Câu hỏi gốc: Nếu con người bị tuyệt chủng, tại sao sẽ không có loài mới nào thay thế chúng ta? Có phải là do sinh vật có trí tuệ cần thời gian tiến hóa lâu nhất không?
Trả lời bởi Gary Meaney, người yêu động vật và nhà động vật học chuyên nghiên cứu về động vật ăn thịt.
Trước hết, bạn hãy nhớ rằng có rất nhiều sinh vật ngày nay theo lý thuyết có thể gây dựng một nền văn minh trong vài triệu năm tới.
Đầu tiên, chúng ta có bộ cá voi. Loài cá heo mũi chai đã được ghi nhận có hành vi sử dụng các chất kích thích cho mục đích giải trí, sử dụng thuốc, các hành vi chơi đùa phức tạp, các mối quan hệ khác loài, kết hợp săn mồi và vô số dấu hiệu thể hiện trí tuệ cao cấp. Cá ông chuông (hình dưới) săn mồi kết hợp một cách có chiến thuật cùng cá heo mũi chai và các cá thể của hai loài có mối quan hệ “bạn bè” với nhau, thể hiện qua việc chúng nhận ra và giao tiếp với nhau ngay lập tức khi hai đàn gặp nhau.
img_0

Cá voi Beluga sở hữu ngôn ngữ cực kì phức tạp và hầu hết các cá thể thuộc Bộ cá voi có thể nhận ra mình trong gương, bằng chứng cho thấy chúng có khả năng tự nhận thức. Và tất nhiên, chúng ta có cá voi sát thủ, truyền lại những kĩ thuật săn mồi đặc biệt qua từng thế hệ( nghĩa là chúng sở hữu “văn hóa”), sở hữu tiếng địa phương và các trọng âm cùng với việc bắt chước hành vi của con người như việc ném bóng tuyết.
img_1

Kể cả những loài cá voi lớn hơn như cá voi lưng gù - thường được cho là loài vật ngu ngốc - cũng thể hiện dấu hiệu của trí tuệ cao cấp. Chúng sở hữu chiến thuật “Bubble-net” để săn mồi, và thường thể hiện tình thường với các loài khác như giải cứu hải cẩu, cá heo và con người khỏi những kẻ săn mồi. Đáng chú ý rằng chúng sở hữu toàn bộ một phần não mà chúng ta thiếu, hệ thần kinh ngoại biên paralimbic, có nghĩa rằng cảm xúc của chúng khá phức tạp.
img_2

Tiếp theo là loài họ hàng gần nhất của chúng ta, loài linh trưởng. Khi nói đến trí thông minh linh trưởng, hầu hết chúng ta sẽ nghĩ đến loài người hoặc tinh tinh. Tinh tinh và tinh tinh lùn - họ hàng gần nhất của loài này có thể chế tạo công cụ, học các kí hiệu, hiểu các cú pháp và phép tính cơ bản, lừa dối hay tự lập kế hoạch. Chúng có thể sử dụng và chế tạo giáo, chế tạo những chiếc ổ phức tạp từ những vật liệu được sàng lọc và có lẽ là sở hữu một hình thức tôn giáo.
img_3

Đối lập với những điều người ta nói, không phải tất cả những động vật thông minh đều ăn thịt. Loài voi thực sự thông minh, và chúng chỉ ăn thực vật. Trong tự nhiên, chúng dùng gậy để đuổi ruồi muỗi, bảo vệ các thành viên trong đàn và có thể nhận diện các thành viên ở đàn khác. Người ta cho rằng chúng có khả năng tự nhận thức, thể hiện lòng thương tiếc với các thành viên đã chết và thường thực hiện nghi lễ chôn cất.
img_4

Ngoài những loài thú có vú, một số loài chim cũng sở hữu trí tuệ tuyệt vời. Đầu tiên là họ quạ. Họ quạ bao gồm các loài chim như quạ, ác là, quạ gáy xám và chúng thể hiện nhiều dấu hiệu của trí thông minh. Quạ New Caledonia cực kì phát triển trong việc sử dụng các công cụ, ví dụ như sử dụng các que gỗ tạo thành móc để moi ấu trùng từ trong hốc. Các quần thể quạ ở những nơi khác nhau sử dụng những kiểu móc khác nhau, mỗi kiểu móc thích hợp một kiểu moi ấu trùng. Chúng ta còn có rất nhiều thứ đáng kinh ngạc về loài quạ như dùng mồi câu cá, trí nhớ phân đoạn hay đặt vòng cỏ lên đồng bạn đã chết trong nghi lễ mai táng.
img_5

Trong các loài chim, chúng ta còn có loài vẹt và họ hàng của chúng. Alex, chú vẹt xám châu Phi nổi tiếng có thể hiểu được ý nghĩa của một từ và một vài loài như vẹt kea biết cách sử dụng công cụ trong môi trường hoang dã.
img_6

Vì tất cả mọi sinh vật đều bắt nguồn từ cùng một tổ tiên, tất cả sinh vật đều đã tiến hóa trong cùng một khoảng thời gian. Do đó, chúng ta nên mỏ rộng cuộc tìm kiếm trí tuệ ra ngoài các loài động vật có xương sống, và chúng ta tìm thấy lớp động vật chân đầu. Có vẻ như bạch tuộc là loài thông minh nhất ở đây, chúng có thể xây một nơi trú ẩn từ vỏ sò và các mảnh vụn, chơi đùa, ăn cắp mồi từ bẫy tôm hùm và dùng chúng để tự bắt cua. Bạch tuộc bắt chước có thể mô phỏng y hệt màu sắc của cá giẹp và rắn biển và mực Humboldt thể hiện khả năng hợp tác và giao tiếp phi thường. Và chắc nhiều người cũng biết tới khả năng định hướng trong mê cung và mở khóa của bạch tuộc rồi nhỉ.
img_7


Những loài động vật dưới đây chỉ là ví dụ cho những loài động vật thông minh nhất trên trái đất. Ngoài ra còn có những loài động vật thông minh như cầy vằn, gấu trúc mỹ, linh cẩu, chuột và kể cả cá đuối.
Vài người có thể sẽ hỏi vì sao tôi không đề cập chó trong danh sách này. Tin tôi đi, tôi đã suy nghĩ một cách nghiêm túc và quyết định đưa chúng ra khỏi danh sách chính, chủ yếu vì một lý do. Bạn thấy đấy, chó nhà dường như chỉ thể hiện trí thông minh cao và khả năng giải quyết vấn đề của chúng trong môi trường của con người. Chó hoang dường như không thông minh cho lắm. Điều đó có nghĩa là chó chỉ thông minh trong một môi trường sống chuyên biệt, bởi vì việc dạy dỗ của con người không phải là yếu tố lựa chọn trong sự tiến hóa của chúng.
Những loài vật này, như tôi đã nói, à một số loài động vật mà tôi nghĩ có khả năng hình thành một nền văn minh trong vòng vài triệu năm. Tất cả đều có khả năng cầm nắm, ngoại trừ vẹt và cá voi lưng gù (tinh tinh có bàn tay, bạch tuộc có xúc tu, quạ có chân, voi có vòi và cá heo có... (ít nhất là con đực).
Về vấn đề thông minh “mất nhiều thời gian để có thể tiến hóa”, hãy nhớ rằng sự tiến hóa không có tốc độ cố định. Tỉ lệ tạo thành loài mới ảnh hưởng bởi ba yếu tố: tốc độ sinh sản, kết hợp gen và sự cạnh tranh. Vi khuẩn sinh sản rất nhanh nhưng chúng lại không kết hợp gen nhiều lắm do chúng thường sinh sản vô tính. Động vật thì không sinh sản vô tính tuy nhiên tốc độ sinh sản của chúng lại không nhanh bằng. Cạnh tranh là một yếu tố thú vị, về cơ bản là nếu tài nguyên bình quân càng thấp, sự tiến hóa sẽ diễn ra càng nhanh. Có sự cạnh tranh rất lớn ở các hòn đảo, và gần đây tôi nghe nói rằng quần thể cự đà trên một hòn đảo được tìm thấy cách đây ba năm đã trở thành một loài mới.
Một điều nữa là trí thông minh sẽ chỉ phát triển nếu nó có lợi cho một sinh vật. Động vật thông minh cần rất nhiều năng lượng để duy trì một bộ não phức tạp và phải mất nhiều thời gian hơn để con non sinh ra do não phát triển trong tử cung / trứng. Sau đó, khi chúng được sinh ra, thường chỉ có một con vì tất cả thời gian phát triển đó, và phải mất nhiều thời gian hơn để dạy cho con cái cách sử dụng bộ não của chúng. Động vật thông minh thường dành nhiều thời gian hơn cho giai đoạn học tập, có nghĩa là chúng phải sống sót trong một thời gian dài để thành công.
Đó là một vài nhược điểm của trí thông minh, nhưng chắc chắn có những lợi ích. Tuy nhiên, chúng sẽ chỉ có lợi trong tình huống thích hợp, thường là cho một sinh vật có thể nhận được nhiều năng lượng, đủ khả năng mang thai và kích thước bố mẹ nhỏ, và tồn tại đủ lâu để hoàn thành giai đoạn học tập.
Và đó là kết luận của tôi. Xin lỗi về độ dài của nó nhưng tôi hi vọng bạn sẽ thấy nó thú vị.
TL; DR: Có rất nhiều loài động vật thông minh ngày nay có thể thay thế con người, nhưng hãy nhớ rằng sự tiến hóa không có tốc độ cố định và trí thông minh không phải lúc nào cũng là lợi thế.
Bài dịch của Nông Khánh An tại group Quora Việt Nam.
What if? Động vật