Nguyễn Nhật Ánh - Ngòi bút vững chắc trên cánh đồng văn học thiếu nhi

Có lẽ cái tên "Nguyễn Nhật Ánh" đã nổi tiếng với biết bao thế hệ độc giả trẻ, mỗi lần nhắc đến văn học thiếu nhi là mặt ông xuất hiện với những tác phẩm kinh điển như "Kính Vạn Hoa", "Mắt biếc" và "Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh". Dù giờ đây, mỗi năm ông chỉ ra vài tác phẩm, không thể thường xuyên như thời vàng son (1990 - 2000) của ông nhưng trên kệ sách của mỗi nhà chắc phải có ít nhất một cuốn mang cái tên tác giả "Nguyễn Nhật Ánh".

Phong cách đậm chất mộc mạc, thổi những làn gió yên bình vào chính những tác phẩm gắn liền với tuổi thơ của bản thân đã giúp cho ông có được sự yêu thích của độc giả vì không chỉ dễ đọc, dễ hiểu mà còn thấm được những bài học, thông điệp vô giá Nguyễn Nhật Ánh muốn truyền tải thông qua từng trang giấy bản thân viết nên.

Tuy nhiên, ít ai biết đằng sau những cái tên lừng lẫy ấy, Nguyễn Nhật Ánh còn hoạt động trong nhiều lĩnh vực cũng như tuổi thơ của ông được gán ghép vào từng câu chuyện như thế nào. Vì vậy bài viết này sẽ giúp bạn có nhiều góc nhìn khác về cây bút tài ba, không chỉ là sự nghiệp mà còn là cuộc đời của ông.

Nguyễn Nhật Ánh sinh ngày 07, tháng 05, năm 1955 tại làng Đo Đo, xã Bình Quế, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam. Xuyên suốt thời gian được sống trong không khí yên bình của quê hương, tình yêu văn học và tâm hồn bác đã được nuôi dưỡng cũng như được thể hiện trong những tác phẩm đầu tay của bác Ánh. Những ký ức và trải nghiệm đầu đời giúp ông ươm mầm được phong cách sáng tác nhẹ nhàng của mình. Cũng chính phong cách ấy mà bác đã miêu tả sống động và chân thự nhất về trải nghiệm thời ấu thơ của mình với Mùa hè không tên hay Cho tôi xin một vé đi về tuổi thơ.
Năm 13 tuổi, Nguyễn Nhật Ánh đã tập tành đăng báo thơ và theo học lần lượt tại THPT Tiểu La, THPT chuyên ban Trần Cao Vân và THCS Phan Châu Trinh (Đà Nẵng). Khi bước chân vào lứa tuổi đại học (năm 1973), bác chuyển vào sống tại Sài Gòn, theo học ngành sư phạm mà sau này Nguyễn Nhật Ánh đã mang những ký ức thời sinh viên ấy vào tác phẩm Còn chút gì để nhớ. Ngoài ra, trước khi bước chân vào con đường văn học, bác còn tham gia Thanh Niên xung phong rồi sau đó trở thành giáo viên Ngữ Văn tại một trường Trung học cơ sở.

Trong khoảng thời gian dạy học môn Văn tại trường THCS Bình Tây (Quận 6) từ năm 1983-1985, Nguyễn Nhật Ánh còn viết báo với nhiều nghệ danh như Chu Đình Ngạn, Lê Duy Cật, Đông Phương Sóc, Sóc Phương Đông,... và xuất bản tác phẩm đầu tay, tập thơ Mưa Tháng Tư cùng Lê Thị Kim vào năm 1984. Cùng năm xuất bản tập thơ Mưa Tháng Tư (1984), bác Ánh viết cuốn truyện dài đầu tiên - Trước vòng chung kết rồi được NXB Măng Non đem đến tay độc giả một năm sau đó.

Thời kỳ hoàng kim của Nguyễn Nhật Ánh được cho là từ năm 1990 đến năm 2000 với hàng loạt tác phẩm nổi tiếng như: Cậu Bé Rắc Rối - được trao giải Văn học Trẻ hạng A được Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trao giải thưởng, Hạ Đỏ, Cô gái đến từ hôm qua,... Ngoài ra, trong khoảng thời gian này, năm 1995, bác Ánh còn được bình chọn là nhà văn được yêu thích nhất trong 20 năm (1975-1995) qua cuộc trưng cầu ý kiến bạn đọc về các gương mặt trẻ tiêu biểu trên mọi lĩnh vực của Thành Đoàn Thành phố Hồ Chí Minh và báo Tuổi Trẻ, đồng thời được Hội Nhà Văn Thành phố Hồ Chí Minh bình chọn là một trong 20 nhà văn trẻ tiêu biểu trong 20 năm (1975-1995).Dấu ấn lớn trong sự nghiệp Nguyễn Nhật Ánh có lẽ là tác phẩm Kính Vạn Hoa, được nhiều thế hệ độc giả trẻ yêu thích khi hồi ấy, nhắc đến bác là nhắc đến bộ ba Hạnh, Quý Ròm, Tiểu Long cũng như được chuyển thể thành phim truyền hình (2005 - 2008) và phim điện ảnh chiếu rạp (2024). Kính Vạn Hoa cũng là bộ sách đem đến huy chương Vì thế hệ trẻ do Trung ương Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và Hội Nhà Văn Việt Nam trao giải thưởng năm 2003.

Hai hợp đồng xuất bản của NXB Kim Đồng và NXB Trẻ lần lượt được Nguyễn Nhật Ánh vào năm 2004 và mang bộ truyện Chuyện Xứ Langbiang mang hơi hướng pháp thuật, được coi là "Harry Potter bản Việt" với 6 tháng mà bác Ánh đã phải mày mò thông tin, sách vở về Phù thủy và Pháp sư, Các huyền thoại phương Đông, Ma thuật và thuật phù thủy,... Sau đó là bút ký Tôi là Beto xuất bản vào năm 2007.

Có lẽ bước ngoặt lớn nhất trong sự nghiệp văn học của Nguyễn Nhật Ánh là tác phẩm Cho tôi một vé đi về tuổi thơ là cuốn sách gây tạo nên "cơn sốt" với vẫn một phong cách nhẹ nhàng, mộc mạc như thế nhưng đan xen vào đó là sự trưởng thành sau chục năm viết sách. Sau mỗi ký ức vẫn là nhận xét "người lớn" của bác Ánh, những dòng cảm xúc sau bao nhiêu năm nhìn lại ký ức ấu thơ, không chỉ là hoài niệm mà còn ẩn chứa một phần nhân văn trong đó. Chính cuốn sách này đã mang cái tên Nguyễn Nhật Ánh đến với thế giới cùng Giải thưởng Văn học ASEAN 2010 và báo Người lao động bình chọn là tác phẩm hay nhất năm 2008.

Từ năm 2010 trở đi, dù không ra nhiều tác phẩm, đa số dao động từ 2 đến 3 tác phẩm mỗi năm vì lý do sức khỏe nhưng Ngồi khóc trên cây (tháng 6 năm 2013), Chúc một ngày tốt lành (tháng 3 năm 2014), Bảy bước tới mùa hè (tháng 3 năm 2015), Con chó nhỏ mang giỏ hoa hồng (28 tháng 2 năm 2016), Cây chuối non đi giày xanh (7 tháng 1 năm 2018) và Làm bạn với bầu trời (tháng 9 năm 2019), Con chim xanh biếc bay về (2020) cũng tạo nên tiếng vang lớn và tiếp tục dành được nhiều sự yêu thương của người hâm mộ dành cho bác Ánh.

Cho dù nhận nhiều giải thưởng cao quý nhưng có lẽ thành tựu lớn nhất trong sự nghiệp của nhà văn là được biết bao nhiêu thế hệ trẻ ngưỡng mộ, và tình yêu lâu dài của nhiều người dành cho tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh.

Bác Ánh đã lập gia đình và có một cô con gái vừa kết hôn cùng người em trai nhỏ hơn mình vài tuổi. Bác chia sẻ gia đình và em trai chính là hậu phương vững chắc nhất giúp Nguyễn Nhật Ánh vượt qua mọi sóng gió và vững bước trên sự nghiệp văn chương. Ngoài ra, bác còn kể về những kỷ niệm là câu hỏi mà người con gái rượu bác hỏi trong cuốn Cảm ơn người lớn cũng là những khoảnh khắc, tác giả suy nghĩ về cuộc đời rồi trả lời câu hỏi của người thân.

Có thể nói rằng, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh đã giữ được cái "chất" của riêng mình dù bao nhiêu thập kỷ đã trôi qua, cái nét giản dị, mộc mạc ấy vẫn được giữ nguyên hoặc chỉ thêm sự trưởng thành qua bao năm tháng hành nghề cầm bút và tính hài hước nhẹ nhàng giúp cho độc giả không chỉ đọc mà còn đắm mình trong không gian Nguyễn Nhật Ánh.

Ấy vậy mà không có miếng hài nào là không có nguyên do, mỗi con chữ là cả một giá trị nhân văn về gia đình, bạn bè hay lớn lao hơn là về tình yêu được bác trau chuốt và thổi một làn gió nhè nhẹ để ta không chỉ đọc mà còn thấm, còn chiêm nghiệm về bản thân.

Chính phong cách sáng tác này đã giúp cho Nguyễn Nhật Ánh nhận được lời khen đáng giá từ nhiều phía chuyên môn trong nước và thế giới. Dịch giả Kato Sakae (Nhật Bản) là người người đã dịch Mắt biếc sang tiếng Nhật và nhận định rằng tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh có nét tương đồng với văn học thiếu nhi Nhật Bản khi cùng khai thác chủ đề tuổi thơ với sự trong trẻo, nhẹ nhàng nhưng cũng rất sâu sắc. Ngoài ra, nhiều tác giả, nhà văn, nhà báo nhận định sự khác biệt của ông so với thị trường văn học thiếu nhi (có hơi cao siêu) là chất nhẹ nhàng vô giá, mộc mạc nhưng nhân văn, giản dị nhưng chứa nhiều thông điệp về làm người.

Nhìn chung, Nguyễn Nhật Ánh nổi lên như một hiện tượng không phải là không có lý do. Không phải cứ mộc mạc mà dễ viết, mỗi nhà văn phải có được trải nghiệm của riêng mình ở không khí yên bình khi đó mới tìm được giá trị cuộc sống trong cơn sóng dường như không vỗ ấy thì mới có được những Cho tôi xin một vé đi tuổi thơ hay Kính Vạn Hoa.