Nghệ thuật, ý chí muốn sống và loài chuột

Nghệ thuật là một thứ có thể hữu hình, cũng có thể vô hình. Nghệ thuật tồn tại xuyên suốt chiều dài lịch sử qua nhiều hình thái khác nhau. Từ văn học, tranh vẽ , điêu khắc, âm nhạc, phim ảnh, đến cả những công trình kiến trúc cũng thấp thoáng nghệ thuật trong đó. Vậy tại sao nghệ thuật lại luôn tồn tại cùng với cuộc sống ? Nghệ thuật là một thứ ta không ăn được. Chúng ta không ăn được tác phẩm nghệ thuật và cũng không dùng nó để thỏa mãn một nhu cầu bản năng nào. Việc thuần túy thưởng thức nghệ thuật đem đến một sự mới mẻ và khác biệt. Khi chiêm ngưỡng một tác nghệ thuật và để nó tác động đến mình, ta đột nhiên quên hết mọi mục đích trước mắt, trạng thái này gọi là: 

Về cơ bản, nghệ thuật cho chúng ta sự hài lòng không mục đích, nó khơi dậy cảm xúc trong ta, có khi vui, có khi buồn, cảm giác hào hứng đến sự sợ hãi nhưng đến cuối cùng nó làm chúng ta thỏa mãn. Qua tác phẩm nghệ thuật, tác giả không những mô tả chủ ý của họ mà còn tìm cách lồng cái đẹp và cái thật vào những gì được biểu hiện. Trong hội họa chẳng hạn, ngoài phong cảnh mỹ lệ và con người tuyệt sắc, họ còn tìm cách nắm bắt ý niệm cái đẹp. Họa sĩ không chỉ vẽ những gì mình nhìn thấy màn còn có thể biểu hiện những thứ họ cảm thấy trong nhứ thứ họ nhìn thấy. Âm nhạc còn để lại những ấn tượng sâu đậm hơn nữa. Những biến hóa của nhịp và những trầm bổng trong âm điệu thể hiện cảm xúc đau buồn, hân hoan hay không khí chiến thắng, thất bại của cuộc đời. Khi chiêm ngưỡng một bức tranh hay một pho tượng vẻ đẹp bất hủ, một bản nhạc khơi gợi tâm hồn, ta tạm quên và xa lìa được " cái tôi ". Khi chìm đắm vào cái đẹp, ta quên đi những ham muốn và hướng đến sự khách thể hoàn tất nhất. Tức năng lực gạt đi sự thúc đẩy của ý chí muốn sống.  Con người luôn tồn tại bên trong mình một ý chí muốn sống. Ý chí muốn sống giúp chúng ta sinh tồn và duy trì giống loài. Theo triết gia Schopenhauer con người không có tự do vì con người luôn bị thúc đẩy bởi ý chí muốn sống. Ý chí muốn sống kết án chúng ta phải sống trong sự thèm khát thường trực và trong nỗi bất an. Cái đói thúc đẩy tổ tiên chúng ta săn giết thú để có thức ăn, ham muốn tình dục thúc đẩy con người sinh sản duy trì giống loài. Và ngay khi mọi đòi hỏi đã được đáp ứng thì đó cũng là mãn nguyện tạm thời, những nhu cầu đó vẫn tiếp tục tái hiện và tiếp diễn. Một bữa ăn hoặc một lần ân ái chỉ mang đến cho ta sự no bụng và sự thỏa mãn ngắn ngủi, một sự thỏa mãn tạm thời trước khi bản năng lại lên tiếng kêu đòi.

Ý chí muốn sống là thứ thúc đẩy tất cả các sinh vật sống trong đó bao gồm các loài động vật và cây cỏ trong tự nhiên. Quan sát trong trong tự nhiên tôi nhận thấy loài chuột, chính xác là chuột cống là một giống loài tồn tại một ý chí muốn sống cực kỳ mạnh mẽ. Một bộ phim hoạt hình gắn liền với tuổi thơ mà tôi yêu thích đó là Ratatouille: chú chuột đầu bếp. Có lẽ vì đã xem bộ phim này nên tôi có phần nào đấy cảm thấy đồng cảm với loài chuột. Loài chuột là một giống loài không được may mắn lắm khi mà phần lớn chúng là sống ở những thành phố, nơi có nhiều loài người sinh sống. Không như nhiều loài khác được sinh sống trong môi trường tự nhiên, loài chuột sống ở những đường phố, nhà ở của con người, dựa vào nguồn thức ăn thừa từ con người. Con người không thích loài chuột, họ đã sáng chế ra nhiều loại bẫy diệt chuột khác nhau để tiêu diệt chúng nhưng chúng vẫn cứ tồn tại ở trong nhà tôi, nhà bạn. Điều đó chứng tỏ chúng có ý chí sinh tồn mạnh mẽ. Loài chuột sinh sản rất nhanh, chuột cái sẽ cho ra đời 6-8 con chuột sau mỗi lần sinh sản và mỗi năm sẽ từ 30-40 con. Ý chí muốn sống mãnh mẽ cùng với giác quan nhạy bén đã giúp chúng sinh tồn và duy trì giống loài của mình trong một môi trường sống đầy hiểm nguy. Mặc cho chất lượng cuộc sống tồi tệ, chúng đã hoàn thành mục đích của ý chí là sinh tồn và duy trì giống loài. Để thoát khỏi ý chí muốn sống ta cần sự chiêm nghiệm và nghệ thuật. Ngay trong bộ phim Ratatouille, chú chuột Remy dừng việc ăn tất cả mọi thứ chỉ để sinh tồn, Remy đã biết thưởng thức món ăn, cậu cảm nhận nó, với Remy thưởng thức và tạo ra món ăn ngon cũng chính là tạo ra cái đẹp trong tâm hồn cậu.

Loài chuột nếu như chúng cũng có sự chiêm nghiệm thì sẽ ra sao ? Khi đó chú chuột đầu đàn sẽ dành ra cả ngày, cả tuần chỉ để ngồi chống cằm trầm tư suy nghĩ. Qua sự chiêm nghiệm có thể loài chuột sẽ nhận ra chất lượng cuộc sống của chúng là tồi tệ. Chúng sẽ nghĩ đến thế hệ sau này sẽ ra sao nếu chúng vẫn cứ sống theo ý chí sinh tồn một cách mù quáng như vậy, dù cho chúng có lao vào "kiếm ăn" rất chăm chỉ. Qua sự tĩnh tâm chiêm nghiệm, chúng sẽ nhận ra sống gần loài người là không tốt cho chúng, khi đó chúng sẽ tìm một môi trường khác để sinh sống tốt hơn như một cánh đồng, một khu rừng. Chúng sẽ di cư đến một nơi gần gũi với thiên nhiên và xây dựng nên một "đế chế "mới. Có thể chú chuột thủ lĩnh sẽ chết trước khi hoàn thành sứ mạng của mình nhưng tư tưởng của chú chuột sẽ tiếp tục sống, sẽ được sẽ truyền lại và được tiếp nối bởi những thế hệ kế cận.

Ở một khía cạnh nào đó, tôi nhìn thấy chính mình ở loài chuột. Con người cho rằng mình là động vật cấp cao ở chỗ con người có khả năng tư duy tốt hơn và không bị giới hạn như các loài động vật khác. Điều đáng buồn là đôi khi ta không khi ta không sử dụng nó, ta lãng quên nó. Ý chí muốn sống thúc đẩy con người nghĩ rằng ta không còn lựa chọn nào khác mà phải tiêu tốn hết năng lượng để lao vào kiếm ăn. Ở thời đại mà công nghệ và AI đang phát triển như hiện nay, khi mà những short video trên Tiktok làm hao mòn đi khả năng suy nghĩ và tập trung của chúng ta. Làm sao ta có thể tập trung vào một vấn đề nào đấy trong vào 30s sau đó lại chuyển sang một chủ đề khác ? Ta để trôi theo bản năng được di truyền trong ADN của chúng ta từ thế hệ cách đây hàng hàng nghìn hàng triệu năm. Ý chí muốn sống cũng là một trong số đó, ý chí giúp con người và tất cả các sinh vật sống khác trên trái đất sinh tồn và duy trì giống loài. Nhưng hãy cẩn thận vì những thứ giúp ta sống cũng có thế giết chết chúng ta. Với tôi bản năng không tốt mà cũng không hẳn là xấu, mỗi con người nên tự chiêm nghiệm và tự hỏi xem ta có cần bản năng đó hay không ? Và nếu cần thì cần ở mức độ nào ? Ta nên sử dụng bản năng đó như thế nào ? Khi bản năng trỗi dậy ta có nên nhận biết nó hay không ?