Một vài câu yêu thích trong "Sapiens: Lược sử loài người" của Yuval Noah Harari

Có lẽ bất cứ ai đọc Sapiens đều cảm thấy bất ngờ bởi những quan điểm độc đáo của Harari về tiến hóa cũng như các vấn đề xã hội. Những trích đoạn rời rạc dưới đây bị mang ra ngoài văn cảnh của nó, thiếu đi những giải thích kĩ lưỡng và những dẫn chứng chi tiết của tác giả. Nếu chỉ đọc những trích dẫn trong bài viết này sẽ không khỏi cảm thấy mông lung và khó hiểu. Do đó, tôi thực lòng mong muốn bất cứ ai lướt qua bài viết này sẽ tìm đọc Sapiens để hiểu rõ hơn các quan điểm của nhà nghiên cứu này, cũng như hiểu hơn những về những trích dẫn dưới đây.

Một trong những quy luật sắt của lịch sử, đó là những thứ xa hoa có xu hướng trở thành những thứ phải có và sẽ tạo ra những nghĩa vụ mới.

.

Sự tìm kiếm một cuộc sống dễ chịu hơn của nhân loại đã giải phóng những sức mạnh to lớn, biến đổi thế giới theo những cách mà không ai hình dung hay mong muốn.

.

"Thành công" theo quan điểm tiến hóa thật vô nghĩa.

.

Cách mạng Nông nghiệp là một bước ngoặt, nơi mà con người vứt bỏ mối quan hệ cộng sinh mật thiết với tự nhiên, trở nên tham lam và tha hóa.

.

Lịch sử là cái gì đó do rất ít người đã và đang tạo ra, trong khi mọi người khác vẫn đang cày bừa trên các cánh đồng và vác các thùng nước đầy.

.

Theo sinh học, con người không phải được sáng tạo ra. Họ tiến hóa. Và chắc chắn, họ không tiến hóa để "bình đẳng".

.

Tiến hóa dựa trên sự khác biệt, chứ không phải sự bình đẳng.

.

Cho đến nay, các nghiên cứu sinh học đã thất bại trong việc đưa ra một định nghĩa rõ ràng về hạnh phúc hoặc cách để đo lường nó khách quan.

.

Những dòng trong Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ được hiểu theo ngôn ngữ sinh học như sau: Chúng tôi khẳng định những sự thật này là hiển nhiên, rằng tất cả con người tiến hóa một cách khác nhau, họ sinh ra với những đặc điểm có thể biến đổi nhất định, và trong số đó là sống và theo đuổi lạc thú.

.

Chúng ta tin vào một trật tự riêng biệt không phải vì nó là một sự thật khách quan, mà bởi tin vào nó sẽ làm chúng ta có thể hợp tác hiệu quả và tạo nên một xã hội tốt đẹp.

.

Nếu con người nhận thức được rằng nhân quyền chỉ tồn tại trong tưởng tượng, liệu có mối nguy hiểm nào làm xã hội của chúng ta sụp đổ hay không?

.

Voltaire đã nói về Chúa rằng, "Không có Chúa, nhưng đừng nói điều đó cho người đầy tớ của tôi, e rằng anh ta sẽ giết tôi vào ban đêm".

.

Người ta hay cho rằng giới tinh hoa làm vậy do tính tham lam, không tin người. Song, một kẻ hoài nghi không tin vào điều gì cả thì khó mà tham lam được.

.

Toàn bộ các lĩnh vực tri thức, như vật lý và kỹ thuật, hầu như đã mất liên lạc với ngôn ngữ nói của con người và được duy trì chỉ bằng ngôn ngữ toán học.

.

Chữ viết được sinh ra để phục vụ cho ý thức con người, nhưng dần dần nó lại đóng vai trò ông chủ.

.

Con người có thể vẫn ở đây, nhưng họ không còn hiểu được thế giới nữa. Kẻ thống trị mới của thế giới sẽ là hàng dài các con số 0 và 1.

.

Một số đáng kể các nền văn hóa của con người đều nhìn nhận các mối quan hệ đồng tính không chỉ hợp pháp mà còn mang tính xây dựng xã hội.

.

Một người đàn ông uy quyền chưa bao giờ trông buồn tẻ và ảm đạm như ngày nay.

.

Thực tế ở nhiều xã hội trong lịch sử, những kẻ đứng đầu không leo lên vị trí của mình từ bậc thấp nhất.

.

"Làm theo năng lực, hưởng theo nhu cầu" trên thực tế đã biến thành "né việc nhiều nhất có thể và hưởng bao nhiêu tùy khả năng vơ vét".

Tiền là một hệ thống phổ quát nhất và hiệu quả nhất của sự tin cậy lẫn nhau từng được phát minh ra.

.

Trong hàng ngàn năm, các triết gia, nhà tư tưởng và nhà tiên tri đã bôi nhọ đồng tiền và gọi nó là cội rễ của mọi điều xấu xa.

.

Dù thế nào đi nữa, tiền vẫn là đỉnh cao của lòng khoan dung của loài người. Tiền có cái nhìn cởi mở hơn so với ngôn ngữ, luật pháp quốc gia, mật mã văn hóa, tín ngưỡng và các thói quen xã hội. Tiền là hệ thống niềm tin duy nhất được con người tạo ra, có thể là cầu nối cho hầu hết các khoảng cách về văn hóa, và nó không phân biệt đối xử dựa trên nền tảng tôn giáo, giới tính, chủng tộc, tuổi tác hay khuynh hướng tính dục.  

Ngày nay, tôn giáo thường được coi là một nguồn gốc của sự phân biệt đối xử, bất đồng và không thống nhất. Tuy nhiên, trên thực tế, tôn giáo là đặc điểm thống nhất nhân loại đứng hàng thứ ba, cùng với tiền tệ và các đế chế.

.

Tôn giáo khẳng định rằng luật pháp của chúng ta không phải là kết quả của sự thất thường nơi con người, mà được sắc phong bởi một quyền lực tuyệt đối và tối thượng.

---

Thời khắc đáng chú ý và quyết định nhất trong 500 năm qua đã đến vào lúc 05:29:45 ngày 16 tháng Bảy năm 1945. Vào chính giây phút đó, các nhà khoa học Mỹ đã cho nổ quả bom nguyên tử đầu tiên tại Alamogordo, bang New Mexico. Từ thời điểm đó trở đi, loài người đã có khả năng không chỉ thay đổi tiến trình lịch sử, mà còn có thể kết thúc nó.

.

Trước khi có Cách mạng khoa học, phần lớn các nền văn hóa của nhân loại đều không tin vào sự tiến bộ. Họ nghĩ rằng thời hoàng kim đã là chuyện của quá khứ, và rằng thế giới đang trì trệ, nếu không nói là trở nên xấu đi. Phải bấu víu vào kho trí tuệ uyên thâm xa xưa đó thì may chăng mới có thể mang thời hoàng kim xa xưa trở lại, và tài khéo léo của con người có thể cải thiện được khía cạnh này hay khía cạnh kia của đời sống hàng ngày.

.

Đối với những người chinh phục châu Âu hiện đại, cũng như những nhà khoa học châu Âu hiện đại, lao mình vào tìm hiểu những điều chưa từng được biết là một niềm vui thú.

.

Những gì cho phép các ngân hàng và toàn bộ nền kinh tế có thể tiếp tục tồn tại và phát triển được, là kỳ vọng của chúng ta vào tương lai. Sự kỳ vọng này là cơ sở duy nhất cho hầu hết tiền bạc trên thế giới.

.

Khi sự tăng trưởng đã trở thành ân điển tối cao, không bị giới hạn bởi bất cứ sự cân nhắc đạo đức nào khác, nó có thể dễ dàng dẫn đến thảm họa.

.

Cũng như việc buôn bán nô lệ qua Đại Tây Dương không bắt nguồn từ thù hận đối với người châu Phi, ngành chăn nuôi hiện đại không hề được thúc đẩy bởi tình trạng thù hận. Một lần nữa, nó được thúc đẩy bởi sự thờ ơ.

.

Chủ nghĩa tiêu dùng đã làm việc rất chăm chỉ, với sự giúp sức của tâm lý học đại chúng ("Hãy cứ làm đi!") nhằm thuyết phục mọi người rằng khoái lạc rất tốt cho bạn, trong khi tính tiết kiệm là tự áp bức.

.

Mỗi năm dân số Mỹ chi tiền vào chế độ ăn kiêng nhiều hơn số tiền cần thiết để nuôi sống tất cả những người đói khát ở phần còn lại của thế giới.

.

Béo phì là một chiến thắng kép của chủ nghĩa tiêu thụ. Thay vì ăn ít, sẽ dẫn đến suy giảm kinh tế, người ta ăn quá nhiều và sau đó mua các sản phẩm ăn kiêng - đóng góp gấp đôi vào tăng trưởng kinh tế.

.

Liệu Neil Armstrong quá cố, người có dấu chân vẫn còn nguyên vẹn trên mặt trăng, có hạnh phúc hơn một người săn bắn hái lượm vô danh từ 30.000 năm trước với dấu vân tay vẫn còn in trên bức tường tròn hang Chauvet?

.

Mỗi phát minh mới chỉ càng làm tăng thêm khoảng cách giữa chúng ta với Vườn Địa đàng mà thôi.

.

Chúng ta đã tiến lên từ những chiếc xuồng đi sông, đến thuyền có mái chèo, đến tàu hơi nước, đến tàu con thoi  - nhưng không ai biết chúng ta sẽ đi tới đâu. Chúng ta mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nhưng gần như không biết làm gì với tất cả sức mạnh đó.