Nguyễn Võ Quỳnh Trang và án tử hình

Nguyễn Võ Quỳnh Trang nhận hai hình phạt: án tử hình về tội giết người và án 3 năm tù về tội hành hạ người khác. Tổng hợp hình phạt là án tử hình.

Nguyễn Kim Trung Thái (bố đẻ của nạn nhân) nhận hình phạt 3 năm tù về tội hành hạ người khác, 5 năm tù về tội che giấu tội phạm. Tổng hợp hình phạt là 8 năm tù.

Nguyễn Võ Quỳnh Trang phạm tội giết người (Điều 123 - Bộ luật Hình sự) hay phạm tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người (Điều 134)? Từ góc này, người ta tranh luận về các tình tiết định tội. Tuy nhiên, hình phạt cao nhất có thể dành cho Trang tại Điều 134 là 14 năm tù giam, khác với Điều 123 là tử hình.

Án tử hình cho Trang có tương xứng với hành vi giết người của cô hay không? Hay nói cách khác: án tử hình với cô là nặng hay nhẹ? Từ góc này, người ta đồng ý rằng Trang phạm tội giết người, cũng đồng ý với việc duy trì án tử hình trong luật, nhưng không thống nhất với nhau về mức hình phạt cho Trang.

Có nên duy trì án tử hình trong luật hay không? Từ góc này, người ta không tranh luận về tội danh và mức độ nguy hiểm của hành vi của Trang, mà tranh luận về việc duy trì án tử hình có hợp lý hay không, có hiệu quả trong việc mưu cầu công lý hay không, có phù hợp với luật pháp quốc tế hay không, v.v.

Bộ luật Hình sự năm 2015 có 18 tội có hình phạt tử hình, giảm 11 tội so với Bộ luật Hình sự 1999.

Phương pháp thi hành án tử hình là tiêm thuốc độc (chứ không phải “dựa cột” như dân gian thường nói).

Tháng 2/2017, Bộ Công an Việt Nam, trong một động thái chưa từng có tiền lệ, đã công bố một báo cáo nói rằng từ 2011 đến 2016, Việt Nam có 1.134 tử tù; và trong ba năm từ 2013 đến 2016, có 429 phạm nhân bị tử hình bằng hình thức tiêm thuốc độc.

Theo báo cáo của Chính phủ gửi cho Quốc hội, từ 1/10/2022 đến 31/7/2021, số người bị kết án tử hình tăng gần 30%. Trong một phát biểu trước Liên Hợp Quốc năm 2019, đại diện Bộ Tư pháp cho biết số liệu án tử hình ở Việt Nam là bí mật quốc gia.

Theo số liệu năm 2021 của tổ chức Ân xá Quốc tế, Việt Nam nằm trong số 55 nước còn duy trì án tử hình trong luật và thi hành án tử hình (cùng nhóm với Mỹ, Nhật, Đài Loan, Trung Quốc). Có 108 nước đã hoàn toàn bãi bỏ án tử hình (trong đó có tất cả các quốc gia Liên minh Châu Âu, Canada, Mexico, Mông Cổ, Úc, Cambodia, Philippines, v.v.). Có 28 nước tuy vẫn duy trì án tử hình trong luật nhưng không thi hành án trong ít nhất 10 năm qua.

Việt Nam đã phê chuẩn Công ước Quốc tế về các Quyền dân sự và chính trị - một công ước của Liên Hợp Quốc - vào năm 1982; tuy nhiên chưa phê chuẩn Nghị định thư Tùy chọn thứ hai của công ước này về việc bãi bỏ án tử hình và việc thi hành án tử hình.

Thứ nhất, phe chống án tử hình dường như khá nặng lời khi phán xét những người ủng hộ án tử hình là “man rợ”, “khát máu”. Những lời phán xét đó chính là “bản án tử” cho nhân cách của một người, trong khi thực tế thì khác xa. Hậu quả của lối phán xét đó là hai bên ngày càng xa nhau hơn. Dù ủng hộ hay chống đối, chúng ta nên nhìn nhận một thực tế là cả hai phe đều mong muốn công lý được thực thi - và đó là một ý định tốt.

Thứ hai, một thực tế nữa cần phải thừa nhận là duy trì hay bãi bỏ án tử hình đều không phải là giải pháp hoàn hảo để phòng chống tội phạm. Duy trì thì vi phạm quyền sống của thủ phạm, củng cố văn hóa “giết người đền mạng” và văn hóa bạo lực. Bãi bỏ thì chắc chắn một số tội phạm tiềm năng sẽ không còn quan tài để thấy, mà như dân gian nói, “chưa thấy quan tài, chưa đổ lệ”. Bãi bỏ cũng khiến cho ngân sách phải chi trả để nuôi thủ phạm suốt đời (dù có thể khắc phục phần nào từ việc lao động bắt buộc trong tù). Việc tranh luận ủng hộ hay chống đối án tử hình không nhất thiết một bên đúng hoàn toàn, một bên sai hoàn toàn; luôn tồn tại một khả năng: cả hai bên đều có những lập luận hợp lý. Sẽ không bao giờ có giải pháp hoàn hảo thỏa mãn đủ mọi mối lo ngại về đạo đức hay chất vấn về logic. Vấn đề là chúng ta lựa chọn giải pháp nào. Việc lựa chọn đó sẽ nói lên chúng ta là ai với tư cách là một xã hội.

Thứ ba, tranh luận với nhau thì cứ tranh luận, nhưng xin chớ quên mấy điều: (1) chính quyền đang giấu số liệu thống kê về án tử hình, (2) hệ thống tư pháp Việt Nam hoàn toàn không độc lập với Đảng Cộng sản Việt Nam, khiến cho án tử hình có thể được sử dụng một cách tùy tiện, thậm chí như một công cụ chính trị, và (3) việc thay đổi một vấn đề pháp lý lớn như án tử hình đòi hỏi những cuộc thảo luận cởi mở không chỉ trên Facebook mà còn ở nghị trường, ở lớp học, trên mặt báo - những thứ gần như chỉ có thể có được trong một xã hội dân chủ, thứ mà chúng ta đang thiếu.