Monster Box và bình minh mới của YouTube

Alphabet, công ty mẹ của Google, đầu tháng này vừa bị bốc hơi hơn 70 tỷ USD vốn hóa. Báo cáo kinh doanh quý I cho thấy tăng trưởng doanh thu từ quảng cáo giảm gần một nửa so với thời điểm này năm ngoái. Một trong những nguyên nhân chính được cho là do thuật toán mới của YouTube. 

Những thuật toán thể hiện sự kém cỏi của YouTube trong cách quản lý, đang dần mở chiếc hộp Schrödinger ra, vẫn chưa biết điều gì sẽ xuất hiện sau đó: bình minh hay hoàng hôn cho những người sáng tạo nội dung chân chính, mà trong số đó có các channel của Việt Nam, tiêu biểu là Monster Box.

Văn phòng Monster Box nằm ở tầng 5 tòa River Gate, một góc ấm cúng có tông màu đen trắng chủ đạo. Gần một chục thành viên đang hăng say làm việc ở đây, dành hàng trăm tiếng mỗi tuần cho những sản phẩm của studio. 

Tôi đẩy cửa bước vào, dọc bên trái là hàng artist đang miệt mài làm việc, anh Lâm - co-founder của Monster Box - ngồi chính giữa văn phòng, còn bên góc phải là anh Liêm đang ngồi trước hai màn hình to được ghép lại với nhau.

Liêm và Lâm là hai co-founder của Monster Box - một channel YouTube sáng tạo nội dung tri thức khoa học bằng animation - từ giữa năm 2017. Đến nay channel này đã cho ra mắt được 15 videos, thu được đâu đó tầm... 150 USD từ Youtube. 150 USD trong vòng hơn 2 năm, cho hàng chục ngàn giờ làm việc miệt mài.

Vài năm trước, khi YouTube vẫn chưa siết chặt thuật toán kiểm soát vấn đề bản quyền, có nhiều cá nhân nhanh chóng bắt lấy thời cơ kiếm vài tỷ một năm chỉ nhờ re-up video. Đến nay vấn đề này có vẻ chặt hơn, nhưng những người đăng lại phim Hong Kong và Đài Loan mà vẫn kiếm được kha khá tiền. Người ta gọi đó là "chơi YouTube", theo cả hai nghĩa: chơi YouTube như chơi game và chơi khăm nền tảng này.

Bỏ qua những câu hỏi phỏng vấn thông thường như "vì sao anh chọn con đường này?", tôi nghĩ mình đã biết rõ câu trả lời từ phía những người sáng lập. Giá trị cốt lõi là điều mà bạn phải có khi thiết lập một kế hoạch dài hơi cho dự án nói riêng và điều ý nghĩa nói chung. Mà điều này thì không thể đo đếm bằng tiền.

Giá trị cốt lõi của Monster Box là đem tri thức nhân loại đến gần hơn với cộng đồng, tạo ra những clip tiệm cận nhất có thể trong tầm hiểu biết hạn hẹp của loài người về những sự thật mơ hồ khách quan của thế giới, từ đó khiến người xem rút ra được điều gì đó khi lướt web trong một ngày đẹp trời.

Tôi có nhắc đến những video trending YouTube về thử thách làm chó làm mèo, cùng những channel triệu lượt theo dõi với công sức bỏ ra ít hơn và lượng tri thức cũng thấp hơn nhưng lại kiếm được nhiều tiền hơn.

Anh Liêm chỉ khoát tay bảo "Em đừng nhìn những thằng đó, có cả trăm cả ngàn thằng như vậy nhưng mà chết ngắc hết rồi, làm YouTube khó ăn lắm, những người sáng tạo nội dung thành công chỉ đếm trên đầu ngón tay".

"Với lại dù sao đó cũng là một con đường mà người ta chọn, có người xem nên mới có người làm, mình không nên phán xét làm gì. Một trong những nguyên tắc khác của Monster Box đó là không nói đạo lý. Chỉ làm thôi.", anh Lâm cười bổ sung thêm.

Phía sau nụ cười vô tư và đầy niềm tin đó, là những trải nghiệm và đánh đổi có thật mà người trong cuộc đã phải trải qua.

Anh Liêm với mái tóc tựa Aquaman thuộc thế hệ 8x, từng là kĩ sư công nghệ thông tin, giám đốc Marketing và là một artist. Một người từng hoạt động các lĩnh vực hội tụ đủ các yêu cầu cao nhất về lý trí và cảm xúc. Một người quyết định từ bỏ công việc lương "vài nghìn" để ra mở một studio sản xuất các video giá trị mà bản thân luôn theo đuổi.

Điều này khiến anh thuyết phục được Lâm, một thành viên kì cựu của các agency tên tuổi, quyết định "thất nghiệp" ra đường kiếm cơm cùng người sư huynh đầy hoài bão. Lâm là người đề cao thái độ và giỏi việc nắm bắt "insight" của mọi người. Đây là một trong những kĩ năng quan trọng giúp Monster Box có thể tận dụng nguồn lực từ nhiều người và nhiều nơi để kết tinh ra các sản phẩm tốt nhất.

150 USD từ YouTube có lẽ chỉ là một cốc cà phê an ủi nếu so với số chi phí phải bỏ ra để tạo ra các video 60 FPS được tạo nên từ các bức vẽ chất lượng với kịch bản chuẩn Anh ngữ, giọng đọc bản địa.

Tuy thế, kiên trì mới là chi phí đắt đỏ nhất để bước tiếp trên con đường chông gai này. Diễn họa kiến thức khoa học bằng video (animations video for science and education nói chung) tuy chưa từng có ai ở Việt Nam thực hiện, nhưng đã không còn mới mẻ ở thị trường quốc tế.

Nếu như các channel giáo dục ở Việt Nam chỉ mới dừng lại ở mức Top 5 Lạ Kỳ với các hình ảnh freestock trình chiếu dạng slideshow kèm kịch bản lấy được từ các ''facts" có sẵn trên internet, thì thế giới có rất nhiều channel như Kurzgesagt, Life Noggin, CGP Grey,... với nội dung mang tính "deep deep down, far far in" cùng chất lượng xịn xò vì được sản xuất bởi đội ngũ chuyên nghiệp và đông đảo.

Tuy thế, Monster Box vẫn có thể bước tiếp và dần thể hiện sự phát triển của mình nhờ vào giá trị cốt lõi của những người sáng lập cùng với chiến lược đúng đắn. Thành viên của studio không đông, nhưng lối đi đúng đắn giúp MonsterBox có được sự hỗ trợ nguồn lực từ nhiều nguồn khác nhau.

Đây cũng là điều anh Liêm cho là giá trị nhiều hơn tiền bạc rất nhiều. Vì nếu làm ở mảng khác (video cho trẻ em chẳng hạn), sẽ chẳng thể ngồi nói chuyện với Huskywannafly, Việt Anh Trần hay tương tự,... mà có thể sẽ đi ngồi uống cà phê với chị Thơ Nguyễn.

"Anh không bán các giá trị của mình lấy tiền. Anh giữ chúng lại, tạo thành một cái trục cho thế giới xoay quanh nó. Con người là quan trọng, người với người cư xử với nhau mới là cái mục đích chính của cuộc đời này", anh bảo.

Bắt đầu từ những cộng đồng nhỏ cho phép "seeding" như Science2vn, J2Team, Reddit VN, Quora VN... cho đến những cộng đồng hỗ trợ content như Quora, Spiderum. Các trang báo lớn như VTV, tinhte, kenh14,... cũng từng thực hiện các phóng sự cùng bản tin đưa Monster Box đến với nhiều người hơn.

Vì hơn hết, điểm chung trong nỗ lực giúp đỡ từ tất cả các nguồn này, là vì tin vào giá trị cốt lõi mà Monster Box đang tạo ra. Các video về thuốc lá, ung thư, AI,... đã giúp lan tỏa được những thông tin đúng đắn về khoa học cho nhiều người.

Nhưng sự hỗ trợ từ cộng đồng chỉ có thể giúp bạn bước vài bước đầu tiên trong sự tự tin, đi đường xa vốn luôn cần thực lực. Anh Liêm cũng chia sẻ rằng "có thể nhận sự hỗ trợ từ cộng đồng, nhưng nhất quyết không sống nhờ vào cộng đồng, tụi anh sẽ tự bỏ tiền túi của mình ra". Anh Lâm cũng khẳng định: "Và Monster Box vẫn đang đi đúng hướng đã vạch ra từ đầu".

Nhưng có lẽ thách thức thật sự đang nằm ở sân chơi mà Monster Box tham gia vào: YouTube.

Tháng 10/2012, YouTube công bố thuật toán mới của họ sẽ ưu tiên những video có thời gian xem dài hơn, thay vì những video có lượt xem cao hơn. Cộng đồng YouTube bắt đầu sản xuất những video dài hơn 10 phút để nhận được sự ưu ái từ hệ thống.

Tuy nhiên, 10 phút là cả một vấn đề đối với các animation video. Với đặc thù là nội dung khoa học kén người xem, để có được một kịch bản 10 phút nhưng vẫn giữ được độ hấp dẫn yêu cầu độ khó gấp nhiều lần so với kịch bản 5 phút. Con số 10 hiển thị bên dưới một video khoa học thật sự cũng là thử thách để khán giả quyết định nhấn vào xem hay không.

Bên cạnh đó, gấp đôi thời lượng đồng nghĩa với gấp đôi (hoặc hơn thế) chi phí sản xuất: cho thu âm, vẽ và dựng.

Tuy nhiên, đây chưa phải thử thách lớn nhất. YouTube đang muốn trở nên chỉn chu, hào nhoáng hơn để cạnh tranh với những nền tảng như Netflix, và những channel bé bé xinh xinh như Monster Box vốn không phải đối tượng được nó ưa thích.

2011, nền tảng này bắt đầu thể hiện chiến lược "TV hóa" của mình bằng cách đổ hơn 100 triệu USD vào những kênh cao cấp của người nổi tiếng hay các hãng thông tấn lớn. Kế hoạch phá sản, các ngôi sao Hollywood hay các đài chính thống không thu hút được khán giả.

Tiếp đó, YouTube tiếp tục ra mắt gói "Premium", thay vì chiến lược tập trung vào các ngôi sao lớn, nay đã khôn ngoan tập hợp các creator indie vốn tạo nên tên tuổi cho nền tảng này như Pewdiepie, Dude Perfect,... Người dùng được trải nghiệm tốt hơn, creator nhận được nhiều tiền hơn. Kế hoạch thành công mỹ mãn.

Sau một thời gian, rắc rối bắt đầu xuất hiện, bắt nguồn từ những vấn đề mang tính hệ thống. Các creator ngày càng nhận ít tiền hơn trong khi họ bỏ nhiều công sức hơn, trải nghiệm của người xem cũng dần kém đi vì có quá nhiều rác. Các động thái can thiệp từ ban lãnh đạo YouTube chỉ khiến nó dần tiệm cận tiến về thời kì content an toàn như TV truyền thống.

Năm 2017, bê bối lan truyền và chạy quảng cáo trên những video khủng bố khiến YouTube hứa sẽ điều chỉnh lại việc đặt quảng cáo. Đặc biệt, sự kiện Pewdiepie bị tờ Wall Street khui ra vụ bài Do Thái khiến YouTube phát động "adpocalypse" - "tận thế của quảng cáo". Họ thẳng tay tắt quảng cáo ở các video mà họ cho là có vấn đề.

Kết quả là nhiều người vô tội bị liên lụy, cộng đồng sáng tạo nội dung tỏ ra bất bình, một số người đã rời đi.

Đỉnh điểm là sự kiện "Khu rừng tự sát" của Logan Paul. YouTuber đến từ Vine này đã quay một video "reaction" một xác chết ở khu rừng Aokigahara của Nhật. YouTube thậm chí còn không xóa video, mà việc này do kênh của Paul thực hiện.

Chỉ trong vài tiếng, từ khóa Paul trở thành top trending, dư luận một lần nữa dấy lên đợt chỉ trích. YouTube, như mọi khi, lại siết video và thực hiện việc tắt quảng cáo vô tội vạ. Cũng chính từ vụ này, YouTube giờ đây ưu tiên "đẩy" những nội dung ca nhạc, show truyền hình,... Hạn chế sự ưu ái dành cho sản phẩm từ các nhà sáng tạo độc lập.

Các bạn có thể bật tab ẩn danh, mở top trending để chứng thực: chỉ toàn video của ca sĩ nổi tiếng, show hài kịch của các đài truyền hình, những bộ phim reup và phim hoạt hình cho trẻ em. Họ thậm chí còn tổ chức các sự kiện vinh danh YouTuber thiếu vắng đi các creator gạo gội, thay vào đó là những ngôi sao nổi tiếng. YouTube đang hướng dần đến nền tảng dạng TV, nhưng họ không thừa nhận điều đó.

Các creator độc lập không thể theo kịp thuật toán của YouTube, nhưng các nhà sản xuất thì có thể. Điều này dẫn đến một lượng lớn creator - những người đã thổi hồn cho YouTube - đang dần rời đi, và 3 tỉ người dùng của nền tảng này đang bị lừa trở về những năm 2000 với các chương trình TV an toàn.

Tuy nhiên, những channel như Monster Box có thể hưởng lợi từ sự cân chỉnh này, nếu vượt qua được những trở ngại không đáng kể phía trên. Thuật toán mới của YouTube cũng khiến loại bỏ bớt tin nhảm, thuyết âm mưu hay các video tương tự. 

Các bạn có thể để ý kể từ đầu năm 2018, rất ít những video tin tức chính trị từ phía Cali được recommended ở thanh bên trái (thậm chí ngay cả khi bạn tìm kiếm và xem dạng tin tức tương tự), điều xảy ra rất thường xuyên trước đó.

Những năm trước, các giám đốc của YouTube được cho là đã phớt lờ các báo cáo về việc rác rưởi tràn ngập nền tảng từ chính những nhân viên của mình. Họ kiếm tiền bằng cách nhận tiền quảng cáo và đổ rác lên bảng tin của người dùng.

Nhưng giờ họ đã có động thái "dọn dẹp", bắt đầu giải quyết những vấn đề tồn đọng từ lâu. Đứng trước hai lựa chọn "thị trường tự do" để kiếm nhiều tiền và "kiểm soát nội dung" để tạo ra các giá trị cốt lõi. Họ đã chọn một phương án thứ 3: tập trung vào các nguồn chính thống và chỉn chu hơn, từ đó vẫn đảm bảo mặt chất lượng nội dung lẫn quảng cáo.

Sự thanh lọc về mặt nội dung này có thể sẽ đẩy cả những người sáng tạo nội dung giải trí "nửa ác, nửa hiền" như các creator của nước ngoài gặp bất lợi, nhưng lại là tin vui cho các channel thuần kiến thức như Monster Box.

Hi vọng sắp tới, Monster Box có thể lóe lên giữa đêm tàn của YouTube, trở thành điểm sáng đại diện cho cộng đồng sáng tạo nội dung ở Việt Nam.

Như trong một video của Monster Box có nhắc tới:

Giữa một thế giới mọi người chạy đua theo những giá trị hời hợt, nơi mà xã hội đen bay lắc nhận nút bạc, nút vàng của YouTube và kiếm hàng trăm triệu mỗi tháng,.... những channel như Monster Box lại càng đáng trân trọng hơn.

Vì sức mạnh không nằm ở việc bạn có thể làm những gì, mà nằm ở việc bạn quyết định không làm những gì.

Ảnh: Monster Box
(mình chỉ đem máy ảnh qua chụp đồ chơi thôi)
Bài + Trình bày: Hex.

(Đây là một fanpage toàn đăng tải những facts khoa học chất lượng, mỗi ngày, cực kì recommended)