“Hmmm, chúng mình đã từng là gì nhỉ?”, tôi nhìn lại các mối quan hệ từ thời xưa lắm của mình và tự hỏi. Những mối quan hệ chưa một lần được đặt tên nhưng tình tứ sâu đậm chẳng khác nào thứ gọi là “tình yêu” đích thực. Bạn bè, tình một đêm, friends with benefit, mối quan hệ mở, mối quan hệ theo hoàn cảnh … thật cảm ơn các nhà ngôn ngữ học đương thời đã cho tôi một vài danh từ để tự nhìn lại và định danh các mối quan hệ mập mờ. 
Từ tiếp cận của các nhà tham vấn tâm lý, những mối quan hệ tình cảm không tên hay không chính thức không phải lúc nào cũng xấu nếu như chúng phù hợp với lối sống và nhu cầu của những người trong mối quan hệ. Tuy nhiên, những mối quan hệ dạng này rất dễ trở nên độc hại nếu như mình thực sự không chú tâm để ý. 
Trong tất cả các dạng mối quan hệ “trên tình bạn dưới tình yêu” kể trên, mối quan hệ theo hoàn cảnh [situationship] có lẽ là mối quan hệ mập mờ hơn cả.

MỐI QUAN HỆ THEO HOÀN CẢNH LÀ GÌ VÀ CÓ NGUYÊN NHÂN TỪ ĐÂU?

Trong mối quan hệ này, hai cá nhân sẽ không thể hiện hay trao đổi rõ ràng về tình cảm của mình, có thể lãng mạn say đắm trong hoàn cảnh này nhưng lại thờ ơ nhạt nhẽo trong hoàn cảnh khác. Cùng là mặt đối mặt, nhưng khi họ muốn thì lại thật thân thiết và dễ thương, nhưng khi họ không muốn thì hai người chẳng khác nào người dưng nước lã.
Mối quan hệ mập mờ này khác với mối quan hệ tình một đêm và mối quan hệ friends with benefits (hay còn được hiểu là mối quan hệ bạn bè với mục đích tình dục). Trong một mối quan hệ tình một đêm hay mối quan hệ bạn bè với mục đích tình dục “lý tưởng", các cá nhân sẽ làm rõ nhu cầu của bản thân về mặt tình dục và cam kết cố gắng không phát triển tình cảm với đối phương. 
Sự khác biệt lớn nhất giữa mối quan hệ theo hoàn và các mối quan hệ “suýt" mập mờ còn lại đó là sự thiếu rạch ròi về quyền lợi và nghĩa vụ của cả hai bên về cả thể chất (hay thể xác) lẫn tinh thần. 
Một ví dụ điển hình của mối quan hệ theo hoàn cảnh của mối quan hệ của cặp đôi đồng tính Ennis và Jack trong bộ phim “Brokeback mountain". Khi mới bắt đầu mối quan hệ. Ennis và Jack là hai người bạn tâm giao, đồng điệu về tâm hồn và tính cách.  tình cảm giữa hai người ngày một rõ nét, họ lại không thể đi đến một mối quan hệ chính thức do sự ngăn cản của xã hội với tình yêu đồng giới. Cả Ennis và Jack, cho dù có cưới vợ, rồi lại ly dị vợ, họ vẫn không thể đến với nhau một cách trọn vẹn. Không hề trao cho nhau một từ “yêu" đúng nghĩa. Chỉ có những cái nhìn mơ màng trao nhau trên đỉnh Brokeback, cái hôn say mãnh liệt sau bốn năm xa cách, những cái ôm lặng lẽ là biểu hiện rõ ràng nhất cho tình cảm của họ dành cho nhau. Ở đây, những rào cản xã hội là nguyên nhân khiến Ennis và Jack không thể trọn vẹn yêu trong mọi hoàn cảnh. Lúc này, lúc kia, đầy bối rối, lo lắng và buồn đau. 
Trong các mối quan hệ theo hoàn cảnh khác, sự thiếu đồng nhất có thể xuất phát từ những nguyên nhân mang tính cá nhân hơn như sự không chắc chắn về nhu cầu và tình cảm của bản thân. 

MỘT SỐ DẤU HIỆU CHO THẤY BẠN ĐANG Ở TRONG MỘT MỐI QUAN HỆ THEO HOÀN CẢNH

Đầu tiên là, không có sự cam kết trong mối quan hệ: Mặc dù cả hai bên đều có tình cảm, mong muốn sự gần gũi về mặt tinh thần và có sự tương hợp về tình dục nhưng lại không có bất kỳ cam kết rõ ràng nào. Một trong hai hoặc cả hai sẽ chỉ tìm đến nhau khi họ thấy cần. Sự tương tác thiếu ổn định này sẽ gây ra những sự khó chịu và buồn bực cho một hoặc cả hai người.
Thứ hai là, giao tiếp không rõ ràng: Những cuộc trò chuyện thường khá hời hợt hoặc thường lảng tránh các vấn đề liên quan tới quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi người trong mối quan hệ hiện tại cũng như tương lai của mối quan hệ. Cho dù có nói tới thì những quyền lợi và nghĩa vụ này cũng không thường được thực hành. Đối với các mối quan hệ tình một đêm hay bạn bè vì mục đích tình dục, các quyền lợi và nghĩa vụ này cần được làm rõ để tránh trở thành những mối quan hệ mập mờ, có thể gây tổn thương cho cả hai.
Thứ ba là, một trong hai hoặc cả hai thường xuyên có các nhu cầu không được thỏa mãn: Chính vì sự thiếu cam kết và thiếu minh bạch trong giao tiếp, những nhu cầu không được thoả mãn cả về mặt thể xác, vật chất lẫn tinh thần có thể dồn nén, dẫn tới các hành vi độc hại như bạo lực thể xác, bạo lực ngôn từ hay ghen tuông vô độ. 
Thứ tư là, thường xuyên có các cảm xúc tiêu cực như bối rối, hoang mang, căng thẳng, lo lắng, bất an.
Thứ năm là, có các hành vi không lành mạnh trong mối quan hệ như kiểm soát đối phương, đọc trộm tin nhắn, thể hiện sự ghen tuông một cách hung hãn, không dám bộc lộ mong muốn và nhu cầu của bản thân.
Thứ sáu là, có những nhận thức sai lệch về bản thân và về mối quan hệ như cho rằng bản thân không xứng đáng được yêu thương hoặc cho rằng mọi mối quan hệ đều sẽ đem lại sự tổn thương và đau khổ.
Nên nhớ rằng, không nhất thiết mối quan hệ của bạn phải có đủ mọi tiêu chí trên để được coi là một mối quan hệ mập mờ. Nếu như bạn thấy rằng mối quan hệ của bạn đang không rõ ràng như bạn mong muốn, các cam kết các bạn đưa ra với nhau không rõ ràng hoặc thường xuyên bị phá vỡ thì rất có thể, mối quan hệ của bạn đang hoặc sẽ có nguy cơ trở thành một mối quan hệ theo hoàn cảnh.

MỘT SỐ CÁCH ĐỂ THOÁT KHỎI MỐI QUAN HỆ THEO HOÀN CẢNH

Sau đây là một số tips và một số câu hỏi bạn có thể tự đặt ra cho bản thân để dần thoát khỏi mối quan hệ theo hoàn cảnh.
Rene Magritte, "The Lovers"
Rene Magritte, "The Lovers"
1. Hiểu nhu cầu của bản thân
Hãy tự hỏi, bạn đang cần gì, muốn gì, không cần gì và không muốn gì trong một mối quan hệ. Liệu bạn đã sẵn sàng để gọi đối phương là người yêu hay bạn chỉ cần thoả mãn các nhu cầu về mặt cảm xúc hoặc tình dục trong một vài thời điểm nhất định? 
Nên nhớ, các nhu cầu này hoàn toàn có thể là giả định bạn tự đưa ra cho bản thân. Khi bạn có thêm những trải nghiệm mới và cảm thấy không thoải mái kể cả khi những nhu cầu này đã được thoải mái thì rất có thể, nhu cầu của bạn đã thay đổi.
2. Hiểu nhu cầu của đối phương
Tương tự như việc thông hiểu nhu cầu của bản thân, mối quan hệ chỉ có thể thực sự rõ ràng khi đối phương cũng hiểu được nhu cầu của chính họ và chia sẻ với bạn những nhu cầu đó. 
3. Học cách giao tiếp lành mạnh
Bên cạnh việc không thông hiểu nhu cầu của bản thân và đối phương, việc không thể giao tiếp được một cách thẳng thắn và không làm tổn thương nhau khi nhu cầu của một trong hai không được đáp ứng chính là nguyên nhân chính yếu khi mối quan hệ ngày càng mù mờ và khó hiểu. Đừng bỏ qua những dấu hiệu của sự không hài lòng ở bản thân và đối phương cho dù là nhỏ nhất. 
Làm chủ những điều mình có thể kiểm soát và chấp nhận những điều mình không thể kiểm soát 
Những điều bạn có thể học cách làm chủ và thay đổi đó là nhận thức của bản thân về chính bản thân và các mối quan hệ, và cảm xúc, hành vi của bạn trong các tình huống khác nhau. Những điều bạn không thể kiểm soát đó là nhận thức, cảm xúc và hành vi của đối phương. Bạn chỉ có thể làm tốt nhất những điều bạn có thể làm và cố gắng xây dựng mối nối kết giữa hai người thông qua cử chỉ, hành động và lời nói.  Đôi khi, chính đối phương cũng cảm thấy bối rối và mất kiểm soát với chính bản thân họ. Nếu như việc cố gắng kiểm soát mọi thứ theo ý mình khiến bạn cảm thấy mệt mỏi thì có lẽ, bạn đang cần một sự thay đổi. 
4. Đừng ngại kết thúc một mối quan hệ mập mờ
Bạn nên nhớ, bất kể sự thay đổi nào cũng cần thời gian. Nếu như khoảng thời gian chuyển hóa mối quan hệ khiến bạn quá căng thẳng, mệt mỏi, và làm ảnh hưởng tới các ưu tiên khác trong cuộc sống như gia đình, bạn bè, công việc, học tập, bạn hoàn toàn có quyền được đưa ra sự lựa chọn phù hợp nhất cho bản thân. 
Lần này, nếu bạn có vô tình đang ở trong một mối quan hệ theo hoàn cảnh không như ý, hãy thử chủ động làm chủ mối quan hệ của mình. Trớ để bao năm sau nhìn lại, chỉ có thể cay đắng hát câu ca “Hai mươi năm xin trả nợ dài. Trả nợ một đời em đã phụ tôi”.
Tác giả: Keira Ngo
Tranh: Rene Magritte, "The Lovers, II", 1928
Tham khảo: Bài viết được hoàn thành dựa trên kiến thức và kinh nghiệm cá nhân mình có được trong quãng thời gian nghiên cứu và làm việc trong ngành Tâm lý & Giáo dục. Để tìm hiểu thêm về chủ đề này, bạn có thể tìm đọc các bài viết với từ khóa “situationship"