[NGUYỄN HUY THIỆP VÀ YẾU TỐ KÌ ẢO TRONG VĂN HỌC ĐƯƠNG ĐẠI]

Yếu tố kì ảo là toàn bộ những biểu hiện lạ lùng và huyền ảo với tư cách là sản phẩm của trí tưởng tượng trong văn học. Yếu tố kì ảo đã tồn tại trong suốt diễn trình của nền văn học nhân loại. Các tác phẩm văn học có mặt yếu tố kì ảo với các mức độ đậm nhạt khác nhau được coi là văn học có yếu tố kì ảo. Trong văn học có yếu tố kì ảo thì nó là một thủ pháp nghệ thuật.

Nguyễn Huy Thiệp được xem là nhà văn sử dụng yếu tố kì ảo sớm nhất giai đoạn sau Đổi mới (1989). Viết về cái kì ảo, sao Nguyễn Huy Thiệp là hàng loại các cây bút khác như Võ Thị Hảo, Lưu Minh Sơn,... yếu tố kì ảo thực sự là nhu cầu của con người trong thập niên cuối cùng của thế kỷ XX trong việc phản ánh đời sống khách quan và đời sống tinh thần, tâm linh của con người hiện đại.

Yếu tố kì ảo trong truyện ngắn Việt Nam hiện đại thể hiện quan niệm của nhà văn tập trung ở một số phương diện như: Quan niệm của con người về thế giới đa chiều và con người tâm linh, quan niệm về sự hữu hình hoá cái ác và giấc mơ về những giá trị chân thiện mỹ; cảm hứng nhận thức lại thực tại và chất triết lí.

Thông qua yếu tố kì ảo, các nhà văn bộc lộ quan niệm về một thế giới đa chiều. Thế giới đa chiều là thế giới ở đó tồn tại song song những yếu tố khả giải – bất khả giải, duy lí – phi lí, tất nhiên – ngẫu nhiên. Thế giới ấy không được nhìn nhận một cách an nhiên như trước mà đã đầy nỗi niềm khắc khoải âu lo. Nếu như ở giai đoạn trước thế giới được nhìn nhận với con mắt lạc quan đầy tin tưởng, con người luôn tin vào ý chí, sức mạnh và những quy luật đã chiếm lĩnh được thì giờ đây, con người nhận ra rằng thế giới vẫn mang trong mình nhiều điều bí ẩn, những điều con người chưa thể biết trước và đầy bất trắc. Những điều đó thuộc về cái ngẫu nhiên. Nó là một khả năng có thể đem lại cho con người niềm vui, hạnh phúc nhưng cũng có khi lại là nỗi đau, niềm bất hạnh và những tấn bi kịch.

Qua quan niệm về cái ngẫu nhiên trong cuộc đời, các nhà văn có xu hướng muốn đối thoại với quan niệm một thời về thế giới, sự tồn tại và con người. Thế giới được nhìn nhận dưới sự chuyển hoá của những mặt đối lập hoạ - phúc, ngẫu nhiên – tất nhiên, may – rủi,... Cuộc sống vì thế được soi chiếu đa diện, sâu sắc hơn.

Có thể thấy, Nguyễn Huy Thiệp có quan niệm khá rạch ròi về mối quan hệ giữa văn chương và hiện thực. Truyện Giọt máu của ông có đoạn viết: “Văn chương phải bất chấp hết. Ngập trong bùn, sục tung lên, thoát thành bước và hoa. Đó là chí thánh”. Đây chính là phát biểu đầy đủ về một quan niệm đã chi phối toàn bộ những sáng tác truyện ngắn của Nguyễn Huy Thiệp.

Là một trong những người đi tiên phong trong khuynh hướng văn học có yếu tố kì ảo ở Việt Nam đương đại, song sự cộng hưởng của truyền thống và bút pháp kì ảo hiện đại ở Nguyễn Huy Thiệp đã nhanh chóng tạo nên những kết tinh rực rỡ. Dù kể chuyện cổ tích (Trương Chi), chuyện đời thường (Giọt máu), hay chuyện lịch sử (Nguyễn Thị Lộ), Nguyễn Huy Thiệp luôn tìm cách lôi người đọc ra khỏi những đường ray sẵn có. Dưới ngòi bút của ông sự thật và những điều hoang đường luôn có một ranh giới rất mỏng manh và đứng trước ranh giới đó người đọc không khỏi hoang mang, nghi ngại. Đây vốn là điều chỉ có ở những truyện kì ảo của thời hiện đại.

Trong văn học Việt Nam, yếu tố kì ảo cũng luôn có sự biến đổi trong các giai đoạn vận hành của nó, lúc rầm rộ khi trầm lắng nhưng cũng chứng tỏ được sức sống của mình. Sau 1975, đặc biệt là sau đổi mới, yếu tố kì ảo một lần nữa tái sinh trong văn học đương đại. Sự tái sinh này đã góp phần đem lại cho văn học đương đại Việt Nam một diện mạo mới mẻ trên cơ sở bảo lưu truyền thống và kế thừa những tinh hoa của văn học thế giới trong bối cảnh hội nhập quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ.

Nguyễn Huy Thiệp xuất hiện đột ngột trên văn đàn và để lại những dấu ấn khó phai. Ông là nhà văn của những cách tân và không kém phần táo bạo. Dưới ngòi bút của ông, yếu tố kì ảo đã trở thành công cục đắc dụng trong việc truyền tải những vấn đề của con người đương đại. Ông là một trong những nhà văn mang đến sự mở đầu xuất sắc cho khuynh hướng văn học có yếu tố kì ảo ở Việt Nam.