây họa đến gần 10 năm, đến đấy mới yên.” - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

“Một Lý Trác tham bạo mà dẫn đến mười mấy năm bị tai họa người Man, huống chi lại có kẻ bạo ngược hơn cả Lý Trác nữa. Một Cao Biền đốc suất bộ thuộc mà chém được vài vạn quân giặc mạnh, huống chi lại có người giỏi hơn Cao Biền nữa! Cho nên Trác không thể bảo toàn được mình, mà Cao Biền thì giữ thành xưng vương, người khéo trị nước phải nên cẩn thận việc chọn người.” - Lê Văn Hưu bình, Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

“Cao Biền ở đất Giao Nam ta, đánh tan quân Nam Chiếu, cứu vớt nhân dân [...] công ấy thực là lớn lắm.” - Ngô Thì Sĩ bình, Đại Việt Sử ký Tiền biên, Ngoại kỷ, Kỷ nội thuộc Tùy Đường -

“Trương Chu dánh nước Chiêm Hoàn xây thành ở Hoan Châu, Ái Châu, Cao Biền nhiều lần đánh bại Nam Chiếu, bảo toàn An Nam, họ đều có công với đất nước ta mà Biền lại nhầm chức lâu hơn Chu. Nay trong nước, đàn bà, trẻ con đều biết nói rằng các quan thú mục tướng suý trước sau đều không bằng Cao Biền." - Ngô Thì Sĩ bình, Đại Việt Sử ký Tiền biên, Ngoại kỷ, Kỷ nội thuộc Tùy Đường -

“Cao Biền giữ phủ xưng vương, đắp La Thành vòng quanh 1.982 trượng lẻ 5 thước, thân thành cao 2 trượng 6 thước, chân thành rộng 2 trượng 5 thước, bốn mặt thành đắp các nữ tường nhỏ trên bốn mặt thành cao 5 thước 5 tấc, lầu nhìn giặc 55 sở, cửa ống 6 sở, cừ nước 3 sở, đường bộ 34 sở. Lại đắp con đê vòng quanh dài 2.125 trượng 8 thước; cao 1 trượng 5 thước; chân rộng 2 trượng, cùng làm nhà cửa hơn 40 vạn gian.” - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

"Biền đắp thành An Nam, chu vi ba ngàn bộ, dựng nhà hơn bốn mươi vạn gian. Biền thấy từ Nam Hải đến Giao Châu có đá ngầm ẩn dưới nước thường làm đắm những tàu lớn, bèn cho đục phá đá đi, thuyền bè của dân cư Giao, Quảng đi lại đều được bình an." - Việt kiệu thư -

“Huống chi thành Đại La, kinh đô cũ của Cao Vương, ở vào nơi trung tâm trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sông sau trước. Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt phồn thịnh. Xem khắp nước Việt đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương, đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời.” - Lý Thái Tổ, Chiếu dời đô -

"Thành Na Lữ, từ thời Cao hoàng đế nhà Lê chinh phạt Bế Khắc Thiệu đã đóng quân ở đây, sau dựng đền thờ giao cho dân trong phường quét dọn. Cho hai thành Na Lữ, Phúc Hoà mở đầu từ thời Đường ý Tông năm Giáp thân niên hiệu Hàm Thông thứ 5(864). Nhà Đường mệnh cho Kiêu vệ tướng quân Cao Biền làm Đô hộ An Nam kiêm chức Tổng quản Kinh lược chiêu thảo sứ, năm Bính tuất niên hiệu Hàm Thông thứ 7 (866), nhà Đường ban cho Biền chức Tĩnh hải quân Tiết trấn, kiêm Chư đạo hành doanh Chiêu thảo sứ. Tháng 11 cho xây thành Đại La (nay là Bắc Thành), lại lệnh cho xây hai thành Na Lữ, Phúc Hoà. Dựa vào ghi chép của các phụ lão, lại điều tra núi đất gần thành Phúc Hoà có nhiều mộ cổ, có gạch xây, có đá làm bia ghi quê quán địa chỉ, tên họ có ghi hiệu Hàm Thông đặt trên mộ. Mộ cổ ấy là của những người phu dịch xây thành chết ở đây, thế nên hai thành ấy là xây từ thời Đường.” - Nguyễn Hựu Cung, Cao Bằng Thực lục -

“Núi Kim Ngưu, thuộc tỉnh Vũ Ninh, có đá sắc đỏ ánh kim, ban đêm phát sáng. Tương truyền Cao Biền tính xây một thành ở nơi này. Đang đào núi, khơi sông, bỗng thấy từ đâu một con trâu vàng chạy qua rồi đứng đó.” - An Nam Chí, Quyển I, Sông và núi -

“Đinh Hợi, [867], (Đường Hàm Thông năm thứ 8). Mùa xuân, tháng giêng, Cao Biền đi tuần thị đến hai châu Ung, Quảng thấy đường biển có nhiều đá ngầm làm đắm thuyền, vận chở không thông, bèn sai bọn Nhiếp trưởng sử Lâm Phúng, Hồ Nam tướng quân Dư Tồn Cổ đem quân bản bộ và thủy thủ hơn nghìn người đến đục đá khai đường, bảo rằng: 'Đạo trời giúp người thuận, thần linh phù kẻ ngay. Nay khai đường biển để giúp sinh dân, nếu mình không theo lòng riêng thì có gì khó. Các đô hộ thời trước không khao thưởng quân sĩ, giữ phép không vững, làm sai lời hứa, trái ước hẹn, mưu lợi riêng, cho nên mọi người đều trễ biếng. Nay ta không như thế, chỉ cốt làm cho xong việc của nhà vua mà thôi'.[...] Kênh bèn đào xong, vì thế gọi là kênh Thiên Uy. - Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

"Hồ Kim Ngưu nằm ở huyện Tế Giang. Trước có con trâu vàng từ tỉnh Vũ Ninh chạy đến đứng ở chỗ này, quan nhà Đường là Cao Biền phái người đến đào đất ở đó, làm thành một cái hồ." - An Nam chí, Quyển I, Sông và núi -

“Việc Cao Biền đào kênh sao mà kỳ dị thế? Đó là việc làm hợp lẽ, cho nên được trời giúp. Trời là lẽ phải. Đất có chỗ hiểm, chỗ bằng, đó là lẽ thường. Sức người có thể vượt hiểm được, đó cũng là lẽ thường. Nếu hiểm mà không vượt được thì trời phải nhờ đến tay người làm gì? Vua Vũ trị thủy, nếu không hợp lẽ thì trời do đâu mà tác thành được? Đất do đâu mà bằng phẳng được? Công hiệu đến mức rùa sông Lạc hiện điềm lành, thế không phải là trời giúp ư? Xem như lời của Biền nói: 'Nay khai đường biển để giúp sinh dân, nếu không theo lòng riêng thì có gì khó'. Lòng thành phát ra từ lời nói, thì lời nói ấy há chẳng là thuận ư? Lòng tinh thành thực cảm thông đến cả vàng đá, huống nữa là trời? Việc gì trời đã giúp sức là thuận. Kinh Dịch nói: 'Giữ điều tín mà nghĩ điều thuận, thì trời sẽ giúp cho, đều tốt cả, không có điều gì bất lợi'. Thế thì việc sét đánh đá lớn để giúp chẳng có gì là lạ cả.” - Ngô Sĩ Liên bình, Đại Việt Sử ký Toàn thư, Ngoại kỷ, Kỷ thuộc Tùy Đường -

“Cao Biền ở đất Giao Nam ta [...] một thời xây đắp La Thành làm vững đô ấp mãi mãi, công ấy thực là lớn lắm. Còn như khai thông đường vận chuyển, đặt nhà trạm sứ, tất cả những việc ấy đều là theo phép công mà làm, không có một chút lợi riêng. Tinh thần chí khí khi ấy có thể cảm kích được quỷ thần trở thành linh ứng. Sét đánh tan đá thực là trời giúp đề biểu dương sự siêng năng của ông. Thời Ngũ Đại, Vương Thẩm Tri ở đất Mân, người buôn bản của Man Di qua lại trên biển bị ngăn trở ở Hoàng Kỳ, một đêm sét đánh mở ra thành cảng. Người Mân quy cho là nhờ đức độ của Thẩm Tri cảm thấu đến trời, nên mới gọi là cảng Cam Đường. Việc của Biền thực giống việc này.” - Ngô Thì Sĩ bình, Đại Việt Sử ký Tiền biên, Ngoại kỷ, Kỷ nội thuộc Tùy Đường -

"Về sau cuối đời Đường có Cao Biền sang cai trị, đánh phá nước Nam Chiếu, đắp thành Đại La, xẻ cảng, khơi ngòi, làm lợi cho một thời. Công nghiệp tốt ấy đời sau hãy còn khen ngợi!”